Lesbók Morgunblaðsins - 01.05.1993, Blaðsíða 7

Þórshamar, Templarasundi 5, Reykjavík. Húsið er byggt 1912.
VIÐHALD OG ÚTLITSBREYT-
INGAR
Ég hef hér áður fjallað um hinar ýmsu
stefnur og stíltegundir sem fylgja stein-
steypuöldinni og mun í framhaldi af því
gera grein fyrir þýðingu þess að varðveita
útlit og séreinkenni bygginga út frá því
sjónarmiði.
í þeirri þenslu uppbyggingar sem hefur
verið í þjóðfélagi okkar nánast frá alda-
mótum hafa kraftar okkar beinst eingöngu
að nýbyggingum og þeim sjónarmiðum
sem þar ríkja og oft hefur eðlilegt viðhald
fallið í skuggann. Þetta á við um opinbera
aðila ekki síður en einstaklinga. Þannig
er t.d. nýbygging öllu líklegri til að auka
vinsældir stjórnvalda heldur en viðhald
þeirra bygginga sem fyrri stjórnir hafa
byggt. Þetta sýnir okkur að viðhald bygg-
inga er aftarlega á merinni í þjóðfélaginu.
Þarna þarf að verða veruleg hugarfars-
breyting. Ekki aðeins hjá stjórnmálamönn-
um heldur hjá öllum almenningi.
Byggingum er breytt í hugsunarleysi
ýmist í sparnaðarskyni eða jafnvel til að
yngja þær upp. Fræg eru dæmin um múr-
húðun timburhúsa sem upphófst á 4. ára-
tugnum og þótti fínt. Þá var fúnkisstíllinn
tekinn við og bárujárnið komið úr tísku.
Bárujárnshúsin voru ekki orðin nógu göm-
ul til að hafa varðveislugildi og því voru
þau yngd upp og aðlöguð hinum nýja stíl.
Orð eins og varðveislugildi eða húsafriðun
voru þá varla til í íslenskri tungu. Þetta
hefur sem betur fer breyst en ekki nógu
mikið. Enn er verið að augnstinga bygg-
ingar, þ.e. fjarlægja gluggapósta sem hluta
af viðhaldsaðgerðum. Þetta er ljósasta
dæmið um virðingarleysi við húsið, stíl
þess og umhverfið. Menn verða að líta á
slíkar aðgerðir í víðara samhengi og horfa
út fyrir hinn þrönga sjóndeildarhring sem
oft virðist vera um þá. Við getum ekki
leyft okkur að elta tískusveiflur hvers tíma
og breyta byggingum samkvæmt því.
Hver verður t.d. tískan í leikhúsbyggingum
eftir hundrað ár? Eða gluggum og öðru
skrauti? Eins og áður sagði verður að vega
og meta ýmsa þætti svo sem byggingar-
sögulegt og menningarsögulegt gildi
hverrar byggingar fyrir sig og vinna ætíð
samkvæmt því Ieiðarljósi.
Höfundur er arkitekt.
Hús Búnaðarbanka íslands, Austurstræti, byggt 1945. Arkitekt: Gunnlaugur
Halldórsson.
Verzlunarhús Egils Jacobsens, Austurstræti 9, byggt 1920. Jens Eyjólfsson, bygg-
ingameistari, teiknaði húsið.
háttar viðburðum og voru þar efstir á blaði
impressionistar og módernistar, t.d. ab-
straktmálarar fimmta og sjötta áratugarins
svo sem Poliakoff og Atlan, en því meira
var sagt frá antík, sem yfirleitt hélt verð-
gildi sínu.
Verð á myndverkum ýmissa stórstirna var
orðið svimandi hátt og hlaut að vera óeðli-
legt eins og kom á daginn. Það var yfir alla
línuna eins og menn orða það, þannig að
stóru nöfnin lyftu undir hin minna þekktu.
Allt leitar að sjálfsögðu andhverfu sinnar,
einnig í góðæri, og þannig varð sums staðar
sífellt erfiðara að fá þekkta listamenn til að
taka að sér kennslu í listaskólum, því nú
gátu þeir sinnt listsköpun sinni af alefli. Auk
þess gátu sumir leyft sér að ráða aðstoðar-
menn og jafnvel marga, hinir þekktari allt
að 7-lo og einn var á tímabili með 25 í vinnu
um_ langt skeið!
Áhuginn fyrir kennslu var svo takmark-
aður, að til var í dæminu að nemendur
kærðu prófessor sinn (Alfred Hrdlicka) til
skólayfirvalda fyrir að láta ekki sjá sig heilt
kennslutímabil. Sá fékk áminningu og lofaði
þá að líta inn á því næsta !
Það sem var hag^pld fyrir suma þýddi á
þeim uppgangstímum sem sagt erfiðleika
fyrir ýmsa aðra.
En naumast er þó rétt að tala um kreppu,
ef verð listarverka lækkar um helming eftir
að hafa hækkað um mörg hundruð prósent
á einum áratug. þannig eru t.d. verk Cobra
listamannanna, sem eru nálægastir okkar
tímum og eru sumir enn á lífi, á mun hærra
verði en fyrir 10 árum, þótt hrap þeirra
hafi verið mikið á undanförnum misserum.
Og alveg eins og toppurinn átti þátt í
uppgangi minna þekktra listamanna, vökn-
uðu hinir sömu við vondan draum, er hin
snöggu umskipti urðu, því um leið kipptu
kaupendur listaverka að sér höndum, en það
er frekar takmarkaður hópur manna úti í
löndum. En þetta er þó hin eiginlega kreppa
í listheiminum í dag, því að það gerir starf-
andi listamönnum erfiðara fyrir.
Það hefði vafalítið þótt frétt fyrir 10-15
árum, að málverk eftir van Gogh seldist á
tæpar 70 milljónir (10,2 milljónir dollara) á
uppboði hjá Binoche Godeau í París 4. des-
ember sl. En nú þóttu þetta tíðindi fyrir
lágt verð, því að dýrasta verk eftir hann
telst málverkið „Sólliljur" sem var slegið á
rúman miljarð 1989. En að fyrrnefnt mál-
verk skyldi ekki fara á mun hærri upphæð,
stafar öðru fremur af því, að það hafði ver-
ið úrskurðað sígilt, og heyrir undir lög um
minjavernd, og má þar af leiðandi ekki fara
úr landi. En ýmis stórstirni nútímans eins
og t.d enski málarinn David Hockney
(f.1937) hafa sitt á hreinu, en nýlega voru
boðin til upp 78 grafísk blöð eftir hann og
seldust öll á góðú verði t.d. ein litógrafía á
nær 3 milljónir ísl. króna. En annars er verð
grafíkmynda hans frá 650.000 upp í
1.300.000 kr. stykkið (10.000 -20.000$).
Teikningar hans fara á enn hærra verði eða
frá 25.000-200.000$.
Þegar menn tala um verðhrun erlendis,
merkir það kannski, að málverk nafnkennds
málara hafi hrapað úr 25 miljónum 1989
niður í 12 Vi 1992, en kostaði kannski 3-5
miljónir fyrir 10 árum. Algengast er þó að
myndir séu dregnar til baka vegna þess að
ekki fæst viðunandi boð í þær. Fyrir kemur
jafnvel að um eða yfir helmingur mynda á
uppboðum hljóti þau örlög, og þar á meðal
mjög góð myndverk, eins og gerðist á upp-
boði á sl. ári með verk Cobra listamannanna.
Hér á landi hafa úivalsverk gömlu málar-
anna okkar einnig orðið að þola verðhrun,
en hins vegar úr t.d. tæpum tveim milljónum
niður í rúmlega eina. Þá virðist óvenju mik-
ið framboð af þeim um þessar mundir.
Sveiflurnar niður á við koma þannig
merkilega fljótt hingað, en hins vegar fór
uppgangurinn að mestu framhjá okkur. Má
jafnvel segja að kreppan hafi byrjað á Is-
landi, því hún var merkjanleg árið 1987, er
uppgangurinn átti enn eftir tvö af sínum
bestu árum erlendis og verk sumra málara
margfölduðust í verði á tímabilinu.
Erlendis er listaverkamarkaðurinn mjög
Ækipulagður og myndlistarmenn byggja af-
komu sína fyrst og fremst á umboðsmönn-
um, sem hirða yfirleitt 50% af söluverðinu,
en gera mun meira fyrir skjólstæðinga sína
en hér þekkist.
Markaðurinn er þannig rótfastur og fjöl-
Grafíkmynd eftir enska
málarann David Hockn-
ey, sem nú býr í Kalifor-
níu. Nýlega voru boðin
upp 78 grafísk blöð eftir
hann og seldust öll á
góðu verði, t.d. ein Iitó-
grafía á nær 3 milljónir
króna.
Heimskreppan hefur eðlilega haft mjög augljós
áhrif á stöðu myndlistarinnar, en einnig hinn
stjómlausi uppgangur í lok síðasta áratugar
og þá einkum á tindinum. Þá gerðist það í
Bandaríkjunum í upphafi þessa áratugar, að
Á örfáum árum hefur
orðið mikil uppstokkun á
hlutunum og söfn hafa
orðið að leita til
viðskiptafræðinga um
stjórnun þeirra, vegna
þess að nú ríður á því að
þau fái staðið á eigin
fótum. Á sama tíma eru
hinir stóru
heimsviðburðir eins og
Dokumenta í Kassel
orðnir að eins konar
Disney-landi með alls
konar húllum hæ
uppákomum til að laða
að fólk.
Eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
einhverjir afdankaðir menningarijandsam-
legir þingmenn fengu það samþykkt að af-
nema skattfríðindi á stuðning við listir, og
í þriðja fallinu urðu uppboðshaldarar og list-
höndlarar uppvísir að meira siðleysi en áður
hafði þekkst, og þá einnig í viðleitni sinni
til að koma skjólstæðingum sínum á fram-
færi.
Við skulum líta á þessa þætti og taka þá
fyrir að nokkru.
Sá er hér ritar, fékk óvænt mjög góða
yfirsýn yfir uppganginn í lok hans, en ég
dvaldist í París í sex vikur í maí-júní 1989
og lagði áherslu á að kynna mér sýningar-
sali, listasöfn og menningarstofnanir, og var
það yfrið nóg verkefni allan tímann.
Það sem ég tók sérstaklega eftir, var hve
mikið var af rauðum miðum við hlið mynd-
listarverka á sýningum, sem táknar auðvitað
að pyndin sé seld.
Átti þetta ekki endilega við sérstaka teg-
und myndlistar, en var nokkuð almennt og
til muna meira áberandi en ég hafði í annan
tíma orðið var við erlendis. Streymið að sýn-
ingarsölum var líka í mörgum tilvikum áber-
andi meira, og það var Iétt yfir eigendum
og starfsfólki.
Það var þannig bjart yfir mannlífinu eins
og uppskeruhátíð væri í hámarki eða loðnu
eða öðru fiskfangi væri verið að moka í land
í ótakmörkuðum mæli uppi á íslandi.
En er ég átti leið um París sl. haust hafði
dæmið alveg snúist við og varla sást rauður
miði við hlið myndverka, nema þar sem verð
þeirra var óeðlilega lágt, þótt mjög fram-
bærileg væru.
Þetta á við almenna listhúsamarkaðinn,
en verð á myndverkum margra heims-
þekktra listamanna hefur einnig fallið.
Ég hafði á heimili vinafólks míns í París
forðum rekist á stórfróðlegt ríkulega mynd-
skreytt rit, „La Gazette de lHotel Drouot",
er sagði frá nýafstöðnum uppboðum á mynd-
verkum, og fornmunum, og upplýsti um
væntanleg uppboð. Tók ég að kaupa það
sjálfur og gerðist svo áskrifandi þess.
Ritið hélt áfram að skýra frá ævintýraleg-
um uppgangi einstakra myndlistarmanna
næstu mánuðina m.a. Guðmundar Erró, en
svo smáfækkaði upplýsingastreyminu frá
þeim geiranum, þangað til það hvarf nær
alveg nema að áfram var sagt frá meiri
Hraunmynd eftir Kjarval. Verðfall á Kjarval hefur orðið úr tæpum tveimur millj■
ónum í rúmlega eina.
þættur, en hér er hann mjög takmarkaður
og tilviljunarkenndur. Við eigum svo fáa sem
safna myndlist af ástríðu, og þeim hefur
frekar fækkað en hitt á sl. tveimur áratug-
um. Hann byggist aðallega á einstaklingum,
sem eru að leita að hentugum myndum í
híbýli sín og sumir þeirra hafa verið merki-
lega fundvisir á góð verk, en þeir teljast þó
ekki beint safnarar. Hjá fleirum ægir saman
góðum og lökum verkum, sem stafar helst
af því, að viðkomandi hafa ekki ennþá þrosk-
að með sér öruggt mat, og láta augnabliks-
hrif ráða kaupunum.
Hins vegar er það viðbrugðið hvað mikið
er af myndlist og góðum bókum á heimilum
hér á iandi og vekur óskipta athygli út-
lendra. En þetta fólk, sem er aðaltekjulind
margra listamanna, hefur ekki lengur efni
á því að kaupa myndlist og jafnvel ekki
Það hefur ekki verið myndlist til framdráttar, að
stórsýningar svo sem Bilderstreit í Köln og Docu-
menta í Kassel (myndin) hafa orðið einskonar Di-
sneyland.
Meðal þeirra sem hafa
orðið að sætta sig við
lækkandi verð er Þjóð-
verjinn Anselm Kiefer,
sem var þó orðinn vanur
því að fá milljón þýzk
mörk fyrir stóra mynd.
bækur, og því er ótvírætt efnahagsleg
kreppa á íslenzkum listamarkaði. Einu
ágætu listhúsi hefur nýlega verið lokað, og
tvö skipt um eigendur, og kann svo að fara
að fleiri fylgi í kjölfarið á árinu. Raunar er
það einnig spursmál hvort jafn lítið þjóðfélag
þoli jafn mörg sölulisthús til langframa og
hér hafa verið á síðustu árum, en þau breyta
auðvitað eðli markaðarins.
Þá er skipulag innkaupa listaverka í stofn-
anir ákaflega laust í reipum í flestum tilvik-
um, en ekki batnar það heldur, er þröngsýn-
ir og hlutdrægir aðilar með ákvörðunarvald
nota það helst til að koma sínum mönnum
að, en bregða fæti fyrir aðra. Mikilvægustu
einkenni þjóðarsálarinnar hafa verið fróð-
leiksfýsn og forvitni varðandi umheiminn,
og hér höfum við löngum skapað okkur sér-
stöðu. Mjög margir lásu heimsbókmenntir í
úrvalsþýðingum, sem í dag eru kenndar í
bókmenntadeildum háskóla úti í heimi og
hefðu jafnvel getað nælt sér í menntagráðu
út á það eitt!
Frjálsborin og óþvinguð menntun í bók-
menntum og myndlist er eitthvað það holl-
asta sem sérhver þjóð getur óskað sér og
einskorðist þessi hvati við skóla eða ákveðn-
ar stéttir eins og víða erlendis, má jafna því
við menningarlega kreppu. Þannig er ofg-
nótt af merkilegum bókum á útsölum um
þessar mundir, sem hreyfast, varla, en sem
hefðu vafalítið verið rifnar út fyrir nokkrum
árum. Sumir hefðu frammi fyrir slíkum reyf-
arakaupum jafnvel selt bíla sína.
Þegar þörfin fyrir menntun flyst alfarið
legri og íslenzkri myndlist
6
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1.MAÍ1993 7