Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1992, Blaðsíða 8

Frank Lloyd Wrígbt fyrír framan líkan af Guggenhebn-safninu skömmu áður
en hafíst var banda við byggingu þess.
Gamla húsið er snigill eða spírall án venjulegrar skiptingar milli hæða - og sýn
ingarveggirnir hallast.
Menningartívolí og
andlegir skyndibitastaðir
ftir mikið japl, jaml og fuður hefur Solomon
R. Guggenheim-safnið í New York aftur opnað
starfsemi sína eftir að hafa verið lokað almenn-
ingi í næstum tvö ár vegna lagfæringa og
byggingaframkvæmda. Tveimur virtum húsa-
meisturum í borginni, Charles Gwathmey og
Robert Siegel, var fengið það vandasama og
viðkvæma verkefni að bæta við nýrri álmu
og púkka upp á hina heimsþekktu byggingu
Frank Lloyd Wrights, sem var mikið farin
að láta á sjá siðan hún var formlega tekin
í notkun árið 1959. Þegar hins vegar fréttist
að svo mikið sem kítta ætti upp í sprungum-
ar ætlaði allt um koll að keyra, enda em
ýmsir á því að stærsta listaverk safnsins sé
sjálft safnið. Bandaríkjamenn, sem þekktir
em víst fyrir flest annað en lítillæti þegar
um er að ræða eigið ágæti, hika heldur ekki
við að flokka það undir eitt af byggingamnd-
mm 20. aldarinnar. Samkvæmt lögum verða
hús að vera a.m.k. 30 ára gömul svo að
hægt sé að friðlýsa þeim sem sögulegum
kennileitum. Höfðu mótmælendumir í hyggju
að te§a fyrir aðgerðum með viðstöðulausum
málsóknum og áfrýjunum þar til þessu ald-
ursmarki væri náð í þeirri von að geta ein-
skorðað allar umbætur á byggingunni í fram-
tíðinni við ræstingar. En rétt áður en sá tími
rann upp og þeim hafði heppnast að slá ham-
arinn úr hönd andstæðingsins var endanlegur
dómur kveðinn upp í málinu hinni framkvæm-
daglöðu stjóm safnsins í vil og var þá um-
svifalaust drifið í því að bæta nýrri álmu
aftan við aðalbygginguna. Smíðinni lauk í
byijun júlí sl. og sýnist sitt hverjum um ár-
angurinn.
Um útþenslustefnu
Guggenheim-listasafns-
ins í New York, þar sem
ráðinn hefur verið
kunnáttumaður á sviði
fjármála í stað listar. Nú
er sama uppi á
teningnum og í
íþróttunum, að
risafyrirtækjum er geflnn
kostur á að fegra ímynd
sína með því að kosta
sýningar og annað á
vegum safna og þá geta
einkasafnarar, sem hlut
eiga í þessum
fyrirtækjum, haft veruleg
áhrif á stefnuna og
þarmeð aukið verðmæti
sinna eigin eigna. Þannig
eru tryppin rekin núna
hjá Guggenheim-safninu.
Eftir HANNES
SIGURÐSSON
Eins Og Þvottavél Eða
Klósett
Þó einkennilegt megi þykja er þetta þó
ekki í fyrsta skipti sem hatrammar deilur
spinnast út af safninu, en örlaganomimar
em sem betur fer ekki alveg húmoriausar
og eiga það stundum til að hafa endaskipti
á hlutunum. í byijun snémst mótmælin neftii-
lega ekki um að reyna að koma í veg fyrir
að hróflað yrði við byggingunni, heldur þvert
á móti, að hún fengi að sjá dagsins ljós.
Þegar safnið var svo loksins fullbúið, sex
mánuðum eftir að Wright dó, vom flestir á
því að réttast væri að jafna húsið við jörðu.
Rök andstæðinganna vora ekki síður reist á
fagurfræðilegum spursmálum en hagnýtum
sjónarmiðum. Byggingunni var annað hvort
líkt við þvottavél, klósett og röndótta hafra-
mjölsskál á hvolfi, eða henni var lýst sem
risastóram ijómaís sem plompað hafði úr
kramarhúsinu og lægi eins og heljarinnar
kúadella í götunni. Gagnrýnandi The New
Yorker-tímaritsins gekk meira að segja svo
langt að kalla hana eitt mesta „egóflipp"
allra tíma: „Ef að ytra útlit hennar vottar
um uppþembdan gorgeirshátt", sagði hann,
„þá bergmálar rödd sjálfselskunnar úr hveiju
skoti og kima að innan, sjálfselska sem nær
Forstöðumaður Guggenheim-safnsins,
hinn umdeildi Thomas Krens.
miklu dýpra en lindin sem Narkissos veslað-
ist upp við að glápa í“.
Listamönnum var ekki síður í nöp við safn-
ið. Að þeirra áliti hafði Wright meðvitað
hannað safnið með það í hyggju að gera lít-
ið úr listinni sem það hýsti. Þessar ásakanir
vora ekki alveg úr lausu lofti gripnar, því
Wright ætlaði sér ekki einvörðungu það lítil-
ræði að breyta þeirri hefð hvemig við horfum
á myndir, heldur vildi hann líka segja lista-
mönnum rækilega til syndanna í leiðinni:
„Við verðum að losa okkur undan hinum
óþolandi forréttindum myndlistarinnar,"
skrifaði hann einu sinni, „og er ég reiðubúinn
að veita henni ærlega ofanígjöf ef nauðsyn
krefur".
Wright þótti greinilega að myndlistinni
hefði verið gert of hátt undir höfði í gegnum
tíðina á kostnað byggingalistarinnar og með
hönnun safnsins sá hann sér einstakan leik
á borði til að jafna upp reikningana og sýna
fram á að húsagerð væri ekki minni list held-
ur en málun eða skúlptúr. í stað þess að
skapa hlutlausan ramma utan um myndlist-
ina gerði hann nánast allt sem í valdi hans
stóð til þess að storka og draga úr sjónræn-
um einokunaráhrifum hennar. Svo vel heppn-
aðist honum líka að kollvarpa hefðbundnum
hugmyndum um tilgang og notagildi safna,
að vart má í milli sjá hver hefur vinninginn
um athyglina, myndlistin eða húsið. Þessi
bygging Wrights er í rauninni svo skrítin að
hún varpar eiginlega sjálf fram spurningunni
sem spurð hefur verið síðan menn fóra fyrst
að reisa sér þak yfir höfuðið: getur hús sem
líta má á sem frábært listaverk talist vel-
heppnaður arkitektúr án þess að fullnægja
þeim tilgangi sem hann var hannaður fyrir,
hvað þá arkitektúrískt meistaraverk? Wright
gerði til að mynda varla ráð fyrr jafn sjálf-
sögðum safnfræðilegum nauðsynjum og lista-
verkageymslu, viðgerðarplássi, bókasafni og
skrifstofu fyrir starfsfólkið og er hermt að
honum hefði verið hundaskítsama í hvað
húsið væri notað svo fremi sem hann fengi
að vera í friði að teikna það.
Rampurinn Er Hálfur Km
Hvert sem horft er gefur að líta arkitektúr-
ískar tiktúrar og stórfurður. Þegar komið er
inn í húsið, sem minnir dálítið á brú á flug-
móðurskipi, gapir við mikið gímald með
stjömulaga glerkúpli hátt fyrir ofan og svöl-
um er umlykja allt í kring. Þetta er afar til-
komumikil sjón, enda varla hægt að greina
mannsins mál fyrir hríðskotasmellunum frá
ljósmyndavélunum, en varla mjög hentugt
til sýninga eins og í ljós kemur um leið og
lagt er upp brattann. Meðfram rampinum,
sem er tæplega hálfs kflómetra langur og
vindur sig líkt og snákur upp tré, liggur um
tveggja metra hár veggur, sem hólfaður er
niður í grunna sýningarbása. En það er ekki
nóg með að þeir séu bæði fremur litlir og
þröngir, og því ónothæfir undir stærri verk,
og að út úr veggnum gangi breiður flái noð-
ur að gólfinu. Wright fékk þá fáheyrðu hug-
mynd að veggimir ættu að hallast aftur til
þess að áhorfandinn fengi það tilfinninguna
að hann væri að horfa á verk sem listamaður-
inn hefi nýlokið við að mála og hefði skilið
eftir á „trönunni" til þerris, fyrirkomulag sem
gerir ekki annað en að auka enn meira á
sjóriðuna sem maður er þegar kominn með
í magann eftir fyrsta hringsnúninginn (stund-
um er tekið til þess bragðs að setja stöng á
milli efri hluta myndarinnar og veggsins til
þess að halda henni lóðréttri, en það kemur
að litlum notum vegna þess að samanlagður
halli gólfsins og fláans er svo mikill að hann
getur raglað næstum hvaða sjóara sem er í
ríminu).
Ekki bætir úr skák að erfitt er að komast
nægilega langt frá myndunum til að virða
þær betur fyrir sér nema að stíga lengra út
á gangveginn og eiga það á hættu að sogast
með fólksstraumnum á einhveija aðra hæð
eða falla í gáleysi ofan í hringopið. Handrið-
ið á rampinum er nefnilega ískyggilega lágt
og þjónar varla öðram tilgangi en að kippa
undan fólki fótunum vilji það losa nefið að-
eins frá myndunum á veggnum (Wright
mældi flest í húsinu út frá sjálfum sér, en
hann var lágvaxinn maður og náði pallbrún-
in honum vel í mitti). Þó hefur sem betur
fer enginn hrapað fyrir spíralinn margrómaða
og er það sennilega hinni eilífu örtröð að
þakka. Að skoða Guggenheim-safnið er því
ekki ósvipað og að reyna að lesa listaverka-
bók á fjallgöngu. Wright, eftir að hafa áttað
sig á að von væri á fleirum en klifurgörpum
í heimsókn, vildi láta sýningargestina ferðast
eftir rampinum í sérstökum ökutækjum og
hafa umferðasrtjórnina í höndum safnstjór-
ans, sem stýrt gæti á hvaða hraða þeir rynnu