Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1993, Side 3

E
N
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Kringlunni 1. Sími 691100.
Bragadóttir hefur verið á ferðinni í sólinni í Mex-
íkó, þar sem hún hugaði að minjum um Maya-menn-
inguna, sem hvarf skyndilega á dularfullan hátt og
einnig fjallar hún um stöðu eftirkomendanna, indíán-
anna, sem nú búa í landinu.
Norska
samlagið og gufuskipið Jón Sigurðsson, heitir grein
eftir Guðjón Friðriksson, sagnfræðing. Hún ijallar
um hluta úr atvinnusögu okkar, um framtak sem
var athyglisvert, en reyndist ekki tímabært.
íslendingar
og Afríkubúar nútímans eiga það sameiginlegt, að
í glæstri sögu beggja er niðurlægingartímabil vegna
þess að takmarkanir náttúrunnar voru ekki virtar,
skrifar Ólafur Arnalds í grein sem heitir: Eitt lítið
rofabarð í Esju.
Afturhald
Að bægja frá nýjungum, heitir greinaflokkur í þrem-
ur hlutum eftir Ama Arnarson, sagnfræðing og
hann skrifaður sem framhald af sjónvarpsþáttum
Baldurs Hermannssonar og þá um þetta athyglis-
verða atriði, að á 16. og 17. öld var beinlínis unnið
gegn nýjungum á íslandi.
MATTHÍAS JOHANNESSEN
Páll ísólfsson
Nú andar sól á sundin blá
og samt ert þú víst farinn þangað
sem anda þinn hafði löngum langað,
þú lagðist eins og fölnað strá
í moldu þar sem þröstur söng
á þungri grein í sumarblænum
en Páll, í dag skein sól á sænum
og sótti gull í kvöldin löng.
Eg heyri orgel hafsins segja
(með hljóðum trega eins og fyr,
að orðum hafsins enginn spyr):
að allir tónar lífsins deyja
og einnig þú, samt ertu hér
svo undarlega nálægt mér.
Ljóð þetta úr Tveggja bakka veðri er birt í tilefni 100 ára afmælis
Páls Isólfssonar, 12. október nk.
SPURT UM BRAG
Svo hefur verið kallað, að
megin-einkenni þess, sem
nefnt er ljóðform, sé hljóð-
fallið. En þá er að jafnaði
átt við einhvers konar re-
glufestu í hrynjandinni.
Hefðbundin braghrynj-
andi, sem svo er nefnd,
markast af bragliðum, sem geta verið
með ýmsu móti, þó jafnan megi greina
þar einhveija reglu. Sagt hefur verið, að
þá sé kröfum bragforms fullnægt, ef
hægt sé að slá hrynjandina á trumbu, og
mun þá átt við nokkuð reglufastan trum-
buslátt.
Svo kölluðu „nútímaljóði“ hefur oft
verið fundið það til foráttu, að hljóðfallið
sé of óreglulegt, þar ríki hrynjandi lausa-
máls en ekki braghrynjandi af neinu tagi.
Skipting þess háttar texta í stuttar og
einatt mislangar línur sé út í hött, því
yfirleitt eigi hún sér hvorki stoð í hrynj-
andi né setningargerð.
Hyggjum ögn nánar að þessu.
Skyldi vera nokkur leið að benda á
reglubundna braghrynjandi í þessari
klausu:
Eiim sinni kom ég á bæ og hitti bónd-
ann þar sem hann sat undir vegg; en
húsfreyjiin bnuð mér að gista hýr á svip,
enda gestrisin mjög.
Eða væri hægt að sýna fram á tilefni
til línuskiptingar, sem yrði til. dæmis á
þessa leið:
Einu sinni kom ég
á bæ
og hitti bóndann
þar sem hann
sat undir vegg;
en húsfreyjan bauð mér að gista
hýr á svip, enda
gestrisin mjög.
Þætti ekki flestum betur við hæfi að
rita þetta í belg og biðu sem hvert annað
lausamál? Væri ekki allt annað brosleg
tilgerð, sýndarmennska, ef ekki annað
verra? En lítum á aðra klausu:
Yfir öllum tindum er ró, í krónum
trjánna greinir þú vart nokkurn blæ, og
fuglarnir þegja um skóginn; sjáðu til,
bráðum hvílist þú eins.
Ef þessari klausu er skipt í línur á sama
hátt og hinni fyrri verður hún svona:
Yfir öllum tindum
er ró,
í krónum tijánna
greinir þú
vart nokkurn blæ,
og fuglarnir þegja um skóginn;
sjáðu til, bráðum
hvílist þú eins.
Þarna er atkvæðafjöldi, línugerð og
hrynjandi nákvæmlega eins og í fyrri
klausunni, og tilefni til línuskiptingar engu
meira. Þar er að vísu kominn texti sem
einhver kynni að kalla „ljóðrænan", reynd-
ar texti af því tagi sem veður uppi í lausa-
máli ótal höfunda og fáum dytti í hug að
klippa úr og kalla ljóð, hvort sem línur
yrðu hafðar lengri eða styttri. Verður
hrynjandi og línuskipan í þetta sinn að
nokkru metin á annan veg fyrir þann mun?
Skoðum þriðju klausuna, sem að þessu
sinni er alþekkt erlent ljóð:
Úber allen Gipfeln
Ist Ruh.
In allen Wipfeln
Spúrest du
Kaum einen Hauch;
Die Vögelein schweigen im Walde.
Warte nur, balde
Ruhest du auch.
Enn er atkvæðafjöldi, línugerð og hrynj-
andi nákvæmlega eins og í fyrstu klausu
og efnið auk þess hið sama og í miðklaus-
unni. Veigamesti munurinn er að sjálf-
sögðu í því fólginn, að orð eru valin af
sjálfum Goethe.
En hveiju munar að öðru leyti? Hvaða
munur tekur til sjálfs formsins? Hvernig
skyldi standa á því, að þessu litla ljóði er
við brugðið fyrir sérstaklega vandað form?
Hvað skyldi form þess hafa fram yfir
formið á klausunum tveimur á undan?
Eða eru hin rómuðu formgæði þess eintóm
blekking? Skyldi formið einungis njóta
hins skáldlega efnis sem það hefur fram
að færa, svo sem til staðfestingar því, að
efni og form verði ekki hvað frá öðru
greint? Verður ef til vill einhver regla
fundin í hrynjandi þessa þýzka ljóðs frem-
ur en í klausunum á undan? Eða er hug-
myndin um reglufestu í braghrynjandi
tómur misskilningur? Skal jafnvel sagt,
að hljóðfall þurfi alls ekki að fylgja reglu
til þess að vera listrænt, til þess að vera
fagurt, markvíst og samboðið ljóði? Á það
kannski jafnt við um ljóð og laust mál,
að hrynjandin eigi umfram allt að þjóna
efninu, enda sé hún þá frjáls, og að vísu
þeim mun vandasamari? Eða er hér á fleira
að líta?
Venjulega er formið sá þáttur ljóðs, sem
auðveldast er að gera grein fyrir og meta
sérstaklega. Hvað veldur því, að form
þessa ljóðs er kallað frábært?
Spyr sá sem ekki veit. Gaman væri, að
einhver vildi .svara.
HELGI hálfdanarson.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. OKTÓBER 1993 3