Lesbók Morgunblaðsins - 01.05.1993, Blaðsíða 5

Gimli, Lækjargötu 3, byggt 1906. Turnþakið var fyrsta þakið úr járnbentri steinsteypu hér á landi.
ist þessi stíll með norskum hvalföngurum ,
í lok síðustu aldar og náði nfe?f!fiTo3Bstu |
hér. Húsin voru aðlöguð íslenskum aðstæð-
um með bárujárnsklæðningu í stað timbur-
klæðningar. I byijun hafði Sveitserstíllinn
mikil áhrif á gerð steinsteyptra húsa, þó
einkum íbúðarhúsa og var notaður allt
fram undir 1930.
Fúnkisstefna
Fúnkisstíll, fúnksjónalismi, nýtistefna
eða bara fúnkis er í raun stefna en ekki
stíll. Hún er heimsspeki og formfræði hinsn
vélvædda nútíma og fagurfræði hins hag-
nýta. Stefnan byggðist á því að form hlut-
anna átti að endurspegla nýtingu þeirra.
Öllu skrauti var útrýmt því það hafði ekk-
ert hagnýtt gildi.
Fúnki'sstefnan útrýmdi á svipstundu öll-
um öðrum stíltegundum. Hún kom upp í
ýmsum listgreinum um 1925 og var orðin
alls ráðandi um 1930. Hér á landi voru
helstu frumkvöðlar stefnunnar í bygging-
arlist Sigurður Guðmundsson, arkitekt,
sem kom til starfa árið 1926, og Gunnlaug-
ur Halldórsson, arkitekt upp úr 1930.
Árið 1929 teiknaði Sigurður íbúðarhús
Ólafs Thors á Garðarstræti 41 í Reykja-
vík. Því hefur síðan verið breytt og aukið
við það verulega. Þetta hús markaði þátta-
skil i íslenskri byggingarlist Fúnkisstefnan
var gengin í garð.
Upp úr 1930 komu Gunnlaugur Hall-
dórsson og fleiri arkitektar tii starfa, en
Gunnlaugur sem var um áratugaskeið
helsti boðberi hinnar nýju stefnu. Búnaðar-
bankinn í Austurstræti 5, sem byggður
Pósthúsið í Reykjavík, byggt 1914. Arkitekt: Rögnvaldur Ólafsson.
íbúðarhús, Skólabrú 2 í Reykjavík, byggt 1912. Arkitekt: Rögnvaldur Ólafsson.
hrafntinnumulning utanhúss og gefur það
byggingunni sitt sérstaka svipmót og lit-
brigði. Fleiri byggingar mætti nefna svo
sem aðaibyggingu háskólans (b. 1936-40)
og Hallgrímskirkju (b. 1945-86). Allar
þessar byggingar eru steinsteyptar. Guð-
jón lést árið 1950.
NÝKLASSÍK
Hér á landi fór að bera á nýklassík í
timburhúsagerð um 1870 og má rekja þau
áhrif til upphafs stefnunnar í Evrópu um
miðja 18. öld. Síðar, eða eftir síðustu alda-
mót, hófst annað tímabil nýklassíkur hér-
lendis og í þetta sinn var steinsteypan
notuð til að móta hana. Þetta tímabil varði
fram til 1930 að Fúnkisstefnan tók völdin.
Forustumenn nýklassíkur hér á landi voru
fyrstu íslensku arkitektamir, Rögnvaldur
Olafsson og Guðjón Samúelsson. Rögn-
valdur Ólafsson kom heim frá námi 1907
að vísu ekki útlærður. Hann vann mikið
og gott starf á stuttri ævi, en hann dó
árið 1917. Um svipað leyti kom Guðjón
Samúelsson heim til starfa og tók upp
þráðinn þar sem Rögnvaldur lagði hann
niður. Fylgismenn nýklassísku stefnunnar
tóku sér til fyrirmyndar settlega og sam-
ræmda byggingarlist Fom-Grikkja og
Rómveija. Helstu dæmi um íslenska ný-
klassík eru t.d. Pósthúsið, byjggt 1914 eft-
ir teikningum Rögnvaldar Olafssonar og
Eimskipafélagshúsið, byggt 1920-21 eftir
teikningum Guðjóns Samúelssonar.
SVEITSERSTÍLL
Svokallaður Sveitserstíll í timburhúsum
átti rætur að rekja til nýklassíska stílsins
í Mið-Evrópu á fyrri hluta 19. aldar og
skaut upp kollinum í Noregi stuttu eftir
1840. Þessi stíll einkennist af skreytilist í
tréverki sem kom með nýrri tækni og vél-
væðingu í trésmíðaiðnaði. Til íslands flutt-
■

Hús Eimskipafélags Islands, byggt 1919. Arkitekt: Guðjón Samúelsson.
Garðastræti 41, upprunalfga íbúðarhús Ingibjargar og Ólafs Thors, byggt 1929-30.
Arkitekt: Sigurður Guðmundsson. Húsið var gott dæmi um funkisstefnuna, en
1968 var byggt við það og því breytt frá upprunalegri gerð.
var eftir teikningum Gunnlaugs árið 1945,
og hús Ólafs Thors við Garðastræti 41 eru
talin meðal bestu dæma um hreinan fúnk-
isstíl hér á landi.
I byijun síðari heimsstyijaldar varð
mikil þensla í íslensku þjóðfélagi, allir urðu
ríkir og vildu byggja. Fleiri urðu til að
teikna hús en höfðu kunnáttu til og mótun
umhverfisins fór verulega úr böndunum.
Eftir það gætti töluverðrar ringulreiðar í
byggingarlist hér á landi og gerir reyndar
enn.
Fúnkisstíllinn þróaðist smám saman
með árunum og varð öllu margbrotnari.
Hallandi þök og jafnvel risþök fóru að sjást
víðar í stað flöktu þakana sem höfðu ver-
ið eitt höfuðeinkenni í fyrstu. Menn fóru
að gleyma uppruna stefnunnar og bæta
inn í ýmis konar skrauti sem þó var oft-
ast látlaust. Þetta má gjarnan kalla síð-
fúnkisstíl.
PÓSTMÓDERNISMI
Upp úr 1960 kom fram í Bandaríkjunum
ný stefna sem nefnd hefur verið póstmód-
ernismi. Hún varð til vegna óánægju með
einhæfni og hreinstefnu fúnkisstefnunnar,
sem hafði þá ráðið ríkjum í 30 ár. Póstmód-
ernisminn leitar fanga í form og skreyting-
ar fyrri tíma byggingarlistar, einkum
klassískrar. Form eru oft samhverf og leit-
ast er við að gera byggingarlist mann-
legri með notkun líflegra og oft litríkra
tilvitnana í sögu byggingarlistar.
Hér á landi hefur þessi stefna verið lítt
mótuð til þessa og einkum birst í frelsi
hönnuða til að gera það sem þá langar
til, sem ekki var hægt áður. Óft verður
úr tómur ruglingur þegar fúnkisstíl og
póstmódernisma er blandað saman.
Þessi stefna er enn að slíta barnsskónum
og er því ekki tímabært að hætta sér mik-
ið út í dóma um hana heldur láta framtíð-
inni það eftir.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1. MAÍ 1993 5