Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1993, Blaðsíða 3

Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthias Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Hvaðan?
í síðari grein sinni um rætur ísl, þjóðmenn-
ingar fjallar Egill Egilsson um þá spurningu
hvort við séum Herúlar að uppruna eða eitt-
hvað annað og spyr: Af hveiju verða Islend-
ingar frekar öðrum til að varðveita forn
germönsk fræði, varðveita munnlega
geymd, skáldskap, fornar sögur af Gotum,
Húnum ofl.
Forsíðan
Vor á Mosfellsheiði. Þessi sérstaka aprílstemning
þegar brúnir litir heiðarinnar gæjgast undan víkj-
andi fönnum. Leirvogsáin er komin langt með að
hrinda af sér klakanum.
Ljósm. Lesbók/GS.
Stríðsminjar
sjást ennþá á íslandi, m.a. við Flugvöllinn í Reykja-
vík. í greinaröð frá Árbæjarsafni fjallar Helgi Sig-
urðsson, safnvörður, í myndum ogtextum um þess-
ar minjar.
eiga sér gamalgróinn og hefðbundinn list-
iðnað, sem er ævaforn skreytilist og byggir
á að skreyta fatnað og allskonar muni, sem
gerðir voru úr tré, beini eða horni. Silfur-
smíði er einnig í þeim arfi. Um þetta skrif-
ar Gróa Finnsdóttir.
• • g-—t---w -4 i
MICHELANGELO
BOUNAROTI
Að lokum
Helgi Hálfdanarson þýddi
Úr langri ferð um hafsins úfna hyl
horfir nú veikum stafni lífs míns gnoð,
hrakin af stormi og hrönn, með slitna voð,
til hafnar þar sem híða reikningsskil.
Nú sé ég hvílík heimska gekk í vil
því hugarflugi, er tignaði sem goð
list mína; ég sé hrynja hverja stoð
þess hégóma sem mest var aflað til
é
Þú ástardraumur! yndi og blekking þó!
hvar ertu, er tvennur dauði við mér snýr?
annar er vís, hinn vekur geig og kvíða.
Litskúfur! meitill! nú er starfað nóg;
í neyð til elsku þeirrar sálin flýr,
sem opnum faðmi kaus á krossi að bíða.
(talski snillingurinn Miohelangelo Bounaroti (1475-1564) var allt í
senn: málari, myndhöggvari og skáld. Sonnettuna yrkir hann þegar
hann kennir feigðar. Þýðingin er fengin úr safni Helga Hálfdanarson-
ar, Erlend Ijóð irá liðnum tímum, 1982.
B
B
Ragnar Reykás
og miklir menn
Ef ég man rétt þá var það
Albert Guðmundsson
fótboltastjarna sem fann
upp litla manninn.
Spaugstofumenn hold-
gerðu síðan hugmyndina
í hinum makalausa
Ragnari Reykás. Eins og
landslýður veit þá ekur sá karakter um á
rauðri Lödu Sport, tákni litla mannsins, með
svarta alpahúfu á höfðinu. Síðan hef ég
ekki þorað að gera hvort tveggja í senn:
að setja upp alpahúfuna og aka um á grænu
Lödunni minni af lítilmannlegum ótta við
að vera álitinn þessi holdgervingur litla
mannsins í þjóðfélaginu.
Þegar ég heyri menn tala um litla mann-
inn þá finnst mér alltaf að þeir séu að tala
um aðra en sjálfa sig. Eða hver vill vera
nefndur lítill maður. Það er auðvitað ákaf-
lega niðurlægjandi. Flestir hafa líka þá
hugmynd um sjálfa sig að þeir séu eitthvað
sérstakir, óviðjafnanlegir og engum líkir.
Menn eru misjafnlega metnir. Goggunar-
röðin virðist vera eitt af náttúrulögmálun-
um. Hjá flestum dýrategundum virðist
myndast virðingarstigi, ekki síst hjá mann-
inum.
Þetta leiðir hugann að mannlegum mæli-
stikum. Hvaða viðmiðun notum við þegar
við segjum að þessi sé lítilmenni eða litli
maðurinn (takið eftir að þetta eru tvö ólík
hugtök), en hinn sé mikilmenni? Við erum
vitaskuld ekki að tala um hvort menn séu
stórir eða smáir á skrokkinn. Napóleon var
lítill maður vexti en þó nefndur stórmenni.
Mælisnúran er hvorki í sentimetrun talinn
né kílóum.
Fyrir nokkrum árum sat ég í þeirri nefnd
á vegum íslenska ríkisins sem fæst við það
að vega menn og nieta. Þessi nefnd er vita-
skuld orðunefnd. Ég held að allir sem hafa
komið nálægt störfum þeirrar nefndar geri
sér grein fyrir að það er óhugsandi að finna
einhvern algildan mælikvarða á manngildi
og verðleika. Einmitt þess vegna eru orðu-
veitingar svo umdeildar sem raun ber vitni.
Á hinn bóginn hafa þróast ákveðnar starfs-
reglur méð orðunefnd um að hverjir verð-
skuldi þá viðurkenningu sem orðuveiting er.
í fyrsta lagi eru það þeir sem gegna æðstu
embættum hjá ríki og í samfélagi. Rökstuðn-
ingurinn er sá að fyrst þeir hafa verðleika
til að gegna æðstu embættum þá hafi þeir
líka verðleika til að bera orðuna. Það má
kannski nefna þetta hæfnisregluna. í öðru
lagi er svo fólk af öllu tagi sem vinnur störf
í þágu samborgara sinna umfram skyldu,
umfram það sem því er launað fýrir. Við
getum kallað þetta dyggðaregluna.
Eflaust má margt út á þessar viðmiðunar-
reglur um ágæti manna setja. Það er ekki
alltaf víst að menn sem sitja í háum embætt-
um séu neitt óskaplega hæfir. Ef til vill
hafa þeir komist þangað fyrir pólitískt pot.
Hinir sem hljóta viðurkenningu fyrir verk
umfram skyldu eru heldur ekki alltaf hafn-
ir yfir gagnrýni.
Hveijir eru miklir menn og hveijir eru
litlir? Hinn algengi mælikvarði á ágæti
manna er sá hvort þeir hafi komist áfram
eins og það heitir: „meikað það“ eins og
krakkarnir segja. Verið umbunað með einum
hætti eða öðrum.
Einn af feðrum félagsfræðinnar, Max
Weber, talaði um að í samfélaginu kepptu
menn eftir þrenns konar umbun eða gæðum:
Auð á sviði fjármála- og efnahagslífs; áhrif-
um á sviði félagslífsins; og völdum á sviði
stjómmálanna. Samkvæmt þessari grein-
ingu getum við þá ályktað að miklir menn
séu auðmenn, áhrifavaldar í menningar- eða
félagslífi og valdamiklir pólitíkusar. Menn
eins og Hörður Sigurgestsson, Hrafn Gunn-
laugsson (það þarf töluvert til að vera rek-
inn og ráðinn aftur sem sinn eigin yfirmað-
ur í sömu vikunni) og Davíð Oddsson. Og
víst eru flestir sammála að þetta séu allir
dugnaðarforkar og hæfíleikamenn sem hafa
brotist áfram af eigin rammleik. Litli maður-
inn er þá ranghverfa þessara eiginleika; sá
fátæki, sá áhrifalausi og sá valdalausi.
Ég held að það fari nærri að nútímamenn
séu vegnir og metnir, flokkaðir í merka
menn og ómerka eftir þeim leiðum sem á
undan er getið. Við þetta má svo bæta að
þeir sem eru duglegir að markaðssetja sjálfa
sig í íjölmiðlum komast smátt og smátt í
flokk þessara merku manna, því það er til-
hneiging hjá mörgum að álíta fjölmiðla
mælikvarða á merka menn og ómerka. Sum
glansblöð gera sér einnig far um að draga
menn í dilka með þvílíkum hætti sem hér
er lýst.
Einhvern veginn læðist að mér sá grunur
að mælikvarðinn á ágæti manna hafi verið
að breytast. Þegar grafist er fyrir um rætur
vestrænnar menningar í Róm, Aþenu og
Jerúsalem þá virðist sem fornmenn hafi lagt
töluvert annað mat á manngildi en nútíma-
menn. Hebrearnir sögðu: Vertu réttlátur,
vertu í samræmi við mennsku þína. Grikk-
irnir sögðu: Þekktu sjálfan þig. Áherslan
var á dyggðinni, fremur en auð, áhrifum
eða völdum. Sömu áherslur sjáum við í krist-
indómnum en hann var helsta hugmynda-
fræði vestrænnar menningar, allt þangað
til markaðurinn og teknókratían tóku við.
í stuttu máli má segja að mælikvarðinn á
manngildið hafi breyst á eftirfarandi hátt:
Dyggðin hefur vikið fyrir athafnamönnum,
heilagur Frans fyrir Madonnu.
„Mér er það svo sem ekki neitt í neinu
Því tíminn vill ei tengja sig við mig. “
sagði Jónas heldur stúrinn þegar sam-
tímamenn hans vildu ekki hugsa eins og
hann. Hvað getum við annað en beygt okk-
ur fyrir hinni nýju goggunarröð og vikið
auðmjúkir undan þegar Ragnar Reykás og
andstæður hans á stóru jeppunum koma
æðandi á tveimur hjólum fyrir horn?
HALLDÓR REYNISSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. APRlL 1993 3