Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1993, Blaðsíða 8

Ljósmyndin er í eigu Ljósmyndasafns Reykjavíkur.
Kveðjustund
á hafnarbakka 1924
Eftir PÉTUR PÉTURSSON
að má segja að þessi ljósmynd sé
í vissum skilningi þjóðlífslýsing
og einstök heimild um „fastan lið“
í dagskrá Reykjavíkur sem hafn-
arborgar. Hver man ekki ótal
gönguferðir á fögrum sumarkvöldum eða í
umhleypingum útmánaða, hryðjum haust-
rigninga, eða hvernig sem annars kann að
hafa viðrað. Eitt er víst að flestir Reykvík-
ingar, sem komnir eru á „seinna gelgjuskeið-
ið“ eins og við köllum efri árum stundum,
muna ótal stundir við brottför skipa úr
Reykjavíkurhöfn. Þegar „strandferðabátur-
inn athugaði sinn gang í blíðu og stríðu"
og lét úr höfn með fjölda farþega, en kunn-
ingjar og vinir stóðu á hafnarbakkanum og
kvöddu farþegana sem stóðu á skipsfjöl og
biðu þess að leystar væru landfestar, þessum
fasta lið í bæjarlífinu fylgdu ákveðin hug-
hrif. Eftirvænting, viðkvæmni, söknuður,
tregi, tilhlökkun, þegar „skipið lagði landi
frá“ og það, „syrtir að er sumir kveðja“ eins
og Davíð Stefánsson segir í kvæði sínu. í
bijóstum farþeganna sem bíða þess að kveð-
justund ljúki og skipið blási til brottferðar
bærast margar tilfinningar. Kannske er hér
félítill námsmaður, sem leggur á djúpið og
„æðrast ei þó straumur lífs sé þungur“.
Hver veit hvemig honum kanna að vegna.
Eða er það kannski ung blómarós sem hef-
ir ráðið sig til vistar í Kaupmannahöfn,
sjúklingur að leita sér lækninga. Eða
kannske heildsali, sem siglir til þess að leita
nýrra viðskiptasambanda.
Húsin, sem blasa við, koma kunnuglega
fyrir sjónir. Fyrst er að telja það, sem hæst
rís, Eimskipafélagshúsið. Það leiðir hugann
að „óskabarni þjóðarinnar", Eimskipafélagi
íslands. Stjórnarkjör í félaginu varð sundr-
ungarefni, sem átti eftir að draga langan
slóða á eftir sér. Ólafur Thors taldi, að
Sveinn Björnsson hafi staðið gegn því að
Thor Jensen hlyti sæti í aðalstjórn félags-
ins. Það varð tilefni langvarandi óvildar, sem
náði hámarki er forseti var kjörinn á Þing-
völlum 1944. Þá vakti það alþjóðarathygli
að Ólafur Thors og íjórir aðrir þingmenn
greiddu Sveini Björnssyni ekki atkvæði. Með
því var talið að Olafur kvittaði fyrir afstöðu
Sveins Bjömssonar um stjórnarkjör Eim-
skipafélagsins í öndverðu.
í Eimskipafélagshúsinu var lyfta, sem var
vinsælt samgöngutæki. Á efstu hæðinni var
Kaupþingssalurinn, þar voru haldnir fundir
í bæjarstjórn Reykjavíkur. Á neðstu hæð
hússins var rakarastofa Sigurðar Ólafsson-
ar, þeir feðgar Sigurðar Ölafsson og Páll
snyrtu þar hafnarverkamenn og höfðingja,
meðal þeirra var Halldór Laxness fastur
viðskiptavinur stofunnar. Dóttir Sigurðar,
Guðrún, lærði einnig sömu iðn og fór mjúk-
um höndum um hæmr og hrokkinkolla. Ása
dóttir Sigurðar afgreiddi í Tóbakshúsinu í
Austurstræti, sonur hennar og Sigurðar
Ha/stein ér Hannes sendiherra.
í anddyrinu var á sínum tíma rekin tób-
aksbúð, það gerði Skúli, lipur og snar í
snúningum.
í Eimskipafélagshúsinu vom skrifstofur
vátryggingafélagsins Trolle og Rothe, þeirri
starfsemi stjórnaði Carl Finsen, ljúfur mað-
ur af þekktri höfðingjaætt Skálholtsbiskupa.
Hann reisti sér hús skammt frá Sauðagerði
og nefndi Skálholt. Carl Finsen var ötull
frímerkjasafnari og undi löngum á kyrrum
kvöldum við hið fágæta frímerkjasafn sitt.
Baldvin Einarsson lærði allt um trygginga-
mál undir handaijaðri Finsens og fór síðan
til Bretlands til frekara náms. Stofnaði svo
Almennar tryggingar. Eiríkur Stephensen
var af hinni nafnkunnu ætt Stefánunga,
hann var í forystusveit Trolle og Rothe.
Meðal annara starfsmanna má nefna Ólaf
Matthíasson og Óla Finsen. Ekki má gleyma
Sjóvátryggingafélaginu, því stýrði Brynjólf-
ur Stefánsson af ljúfmennsku, þar voru einn-
ig Stefán G. Björnsson, kunnur í hópi reyk-
vískra verslunarmanna, söngmaður góður,
ættaður frá Vopnafirði. Runólfur Þorgeirs-
son prýddi hópinn með karlmannlegum vexti
sínum og rauða hárinu. Páll Magnússon var
dyggur innheimtumaður Sjóvár, hann hjól-
aði um allan bæinn og framvísaði reikning-
um sínum af slíkri háttprýði sem væri hann
ambassador að afhenda embættisskilríki.
Þó voru upphæðirnar stundum naumast
hærri en kr. 26,22, en það var nú álitlegur
skildingur í þá daga. Meðal starfsstúlkna
Sjóvá má nefna Önnu Jónsdóttur, seinna
konu Ólafs Jóhanns Sigurðssonar rithöfund-
ar, móður Ólafs Jóhanns forstjóra Sony í
Bandaríkjunum og Jóns haffræðings. Sigríð-
ur Björnsdóttir frá Ánanaustum, síðar eigin-
kona Bjarna Benediktssonar ráðherra, var
ein af starfsstúlkunum. Þá má nefna Ingi-
björgu sem giftist Guðmundi Kolka. Allar
voru þessar stúlkur ljósar yfírlitum, norræn-
ar og fijálslegar í fasi og sómdu sér vel
hvar sem leið þeirra lá.
Þegar rætt er um tryggingafélögin, sem
höfðu skrifstofur sínar í Eimskipafélagshús-
inu, þá ber að geta þess að handan Pótshús-
strætis í húsi því er Ellingsen hafði verslun
sína í var einnig aðsetur Vátryggingafélags-
ins, eigandi hússins mun hafa verið nafn-
kunnur maður, Þorvaldur Pálsson læknir.
Halldór Laxness hefir lýst Þórvaldi í fáum
en ógleymanlegum orðum í bókum sínum
Ungur ég var og Grikklandsárinu. Þorvaldur
var móðurbróðir Gylfa Þ. Gíslasonar og virð-
ist því ekki fjarri að álykta að Þorvaldur
Gylfason prófessor beri nafn þessa frænda
síns. Þorvaldur læknir var umboðsmaður
Líftryggingafélags. Hann var víðförull mað-
ur, hann réðst sem skipslæknir á vegum
Austur-Asíufélagsins og sigldi um heimsins
höf.
Eftir heimkomuna var hann hluti af
mannlífi miðbæjarins og sást þá oft standa
í þungum þönkum á horni Pósthússtrætis
og Hafnarstrætis. Til vinstri er norðurhlið
Ellingssensverslunar. Þar er einnig inngang-
ur á Barinn sem svo var nefndur. Þarna í
grenndinni er pylsuvagninn „Bæjarins
bestu", framundan Pósthússtræti sér hluta
Steinbryggjunnar og í baksýn grásteinshús-
ið gamla þar sem lögreglan var til húsa á
sínum tíma, en bæjarsíminn einnig, meðan
síminn var handvirkur og símameyjar sátu
fyrir svörum og kölluðu „miðstöð“ og af-
greiddu símtölin hvert af öðru.
Þegar Bæjarsíminn var til húsa í Pósthús-
stræti var Ebba Gísladóttir (Ebba góða) í
hópi símameyja, auknefni sitt hlaut hún af
góðvild sinni og hjálpsemi við símnotendur.
Á þessum árum logaði á rauðum perum við
símanúmer nokkurra ákafamanna i hópi
símnotenda, meðal þeirra voru Stefán Thor-
arensen lyfsali og Ólafur Thors alþingismað-
ur. Sigrún Davíðsdóttir fréttaritari Morgun-
blaðsins í Kaupmannahöfn er systurdóttir
Ebbu.
Hvannbergsbræður höfðu skóverslun í
húsi Eimskipafélagsins. Þaðan munum við
Jónas Hvannberg, aðaleiganda og forstjóra.
Við munum einnig félaga hans og hálfbróð-
ur, Sigtrygg Ámason kaupmann. Sigtrygg-
ur var hávaxinn maður og höfðinglegur.
Þá var Frímann Ólafsson, hann var prúð-
menni í framgöngu. Frímann var eiginmað-
ur Jónínu Guðmundsdóttur sem var formað-
ur Húsmæðrafélags Reykjavíkur og lét mjög
að sér kveða í samtökum kvenna. Synir
þeirra hjóna eru Ólafur lengi starfsmaður
Útvegsbankans og Hörður verkfræðingur
Ríkisútvarpsins. Frímann var lengi einn af
forvígismönnum KFUM.
Þórður Guðmundsson er einkar minnis-
stæður vegna prúðmennsku og lipurðar í
starfi, hann var lengi góður granni á Sólvöll-
um. Þórður var mikill áhugamaður um starf-
semi KFUM og var þar virkur félagi. Kona
hans Margrét, systir æskufélaga míns og
bekkjabróður Ásbergs Sigurðssonar borgar-
fógeta. Margrét hefir lengi starfað sem
bókavörður í Norræna húsinu og er gott
að njóta leiðsagnar hennar.
Stórt og rismikið timburhús rís á miðri
myndinni, það er vörugeymsluhús Eimskipa-
félagsins. Aðalstöðvar félagsins á hafnar-
bakkanum um áratuga skeið. Meðal minnis-
stæðra manna sem þar störfuðu má nefna
Jón Rögnvaldsson, lengi aðalverkstjóra fé-
lagsins. Jón var hávaxinn og herðibreiður
og hefði gnæft úr hópi eyrarvinnumanna,
hvar sem verið hefði í veröldinni. Hann var
skjótur til úrræða og hveijum vanda vaxinn.
Hyggjum nú að mannfjöldanum sem sést
á myndinni. Lengst til vinstri má líta hóp
einkennisklæddra manna, það eru reykvísk-
ir lögregluþjónar, húfurnar sem þeir bera
eru kollhærri en þær sem nú tíðkast, við
þykjumst þekkja suma lögreglumanna, þeir
eru: Erlingur Pálsson yfírlögregluþjónn og
Þórður Geirsson. Milli þeirra er þjóðkunnur
maður, doktor Helgi Pjeturss jarðfræðingur,
hann er berhöfðaður með alskegg. Skammt
þaðan þekkist Sæmundur Gíslason lögreglu-
þjónn, söngmaður góður, nærri honum er
líklega Sigurður Gíslason, en skammt þaðan
Margrímur Gíslason. Þá má greina ýmsa
kunna borgara, sumir bera stúdentshúfur,
meðal þeirra má nefna Gunnlaug Briem,
seinna ráðuneytisstjóra. Trúlega er það
Bergur Jónssön síðar alþingismaður sem
stendur vinstra megin við Gunnlaug Briem
og styður hönd undir kinn. Tvö bekkjar-
systkini Gunnlaugs Briem eru í hópnum,
þau Stefanía Guðjónsdóttir er síðar varð
kona Lárusar Jóhannessonar alþingismanns
og Gísli Bjarnason lögfræðingur. Stefanía
er með hvíta stúdentshúfu fremst á mynd-
inni, eða er þetta e.t.v. Elín Hlíðdal? Gísli
er skammt þaðan og horfir hátt. Fremst á
myndinni í sömu röð og Gísli er Ragnar
Bjarnarson bankaritari lengi starfsmaður
íslandsbanka og síðar Útvegsbanka. Faðir
Ragnars var sýslumaður í Dölum, en hafði
áður gefið út mánaðarblaðið Heimdall í