Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1993, Blaðsíða 4

Á hverju vorjafndægri og haustjafndægri á sér stað í Ijósaskiptunum hreint ótrúlegt samspil Ijóss og skugga á norðurhlið pýramídans, á þann veg að auganu
virðist sem risavaxinn snákur (Kukulkán) skríði niður norðurhlið mannvirkisins.
Maya-indíán-
ar í Mexíkó
Háþróuð menningarþjóð til forna — frumstæðir og réttlitlir öreigar í dag
Við heimsókn til Chichén Itzá, eins frægasta
menningarseturs Maya-indíana til forna, verð-
ur það deginum ljósara, hversu frábærlega
vel að sér yfirstétt Mayanna var á þeim tíma,
sem staðurinn var miðstöð menningar þeirra
ÞAÐ er erfitt að gera sér
í hugarlund að sú milljón
Maya-indíána sem byggir
Júcatáskagann í Mexíkó
í dag, séu afkomendur
Maya-indíána til forna,
sem á árunum 250 eftir
Krist til ársins 900 áttu
sér hámenningu, sem
byggðist á flókinni
stærðfræði og
stjörnufræði.
Texti og ljósmyndir
AGNES BRAGADÓTTIR
og trúarbragða. Talið er að Chichén Itzá
hafi einkum verið í byggð frá árinu 445 til
ársins 1204, þótt vitað sé að einhver byggð
hafi verið þar allt frá árinu 300 fyrir Krist.
Árið 1204 var staðurinn yfírgefínn af ein-
hveijum dularfullum ástæðum og lá svo fal-
inn um aldir, í fylgsnum frumskóga Júca-
táskagans.
í litlum þorpum og byggðarkjörnum víðs
vegar um frumskóga Júcatáskagans býr í
dag um ein milljón Maya-indíána, við afar
frumstæðar aðstæður og að því er virðist
við svo kröpp kjör, að líkast til eru flestir
fyrir neðan fátæktarmörk. Talið er að um
tvær milljónir Maya-indíána séu í Mexíkó,
sem tæpar 90 milljónir manns byggja, en
hin milljónin mun að megninu til vera í
Mexíkóborg og nágrenni hennar, þar sem
hún lifir sennilega við enn meiri fátækt en
indíánarnir á Júeatáskaganum gera. Maya-
indíánar eru nánast réttlausir öreigar í Mex-
íkó í dag og óttast margir að menning þeirra
sé í mikilli útrýmingarhættu.
MARGT á Huldu
Þótt ýmislegt sé vitað um menningu Ma-
ya-indíána til forna, var svo að skilja þegar
við Mexíkófarar lögðum leið okkar til Chic-
hén Itzá, sem liggur um 200 kílómetra vest-
ur af Cancún, að enn fleira væri ekki vitað
með vissu, eða vitneskjan sé einungis byggð
á kenningum og getgátum. Chicén Itzá
svæðið var gleymt og grafíð í frumskógum
Júcatáskagans svo öldum skipti og það var
ekki fyrr en á sextándu öld sem einhveijar
upplýsingar lágu fyrir um að merkar forn-
menjar og dýrgripir frá menningarskeiði
Maya-indíána frá þriðju til tólftu aldar kynnu
að finnast á svæðinu. En það var ekki fyrr
en 1904, sem bandaríski fornleifafræðingur-
inn, Edward H. Thomson fór í rannsóknar-
leiðangur inn í frumskóginn og fann stór-
kostlegar menjar og dýrgripi frá þessu tíma-
bili. Thomson var svo óprúttinn að flytja
með ólöglegum hætti úr landi fjölda dýrgripa
og fornminja, yfir til Bandaríkjanna. Hann
ánafnaði að lokum Peabody-safninu við
Harvardháskóla i Cambridge allar þessar
menjar, sem verið hafa þar allar götur síð-
an. Nú standa hins vegar yfir samningar á
milli Mexíkóstjómar og Harvardháskóla um
að Peabody-safnið skili Mexíkó aftur þessum
munum og munu góðar horfur á að sú verði
niðurstaðan. Þótt Mexíkómenn séu áijáðir í
að endurheimta menningararfleifð indíán-
anna frá þessum tíma og koma fyrir á sóma-
samlegan hátt í Mexíkó virðist sem margir
þeirra séu í hjarta sínu þakklátir Bandaríkja-
manninum Thomson fyrir varðveislu mun-
anna, því að þeir telja að mikið hefði annars
glatast að eilífu af þessum menningarverð-
mætum.
Hreinum Meyjum Fórnað
Svo virðist sem Maya-indíánar hafi haft
með sér mjög stéttskipt þjóðfélag, þar sem
yfirstéttin var hámenntuð og afar vel að
sér, en allt kapp var lagt á að halda almúg-
anum óupplýstum. Þannig tryggði yfírstéttin
sér áframhaldandi völd og gat í skjóli þekk-
ingar sinnar og valds boðið almenningi upp
á hvað sem var. Frá árinu 975 til 1200
gætti mikilla áhrifa frá öðrum ættbálki indí-
ána, Totekum, sem voru herskáir indíánar
ættaðir frá Mið-Mexíkó. Þeir réðust inn á
yfirráðasvæði Mayja-indíána og innleiddu
ýmsa hérskáa siði. Mannfórnir urðu tíðar,
og byggðust á þeirri „vissu“ fræðimannanna
að ef ekki væru færðar mannfórnir (einkum
fómir hreinna meyja) liði heimurinn undir
lok. Á 52ja ára fresti varð að fórna hreinum
meyjum í ákveðnum fómarhyl og við það
náðist samkomulag við guðina um að fresta
heimsendi um 52 ár. Mayar voru til foma
miklir náttúruheimspekingar. Þeir trúðu á
endurholdgun, og að til væru þrettán himna-
ríki og sjö helvíti og að menn færðust á
milli þessara tilverustiga, allt eftir því hvem-
ig þeir færu með hvert og eitt tilverustig-
anna.
Athyglisvert er að Maya-indíánar til forna
reiknuðu út nákvæmara tímatal, almanak,
en það sem stuðst er við í dag; hof þau,
pýramídar og trúarlegar miðstöðvar sem
þeir reistu á ámnum um og eftir 900 vekja
enn furðu hins vestræna heims; þeir fundu
upp núllið, sem telst nú hreint ekki svo lítið
stærðfræðilegt afrek og samkvæmt þeim
Sveittir og þreyttir íslenskir ferðalangar, í
hylinn, þar sem jómfrúm var fórnað á 5.
mætti samkomulagi við guðina um að fre
Ótvíræða staðfestingu á geysilegri þekki
við að arka um Ghicén Itzá svæðið, klifra
aði snákur), sem er hreint ótrúlegt manm
pýramídinn er svo flókið fyrirbæri að n
byggð á mikilli stærðfræðiþekkingu og J
minjum sem varðveist hafa frá þessum tíma
hafa þeir getað reiknað út og sagt fyrir um
sól- og tunglmyrkva. Aukinheldur þróuðu
þeir með sér mjög flókið ritmál, sem engum
hefur enn sem komið er tekist að ráða.
Ótvíræða staðfestingu á þessari geysilegu
þekkingu fær maður við að arka um Chicén
Itzá svæðið, klifra upp pýramídann Kukuik-
án (Hinn fiðraði snákur), sem er hreint ótrú-
legt mannvirki, og skoða aðrar menjar. Kuk-
ulkán-pýramídinn er svo flókið fyrirbæri að
með ólíkindum er. Hönnun hans virðist
byggð á mikilli stærðfræðiþekkingu og þekk-
ingu á stöðu himintungla og sólar.
Á hveiju voijafndægri og haustjafndægri
á sér stað í ljósaskiptunum hreint ótrúlegt