Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1993, Blaðsíða 5

rétt til éigria eða goðorðs Þorvarðar. Fyrst
sjást þeir frændurnir saman á sviðinu þeg-
ar prestssaga Guðmundar Arasonar segir
frá því að þeir eru á Hálsi í Fnjóskadal
hjá Þorvarði Þorgeirssyni sem þar bjó þá,
og var þar þá einnig Ingimundur Þorgeirs-
son fóstri Guðmundar. Sagan segir: „En
er þeir bræður bjuggu svo í stoðrenni þá
áttu þeir Guðmundur og Ögmundur leika
saman og mart annað ungmenni með þeim.
En til hins sama atferlis kom jafnan um
leik þeirra hvað sem fyrst var upp tekið
að Guðmundi var ger mítra og bagall og
messuföt, kirkja og altari, og skyldi hann
vera byskup í leiknum en Ögmundi öx og
skjöldur og vopn og skyldi hann vera her-
maður. Þótti mönnum það vera fyrirspá
mikil þá er það kom fram um hvorn þeirra
sem ætlað var.“
Það má gera sér í hugarlund að þegar
sveinarnir tveir léku sér í hlaðvarpanum á
Hálsi þá hafi leikur þeirra markast af því
að hvorugur var borinn til auðs eða upp-
hefðar. Foreldrar þeirra höfðu séð fyrir því.
Báðir voru þeir laungetnir og móðurarf-
ur þeirra það eina sem þeim bar. Auk
þess hafði a.m.k. Ari faðir Guðmundar
sóað hluta af eigum móður hans á meðan
hann var í bemsku. Þeir frændur völdu
þess vegna þann farveg sem efnilegum
og metnaðarfullum unglingum var líkleg-
astur til frama þegar skorti á stuðning
ættarinnar. Guðmundur valdi prestskap
en Ögmundur framaði sig erlendis strax
þegar hann hafði aldur til. 1185 fór hann
til Noregs og kom sér í kærleika við Jón
kuflung, sem taldi sig son Inga konungs
Haraldssonar, væntanlega vegna fyrri
kynna Þorvarðar föður hans af Inga kon-
ungi og vegna veru Ara Þorgeirssonar
með Magnúsi konungi Erlingssyni.
Ögmundur kom út 1192 og fór fyrst til
Teits Oddssonar á Valþjófsstöðum í Fljóts-
dal en hann var giftur Helgu hálfsystur
Ögmundar, þarna var hann vetrarlangt.
Þótt ekki fari sögum af vist Ögmundar í
Fljótsdalnum þá hefur hún verið með ein-
hverjum þeim hætti að Teiti hefur mislík-
að, a.m.k. segir saga Guðmundar dúra að
„Þá þóttist Teitur hann ærið lengi hafa
haft í lotu“. Ögmundur fór nú norður í
Fnjóskadal og settist að á Draflastöðum
en þar bjó annar mágur hans er Brandur
hét, þar var einnig á vist systir Brands
sem Þuríður hét gift kona og var maður
hennar erlendis, hann hét Björn Hallsson
og var faðir Björns Hallur Ásbjarnarson á
Fornastöðum fornvinur og fylgdarmaður
Þorvarðar Þorgeirssonar.
Þrátt fyrir þetta brá Ögmundur ekki
vana sínum, honum þótti Þuríður girnileg
til ásta enda segir sagan: „Hún var væn
kona og garpur mikill í skapi.“ Þessa konu
lagði Ögmundur í rekkju hjá sér og gerði
henni barn. Bæði hafa þau verið stór í
sniðum og sambandið átakamikið því sag-
an segir: „Þau Ögmundur og Þuríður voru
óþokkaleg ásamt því hvorutveggja var
óskapsmaður.“
Hér fór sem fyrr að Brandi mági Ög-
mundar þótti engin húsprýði að honum
og lét hann fara frá Draflastöðum á vor-
dögum 1194. Ævintýri þeirra Þuríðar end-
aði þannig að Björn maður hennar kom
til Islands þetta sumar og segir sagan: „og
færði Ögmundur honum (þ.e. Birni) konu
sína og bauð honum sjálfdæmi og sættust
að því.“
Áð mér læðist sá grunur að hér hafi
konan sem sagt var að verið hefði væn
kona og garpur mikill í skapi ekki verið
spurð mikið ráða, þeir gerðu upp málin
eiginmaðurinn og elskhuginn og ráðspjöll-
in voru gerð upp með silfri. Þegar hér var
komið sögu virtist ögniundur hafa verið
kominn á önnur mið í kvennamálum og
sem fyrr skeytíi hann engu um hvrir fyrir
varð. Þegar hann fór frá Draflastöðum
bauð honum til sín einn af stórbændunum
við Eyjafjörð, Þórður Þórarinsson í Lauf-
ási. Einn af vinum og fylgdarmönnum
Þorvarðar Þorgeirssonar.
LlFÐI AF FYRIRSÁTINA
Þórður mun hafa verið nýkvæntur þegar
hér var komið sögu og þá annarri konu
sinni því hann átti uppkomna syni þegar
hér var komið.
Seinni kona Þórðar var Margrét Odds-
dóttir systir Teits á Valþjófsstöðum og er
sem ummæli Teits sem fyrr var getið fái
nýjan svip þegar framhald sögu Ögmundar
er rakið. Hafi Margrétferið ógefin heima-
sæta á Valþjófsstöðum veturinn sem Ög-
mundur dvaldi þár er ekki ólíklegt að kynni
hafi tekist með þeim.
Hvað sem því líður fór svo að Þórði
bónda í Laufási þóttu kynni húsfreyju
sinnar og Ögmundar fullnáin og vist hans
í Laufási lauk snögglega eins og verið
hafði annars staðar, um vorið fór hann
þaðan og á ný í Draflastaði. Hann vandi
komur sínar títt í Laufás og sat á tali við
húsfreyju, urðu þessar heimsóknir þeim
Laufáshjónum að sundurþykki. Það endaði
með því að Margrét fór frá Laufási og
austur á firði til Teits bróður síns.
Þórður fékk Hákon son sinn til að vera
í Laufási sér til trausts á meðan Ögmund-
ur var ofan foldar. Að einni heimsókn
Ögmundar lokinni kvaddi Hákon til bræð-
ur sína þá Dagstygg og Hildibrand og 3
húskarla í Laufási. Þeir félagar gerðu
Ögmundi sem fór með annan mann fyrir-
sát. Við mikinn liðsmun var að etja og fór
svo að lokum að þeir Laufæsingar töldu
sig hafa sært Ögmund t'il ólífis. Þegar hér
var komið átti Hákon Þórðarson allskostar
við Ögmund en hér gerðist það sem heyra
má til einsdæma á þessari tíð að Hákon
bar bræður sína ráðum og skildi Ögmund
eftir í blóði sínu án þess að ganga á milli
bols og höfuðs á honum.
Þórði bónda þótti slælega að unnið þeg-
ar synir hans komu heim í Laufás og sögðu
tíðindin og kvað beiðni Ögmundar um
prestsfund aðeins sína slægð hans. Þar
reyndist Þórður hafa getið rétt til því þeg-
ar prestur mætti heiman frá Laufási var
Ögmundur á bak og burt. Hann komst
heim á Draflastaði og þá var kölluð til
Álfheiður kona Halls á Fornastöðum,
væntanlega móðir Björns sem Ögmundur
kokkálaði árið áður, og var Álfheiður til-
kölluð til að gera að sárum Ögmundar.
Þessi mál voru síðan gerð upp á sátta-
fundi án þess að sættin héldist nema skam-
man tíma og var það Ögmundur sem olli
þar afbrigðum.
Nú fóru í hönd í byggðunum við Eyja-
förð meiri atburðir en þeir að heimamenn
stórbænda færu rekkjuvillt. Öll virðast þau
ráð undan rifjum Kolbeins sálmaskálds
Tumasonar á Víðimýri runnin. Þeim lykt-
aði með því að Önundur Þorkelsson í
Lönguhlíð var brenndur inni og að því
loknu voru synir Þórðar í Laufási höggnir
til hefnda eftir Önund, en þeir voru hálf-
bræður, sammæðra, Þórður í Laufási og
Guðmundur dýri.
Svo er að sjá að Ögmundur sneiss hafi
gengið til liðs við Guðmund dýra að lok-
inni Önundarbrennu. Hann kemur þó lítt
við þau átök en þeim lyktaði með því að
búið var að hrekja tengdamenn Önundar
úr Eyjafirði, þeirra sér stað síðar í liði
Guðmundar góða. Þorgrímur alikarl
tengdasonur Önundar er á einum stað
kallaður fóstbróðir Guðmundar og Vigfúss
kennimaður Önundarson var einn helsti
fyrirmaðurinn í liði byskups.
Með þessum hætti hafði Kolbeini Tuma-
syni tekist að rýma til fyrir Sigurði Orms-
syni mági sínum en Sigurður kallaði síðan
til Sighvat mág sinn Sturluson.
Sighvati reyndist eftirleikurinn auðveld-
ur að ná fullum yfirráðum yfir Eyjafirði.
Það gerðist með því að hann lét drepa
Hall á Hrafnagili Kleppjárnsson en Hallur
átti fyrir konu Ingibjörgu Guðmundsdóttur
dýra ekkju Þorfinns Önundarsonar. Morð
Hrafns á Hrafnagili bróður Einars skemm-
ings var síðasta höggið í þennan knérunn.
Það er þess vegna engin tilviljun að þess-
ir ættmenn Guðmundar góða sjást alltaf
í för aðalóvina Sturlunga hverjir sem þeir
voru.
Enn var eftir að hrekja Ögmund sneiss
úr héraði. Hann var nú farinn að stillast
í kvennamálunum, í það minnsta fer minni
sögum af þeim utan það að hann kvæntist
og hét konan Sigríður Eldjárnsdóttir af
Espihóli. Ekki er getið barna þeirra en í
fornum máldaga frá Þönglabakka í Fjörð-
ur er getið reka Ögmundar Sveinssonar.
Freistandi er að telja að hér sé um mislest-
ur að ræða og þar eigi að standa rekar
Ögmundar sneiss. Sami máldagi getur
rekhvala Þórðar úr Laufási og reka Orms
Ögmundssonar.
Það er freistandi að telja Orm þennan
son Ögmundar sneiss. Því til stuðnings er
getið í Eyjafirði um miðja 13. öld Þórðar
bónda Ormssonar á Espihóli og Einars
Ormssonar í Gaddsvík (Garðsvík) sem
gætu tímans vegna verið sonarsynir Ög-
mundar. Hvað sem líður þessum bollalegg-
ingum er vitað að Ögmundur átti son sem
hét Þorvarður og bjó austur í Hofteigi á
Jökuldal, kona Þorvarðar hét Gró og var
dóttir Einars „klerks“ Ásbjörnssonar sem
um langan aldur var prestur á Einarsstöð-
um í Reykjadal en var 1208 18 ára gamall
í liði Guðmundar byskups í Víðinesi. Einar
átti fyrir konu Ingibjörgu dóttur Þórðar í
Laufási og er langlíklegast að Ingibjörg
hafi verið dóttir Margrétar Oddsdóttur.
SÍÐUSTU ÁR JÖKULDÆLINGS-
INS
Ögmundar getur lítið við mál um nokk-
urra ára skeið. Þorvarður Þorgeirsson gekk
í klaustur á Munka-Þverá 1201 og lést
1207. Ögmundur virðist taka við manna-
forráðum hans og komast í nokkur efni,
þess er getið að hann eigi goðorð í félagi
við Hall á Hrafnagili.
Það er ekki fyrr en 1208 að Guðmund-
ur frændi hans Hólabyskup er kominn í
harðan slag við Kolbein og Arnór Tuma-
syni og Sigurð Ormsson og fleiri höfðingja
að Ögmundur bregst við og kemur bys-
kupi til hjálpar. Til bardaga kom eftir að
Ögmundur hafði árangurslaust reynt að
miðla málum en þarna áttu hlut að máli
mágur hans Kolbeinn Tumason og bræðr-
ungur Guðmundur byskup.
Lyktir bardagans urðu þær að Kolbeinn
féll en aðrir höfðingjanna flúðu í skjóli
myrkurs. Ekki fór hjá því að þvílíkir at-
burðir yrðu til að vekja snörp viðbrögð
með höfðingjastéttinni. Hún sameinaðist
að mestu í herför gegn Guðmundi byskupi
þar sem liði hans var tvístrað og hann
handtekinn. Þeir fylgismenn hans sem
ekki voru drepnir urðu að sæta afarkostum
og var Ögmundur einn af þeim. íslendinga-
saga segir: „Ögmundur lét hundrað hundr-
aða og héraðsvist áður létti. Fór hann þá
austur í Hofsteig." Af þessu má ráða að
Ögmundur hefur verið orðinn allvel efnum
búinn. Ekki verður séð hvað varð um
mannaforráð þau er hann hafði en líkleg-
ast að Hallur samgoði hans á Hrafnagili
hafi farið með goðorðið allt.
Olnbogarými Sighvats Sturlúsonar jókst
enn og náði hámarki við dráp Halls á
Hrafnagili. Við þetta hverfur Ögmundur
sneiss sjónum okkar í 25 ár eða til ársins
1234. Þá er flokkadrættir með Norðlend-
ingum, annars vegar voru Sighvatur á
Grund og fylgismenn hans, hins vegar
Kolbeinn ungi og Órækja Snorrason og í
liði þeirra var þá Guðmundur byskup Ara-
son orðinn blindur og karlægur en skrift-
aði mönnum Kolbeins kvöldið áður en
reiknað var með átökum.
Kolbeinn ungi hafði sent austur á land
eftir liði og fór Þórarinn á Valþjófsstöðum
með fjörutíu manna flokk til liðs við Kol-
bein. „Þar var þá með honum Ögmundur
sneis og var hann þá á hinum átta tigi
vetra og sögðu menn svo að hann þætti
þar þá manna víglegastur í því liði.“ Ekki
fór þó svo að þeir frændurnir og æskufé-
lagarnir ættu eftir að hittast. Þegar Þórar-
inn kom í Reykjadal með flokk sinn fékk
hann þær fréttir að Kolbeinn og Sighvatur
hefðu sæst og sneru Austfirðingar þá
heim.
Ögmundur sneiss dó árið 1237, líklega
áttatíu og þriggja ára. Sama ár dó Guð-
mundur byskup Arason. Þeir fengu ekki
að lifa það að andskotar þeirra, Sturlung-
ar, væru kvistaðir niður eins og búfé, það
gerðist á Örlygsstöðum ári síðar. Tæpum
30 árum síðar þegar Eyfirðingar sóru
Noregskonungi skatt eru það afkomendur
hinna fornu Eyfirðinga sem með völdin
fóra, þeir Hallur á Möðruvöllum í Eyja-
firði Jónsson, Þorvarður Þórðarson í
Saurbæ og Guðmundur á Hrafnagili. Áður
hefi ég sett fram tilgátu um upprana
Guðmundar á Hrafnagili. Hallur á Möðru-
völlum var sonur Jóns Örnólfssonar Jóns-
sonar. Líklega hefur faðir Örnólfs verið
Jón svarti Þorvarðarson og eru tilgátur
um að Jón hafi verið föðurbróðir Þórðar
í Laufási,' sonur Þorvarðar í Njarðvík í
Borgarfirði eystra Einarssonar af kyni
hinna fomu Möðruvellinga.
Tvennar tilgátur eru um uppruna Þor-
varðar í Saurbæ. Önnur er að hann hafi
verið sonur Þórðar prests Önundarsonar
og Hallberu dóttur Þorðvarðar Þorgeirs-
sonar. Hin er að faðir Þorvarðar í Saurbæ
hafi verið Þórður Þórarinsson í Laufási og
móðir hans þá væntanlega Margrét Odds-
dóttir.
Eg hef rakið hér eftir heimildum ævi-
hlaup Ögmundar sneiss, þessa fyrsta
Jökuldælings sem að marki kemur við
sögur.
Mér hefur verið saga Ögmundar hug-
leikin eftir því sem ég hefí velt henni
meira fyrir mér, enda persónan stórbrotin.
Hann var óeirinn í æsku og sást lítt fyrir
og vinur vina sinna þegar á reyndi og hirti
þá ekki um afleiðingarnar.
Höfundur er formaður og starfsmaður Verka-
lýðsfélagsins Árvakurs á Eskifirði.
ALEXANDRA
GUNNLAUGSDÓTTIR
Lífsins
dáns
Ég stend í vindi
á fjallstindi
og við mér blasir
fögur sýn.
Ég sé allt líf
á jörðu niðri
hvert einstakt blóm.
Allt nýtur sín.
Og allir dansa
í sama takti,
takti lífsins
hér á jörð.
Og í þeim takti
dunar regnið
og vætir tún
og holtabörð.
Já, sá dans er fagur
eins og sjálf sólin
og öll börn lífsins
eru með.
Allir, dansa, fagra dansinn
öll dýr og skógar
og þú og ég.
Höfundur er 14 ára Kópavogsbúi, nem-
andi í Þinghólsskóla.
MARÍA SKAGAN
Þérjöklar
O hve ég sakna yðar
þér hvítskyggndu
jöklar í órafirrð
gædda slíkri nánd
að ég kenndi
eilífðina innst í hjarta
er ég leit yður
berum augum.
ígær
Grænklædda konan
kom til mín í gær
og sagði:
Þú ert ekki ég
þú ert líka gul
Ég leit á hana
og sá að hún var
líka blá.
Og ég þagði.
BJÖRG FINNSDÓTTIR
Nætur-
sfemmning
/ næturhúminu
sé ég tár mín falla
yfir ásjónu þína.
Þú strýkur þau burt með höndum
þínum.
Og þykkar hlýjar varir þínar,
láta mig gleyma angist morgun-
dagsins.
Höfundur vinnur í Listasafni íslands og
hefur gefið út bók, „í sólskinsskapi,”
1987.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. SEPTEMBER 1993 5