Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1993, Blaðsíða 5

Wannvirki Mayanna til forna, hof þau, pýramídar og trúarlegar miðstöðvar sem
>eir reistu, vekja enn í dag furðu hins vestræna heims.
Það hlýtur að hafa verið vandasamt verk fyrir smávaxnar íþróttakempur May-
anna fyrir þúsund árum eða svo að koma boltanum í gegnum þessa litlu körfu,
hátt uppi á veggnum. Enda ekki eftir ýkja miklu að slægjast, þar sem fyrirliði
sigurliðsins galt fyrir sigurinn með lífi sínu.
Hún er ekki nema liðlega sextug, þessi Maya-indíánakona, sem lítur þó út fyrir
að vera háöldruð. Sjá má að hún er ekki hávaxin, ekki fremur en aðrir Mayar,
því Sindri sem við hlið hennar stendur, er tæpra níu ára.
40 gráðu hita í Chicén Itzá, við fórnar-
2ja ára fresti til forna, til þess að ná
ísta heimsendi í 52 ár.
'ngu Maya-indíána til forna fær maður
i upp pýramídann Kukulkán (Hinn fiðr-
'irki, og skoða aðrar menjar. Kukulkán-
leð ólíkindum er. Hönnun hans virðist
tekkingu á stöðu himintungla og sólar.
samspil ljóss og skugga á norðurhlið pýra-
mídans, á þann veg að auganu virðist sem
risavaxinn snákur (Kukulkán) skríði niður
norðurhlið mannvirkisins.
Hin skelfilega mannfórnagleði hinna ráð-
andi stétta fór einna mest fyrir bijóstið á
okkur íslendingunum sem sóttum þennan
merka stað heim, í steikjandi hita. Svo var
að heyra af frásögnum leiðsögumanna að
hvert tækifæri hafi verið notað til mann-
fórna. Hylurinn heilagi (Cenote Sagrado)
vakti því miklu fremur með manni kulda-
hroll en hrifningu, þegar hugsað var til
meyjanna ungu sem fyrir þúsund árum eða
svo var fleygt niður í dýpið, svo þeir sem
eftir urðu mættu nú njóta jarðvistar í önnur
Guð Maya-indíánanna.
52 ár. Enn furðulegra var að hugsa til þess
að það átti að vera mikill heiður að vera
valin til fómar, og mér varð á að hugsa sem
svo: Skyldu meyjarnar nú í raun og veru
hafa litið á eigið líflát sem heiður mikinn.
Fyrirliða Sigurliðsins
FÓRNAÐ!
Sömu sögu er að segja af heimsókninni
á hinn forna íþróttaleikvang Mayanna, þar
sem allsérstæður körfubolti mun hafa verið
stundaður öldum saman. Steinhringur, hátt
uppi á vegg, var skotmarkið, sem hinir smá-
vöxnu Mayar áttu að koma boltanum í gegn-
um. Leikmenn skiptust í tvö lið, og fyrirliða
sigurliðsins hlotnaðist hinn vafasami heiður,
er sigurinn var í höfn, að vera fórnað! Hver
er svo að tala um að keppnisíþróttir nú til
dags séu harðneskjulegar og ómannúðlegar?
Raunar var það hálfkaldhæðnislegt að
lokinni skoðunarferð um þetta stórmerkilega
svæði að fá vitneskju um að mannfómir á
Chicén Itzásvæðinu tíðkast enn í dag, þótt
ekki séu það æðstuprestar Maya-indíána sem
nú taki ákvarðanir um slíkar fómir, heldur
aðstæður. Þannig var okkur sagt að nokkru
áður en við komum til svæðisins hefðu tveir
ferðamenn, annar ítali og hinn Frakki,
stórslasast í skoðunarferð sinni, og ítalinn
svo illa að hann lést af völdum slyssins, en
afdrif Frakkans voru ekki jafnljós. Þeir höfðu
báðir hrapað í pýramídanum fræga, Kukulk-
án, er þeir klifu hann. Raunar setti að manni
hroll við þessar fregnir, því við höfðum flest
klifið Kukulkán og notið útsýnisins yfir
svæðið af toppi hans, og vorum flest ef ekki
öll sammála um að þótt klifrið upp hann
hefði verið glæfralegt, hefði förin niður ver-
ið nánast lífshættuleg.
Þegar hann svo brast á með úrhellisrign-
ingu, þmmum og eldingum, skömmu eftir
að við höfðum paufast niður á jafnsléttu á
ný, vörpuðu menn öndinni iéttar að vera
ekki veðurtepptir uppi í pýramídanum, því
vegna úrhellisins hefðu tröppumar verið svo
sleipar, að vonlaust hefði verið að reyna að
klöngrast niður, án þess að stofna lífi sínu
í tvísýnu.
Að lokinni þessari stó'rmerkilegu heim-
sókn, sem ég hygg að hafi ekki látið nokk-
urn mann ósnortinn, _ var haldið áleiðis til
Cancún á nýjan leik. Á leiðinni var höfð við-
dvöl í litlu Maya-indíánaþorpi, sem sennilega
reynist mönnum enn ógleymanlegra, en það
að hafa dagstund fengið að ganga á vit for- -
tíðarinnar, með því að ganga um og kynna
sér hin merku mannvirki Maya til forna.
Þorsteinn Stephensen, fararstjóri Heims-
ferða, hafi náð samvinnu við mexíkóskan
kollega sinn, í þá veru að hann fékk Mayja-
indiánakonu sem í þorpinu bjó til þess að
opna heimili sitt fyrir íslenskum ferðamönn-
um dagpart. Þar gafst okkur tækifæri til
>ess að sjá með eigin augum við hvers kon-
ar aðstæður Maya-indíánar búa í framskóg-
um Júcatáskagans í dag.
ÓTRÚLEG FÁTÆKT
Ég hygg að flest okkar hafi fengið snert
af „kúltúrsjokki" við þá viðkynningu. Hýbýl-
in voru bambuskofi, með stráþaki og mold-
argólfi. Hengirúm vora hvílurnar, vegg-
skreytingar voru pappírsplaköt og blaðaúr-
klippur. Eldunaraðstaðan var hlóðir; hrein-
lætisaðstaðan var engin; Pottar og pönnur
héngu við eldunarkrókinn á nöglum í bamb-
usnum; nútímaáhöld voru engin — eða hvað?
Jú, mikið rétt, í kofanum var sjónvarp, sem
annar tveggja heimilisfeðranna sat við og
glápti á sljóum augum, með eitt yngri barn-
anna í fanginu. Frágangur rafmagnslagnar
vegna sjónvarpsins, sem var eina rafmagns-
knúða tækið í kofanum, var utanáliggjandi
raflögn, óvarin með öllu, og aðeins tveimur
stundum áður hafði verið slíkt þrumuveður
með tilheyrandi eldingum, að maður gat
ekki að sér gert en að hugsa: Hversu marg-
ir bambuskofar skyldu nú fuðra upp á ári
hveiju hér úti í frumskógunum, án þess að
nokkuð sé að gert til þess að upplýsa indíán-
ana um hættur þær sem era fylgifiskar frá-
gangs sem þessa?
Hinn heimilisfaðirinn lá afvelta í einu
hengirúminu, að því er virtist útúrdrakkinn
og var sér algjörlega ómeðvitaður um þann
flaum íslenskra ferðamanna, sem raddist um
heimkynni hans, agndofa yfir því að hér
væri farið um mannabústað, árið 1993.
Þijár Mayja-indíánakonur báru sýnilega
höfuðábyrgð á rekstri heimilisins, umönnun
barnanna, sem vora fimmtán talsins, garð-
ræktinni, sem voru einhveijar kryddjurtir,
grænmeti og ávextir, og umhirðunni um
dýrin, sem voru svín og hænsn. María, sú
elsta kvennanna, var áreiðanlega höfuð
heimilisins, en erfítt var að henda reiður á
með hvaða hætti innbyrðis tengslum kvenna,
karla og barna var háttað. Börnin voru afar
smávaxin, en gullfalleg, en það sama verður
ekki sagt um hina fullorðnu indíána, sem
greinilega verða gamlir um aldur fram af
vosbúð, þrælkun og hungri. Þeir virkuðu því
lotnir, skorpnir og hrakkóttir langt umfram
það sem aldursár þeirra sögðu til um, enda
vart annars að vænta.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. OKTÓBER 1993 5