Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1993, Blaðsíða 3

TEgBiTg
HsmsiaiiiiEiAiiHimii®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Kringlunni 1. Sími 691100.
Krásir
Theódóra Sveinsdóttir var fyrsta konan,sem annaðist
veizlumatseld fyrir opinbera aðila og rak þar að auki
matsölu- og gistihús víða um land. Theódóra annaðist
m.a. matseld á Alþingishátíðinni á Þingvöllum árið
1930. Flest erlend stórmenni, sem hér voru á ferð á
vegum hins opinbera nutu góðs af list hennar.
Kirkja
Meginstef í arkitektúr nýju kirkjunnar á Blönduósi
er samspil mjúkra og harðra forma. Bygging hennar
er fráhvarf frá því venjubundna. Ekki fer hjá því, að
kirkjan veki athygli þeirra, sem fara um Blöndós á
norður- eða suðurleið. Kirkjan var teiknuð af Magga
Jónssyni og var fyrsta skóflustungan tekin árið 1982.
Forsíðan
Sumarið kom seint í Landmannlaugum eins og víðar
á hálendinu. Á myndunum, sem teknar voru um verzl-
unarmannahelgina, á að sjást að enn eru skaflar und-
ir hraunbrúninni. Ekki verður sagt að viðkvæmur
gróður troðist niður á tjaldstæðinu, því ferðamönnum
er gert að tjalda á berum mel. Á þessum fjölsótta
ferðamannastað þyrfti að búa til hlýlegra tjaldstæði.
Ljósm.Lesbók/GS
Polke
Þjóðverjinn Sigmar Polke er einn þekktasti myndlistar-
maður okkar tíma. Hann er einkar fjölhæfur og þykir
ekki einhamur í list sinni. Polke er talinn til fyrstu
eftirstríðskynslóðarinnar, sem sumir segja að hafi
gefið evrópska málverkinu nýtt gildi.
WILLIAM WORDSWORTH
Svefninn
Helgi Halfdanarson þýddi
Búsmalans gæfa hjörð sem lötrar hjá,
hvíslandi regn og sunnanvindur hlýr,
beljandi fijót og brimsins þungi gnýr,
býflugna-suð og loftin fagurblá;
allt þetta mér í hug ég heyrði og sá
en hvarma mína svefninn stöðugt flýr
og senn mun óma söngur fugla nýr
í sæld og trega garðsins krónum frá.
Nótt eftir nótt þú vilt ei vitja mín,
þú væri drauma-svefn! Ó lát mér eigi
glatast með öllu einnig þessa nótt,
því hvað er morgunljóssins líf án þín?
Kom, Ijúfa hvíld, sem skilur dag frá degi
og elur hollan hug og glaðan þrótt!
William Wordsworth var enskt lárviðarskáld (1770-1850). Þýðingin er sótt í
safn Helga Halfdanarsonar, Erlend Ijóð frá liðnum tímum, 1982.
Viðhorf
til útlendinga
A
Isumar hafa orðið nokkrar umræður
um það, hvort ganga eigi ríkt eftir
því, að þeir, sem veittur er íslensk-
ur ríkisborgararéttur, kunni ís-
lensku. Umræðurnar hafa sprottið
af umhyggju fyrir erlendum kon-
um, sem hingað hafa flust og sagð-
ar eru búa við einskonar andlegt
ofbeldi, af því að þær geti ekki átt sam-
neyti við aðra en þá, sem þær eru háðar.
Settar hafa verið strangar reglur um
það, hvernig unnt er að öðlast íslenskan
ríkisborgararétt. Sérstaka athygli vekur,
að almennt verður útlendingur, sem ekki
hefur norrænt ríkisfang, að hafa átt hér
lögheimili í tíu ár, áður en hann hlýtur ríkis-
borgararétt. Norðurlandabúar skulu hafa
búið hér í fímm ár og þeir, sem eru í hjú-
skap með íslendingum, í þijú ár frá gift-
ingu. Útlendingar í óvígðri sambúð með
íslenskum ríkisborgara fá ríkisborgararétt,
ef sambúðin hefur varað í fimm ár. Um-
sækjandi um ríkisborgararétt skal hafa
óflekkað mannorð og vera að áliti tveggja
valinkunnra manna starfhæfur og vel
kynntur þar sem hann hefur dvalist, eins
og það er orðað í reglunum, sem um þetta
efni gilda.
Reglur þessar, sem eru nákvæmari en
hér hefur verið lýst, eru settar af allsherjar-
nefnd Alþingis, en það er Alþingi sem hef-
ur síðasta orðið um það, hveijir fá hér ríkis-
borgararétt. Reglurnar er ekki að finna í
lögum. Sótt er um íslenskt ríkisfang til
dómsmálaráðuneytisins, sem semur tvisvar
á ári frumvarp til laga um veitingu þess.
Frumvarpinu er vísað til allsheijarnefndar
Alþingis. Sú venja hefur skapast, að í fyrra
frumvarpinu, sem venjulega er afgreitt
fýrir jólaleyfi þingmanna, er að finna nöfn
þeirra, sem uppfýlla hinar almennu starfs-
reglur. Við afgreiðslu seinna frumvarpsins
tekur allsheijarnefnd afstöðu til einstakl-
inga, sem sótt hafa um ríkisborgararétt
en uppfylla ekki hinar almennu reglur.
Fyrir slíkum umsóknum má færa margvís-
leg rök. Er fjallað um hvem einstakling í
trúnaði í allsheijarnefnd. Þeim, sem er
neitað um ríkisborgararétt, er gerð skrifleg
grein fyrir ástæðum neitunarinnar.
í reglunum, sem um íslenskan ríkisborg-
ararétt gilda, er það ekki sett sem skilyrði
fyrir veitingu ríkisfangs, að umsækjandi
kunni íslensku. Eins og að framan er lýst
ræður fjöldi lögheimilisára í landinu mestu
fyrir utan hina almennu kröfu um óflekkað
mannorð, starfhæfni og góða viðkynningu.
Frá mínum bæjardyrum séð orkar tvímæl-
is að gera íslenskukunnáttu að skilyrði
fyrir ríkisborgararétti. Enginn fær ríkis-
borgararétt nema hann sæki um hann.
Krafa um einhvers konar próf í íslensku
kynni að verða mörgum hindrun, sem að
öðru jöfnu væru betur settir sem íslenskir
ríkisborgarar. Vilji menn ijúfa einangrun
útlendinga, sem hér búa, þarf að gera það
með öðrum hætti en þeim að setja strang-
ari skilyrði um veitingu ríkisborgararéttar.
Nokkrar umræður hafa orðið um það,
hvernig reglur stjórnvöld í Eistlandi og
Lettlandi hafa sett um ríkisborgararéttindi
þeirra Rússa, sem komu til landanna undir
sovésku hernámi. I þeim reglum er gert
ráð fyrir, að Rússar öðlist ríkisfangið fáein-
um árum, eftir að þeir sækja um það, enda
kunni þeir 1.500 orð í eistnesku, svo að
dæmi sé tekið. Það er einkum þessi krafa
um tungumálakunnáttu, sem hefur verið
talin til marks um að Rússar í Eistlandi
séu beittir ofríki. Telja ýmsir, að þessi krafa
feli í sér mannréttindabrot.
í umræðum um þátttöku íslands í Evr-
ópska efnahagssvæðinu (EES) kom fram
nokkur ótti við að útlendingar myndu
streyma hingað. Aðildin að EES hefur
engin áhrif á þær reglur, sem við setjum
um veitingu ríkisborgararéttar. Þegar EES
kemur til framkvæmda verða aðildarríkin
hins vegar einn vinnumarkaður, íbúar
þeirra öðlast þann almenna rétt að geta
dvalist þrjá mánuði í öðru EES-ríki en sínu
eigin til að leita sér að vinnu. Fái þeir at-
vinnu öðlast þeir jafnframt dvalarleyfi, að
öðrum kosti verða þeir að hverfa úr land-
inu að þremur mánuðum liðnum.
Stjórnmálabarátta snýst víða um lönd
að verulegu leyti um það, hvernig tekið er
á málum útlendinga. Eitt fyrsta verk nýrr-
ar ríkisstjórnar franskra hægri manna var
að setja ný lög um veitingu fransks ríkis-
fangs. í Þýskalandi hafa verið miklar um-
ræður um réttarstöðu þeirra, er sækja þar
um landvist. Tamíla-málið fræga í Dan-
mörku, sem varð Poul Schlúter forsætisráð-
herra að falli, snerist um óvönduð vinnu-
brögð danska dómsmálaráðherrans gagn-
vart flóttamönnum frá Sri Lanka. Nýlega
sagði frá því á forsíðu Morgunblaðsins, að
í Austurríki hefðu verið sett lög, þar sem
þess er krafist, að hver einstaklingur í fjöl-
skyldu innflytjenda hafi minnst 10 fer-
metra húsnæði til ráðstöfunar. í fréttinni
var þess jafnframt getið, að mikill skortur
væri á íbúðarhúsnæði í Austurríki.
Dæmin eru þannig mýmörg um harka-
Iegra viðhorf í garð útlendinga. Margir
óttast raunar, að útlendingahatur sé farið
að setja of sterkan svip á stjórnmálalíf
lýðræðisríkjanna. Stjórnvöld verði að svara
ofbeldisverkum í garð útlendinga af fullri
hörku. Þau samrýmist ekki mannréttinda-
hugsjón samtímans og semja verði alþjóða-
samninga um vemdun minnihlutahópa.
Þjóðernisátök geta auk þess riðið ríkjum
að fullu eins og gerst hefur í Júgóslavíu
fyrrverandi.
Við íslendingar þekkjum aðeins af af-
spurn hatrammar deilur innan ríkja vegna
ólíks þjóðernis íbúanna. Við þurfum ekki
heldur að glíma við þann vanda, sem Svíar
reyndu að leysa með stjórnvaldsfyrirmæl-
um gegn því að í landi þeirra mynduðust
útlendinga-ghetto“. Nú segja sérfræðingar,
að sú stefna sænskra yfirvalda að dreifa
útlendingum meðal innfæddra, ef þannig
má orða það, hafi ekki skilað ætluðum
árangri. Opinber afskipti af búsetu innflytj-
enda hafi svipt þá frumkvæði og gert þá
háða félagsráðgjöfum. Það sé skynsam-
legra að leyfa þeim að búa saman í hverf-
um en knýja þá til annars.
Grunnt er á því, að við Islendingar tölum
niður til útlendinga. Nýlega las ég í Press-
unni grein um deilur stjórnar Sinfóníu-
hljómsveitar æskunnar við Paul Zukofsky,
stofnanda sveitarinnar og stjórnanda. Þar
taldi blaðamaður sér sæma að hafa það
eftir nafnlausum viðmælanda að líkja Zu-
kofsky við svín. Sú spurning vaknar, hvoit
þetta hefði birst í blaðinu, ef íslendingur
hefði verið til umræðu. Hefði nafnleysing-
inn notað þetta skammarlega orðbragð um
íslending? í mínum huga er þetta dæmi
um grímulausa fyririitningu á útlendingum.
BJÖRN BJARNASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. ÁGÚST 1993 3