Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1993, Blaðsíða 4

4-
Ekki má strjúka
steininum öfugt
fremur en kettinum
úthallandi sumri var gott að vera í Osló og njóta
leiðsagnar og aðstoðar Erlings Jónssonar
myndhöggvara við verk sem ég var að vinna
fyrir Lesbók. Ég kannaðist við Erling frá því
fyrr á árum, þegar hann var handmenntakenn-
ari í Keflavík og vann jafnframt í högg-
myndum. Það var ekki nóg með að Erling-
ur tæki ljúflega beiðni minni um aðstoð,
heldur tók hann sér tíma til að vera með
mér nánast alveg í tvo daga. Hann fékk
vin sinn, Tom Sandberg, sem er þekktasti
ljósmyndari Norðmanna til að annast
vandasama myndatöku fyrir Lesbók og
Sandberg fannst svo gott að geta gert
Erlingi greiða með þessu, að hann tók ekk-
ert fyrir vinnu sína.
Á þessari yfirreið leit Erlingur inn hjá
kollegum sínum í höggmyndalistinni. Þar á
meðal eru þeir Per Ung og Nils Aas, sem
eru líklega víðkunnustu myndhöggvarar
Norðmanna núna. Þeir eru með vinnustofu
í Ekely, á sama stað og Munch fyrr á öld-
inni. Erlingur telur Nils Aas til nánustu
vina sinna og þeir hittast oft, en Nils Aas
þykir ekki taka hverjum sem er. Mér fannst
eftirtektarvert hvað allir þessir menn heils-
uðu Erlingi með miklum kærleik. Ljúfari
maður og einlægari er enda vandfundinn.
Við settumst niður á konditoríi í nánd
við Munch-safnið og fengum kakó og „vín-
irbrauð“ eftir ökuferð um borgina. Erlingur
vitnar gjarna í Laxness og fór með heilan
kafla, sem hann kann utanbókar um hinn
eina hreina tón í Brekkukotsannál. Hann
hafði áður í samtölum okkar minnst á vizku-
steininn, í þessu tilviki vizkustein hstarinn-
ar, sem menn leita langt yfir skammt, því
„vizkusteinninn býr í okkur sjálfum", hafði
hann sagt.
Rætt við ERLING
JÓNSSON, myndhöggvara,
sem settist að í Osló, kennir
þar myndlist og vinnur að
höggmyndalist sinni.
Ég kom aftur að vizkusteininum: „Þú
hefur þá ekki farið til að leita hans, þegar
þú fluttist búferlum til Noregs?"
„Ég fór ekki út fyrir landsteinana vegna
hans, enda ekki nauðsynlegt. Ég náði í
brot úr þessum steini þegar ég var aðeins
9 ára og las formála Halldórs Laxness að
Kjar/alsbók, sem Mál og menning gaf þá
út. I þessari sniiidarlegu ritgerð fékk ég
leiðarljós; Halldór benti þar réttilega á
mikilvægi þess að vera trúr sjálfum sér og
sjá hlutiria með eigin augum í stað þess að
fara eftir boðum og bönnum annarra. Sam-
kvæmt því er vizkusteinninn innra með
hverjum og einum og í því sambandi
vil ég vitna í annan speking sem sagði:
-Vizkusteinninn er alltaf næsti
steinn við veginn - “
„Þú átt við að það sé holl-
ara listamanni að hlíða sinni
innrí rödd en einblína á það
sem kann að vera í tízku?"
„Það er ágætt að fylgjast
sem bezt með því sem er að
gerast í heiminum í myndíist.
En það þýðir ekki að vera með
augun standandi á stilkum í sí-
felldum eltingaleik við nýmæli
og tízkustrauma, ef rætumar
standa ekki í eigin uppruna."
„En þó við séum kannski
norskir að uppruna, hefur þú
varla fiutzt út hingað til þess
að íinna rætur þínar“.
Fjöregg þjóðarinnar,
1988. Myndin er höggvin
í kleberstein. Eigandi:
Gunnar Sveinsson,
Keflavík.
Mánahestur, 1991. Myndin er höggvin í
serpíntínstein og er í einkaeign.
„Ónei, þær eru að sjálfsögðu á íslandi.
Ég fór hingað upphaflega 1976; fékk þá
ársleyfí frá kennslu til að stunda framhalds-
nám erlendis og var svo heppinn að hafna
í Statens Lærerhögskole í Forming í No-
todden. Það varð afskaplega notadrjúgur
tími. Þremur árum síðar fór ég aftur til
Noregs og tók þá sem aðalfag skúlptúr
með megináherzlu á portret.
Ég hafði þá verið bæði handavinnukenn-
ari og myndhöggvari í Keflavík á árunum
1954-80. Svo ég fari fljótt yfir sögu; ég er
fæddur í Móakoti á Vatnsleysuströnd, en
fluttist á barnsaldri til Hafnarfjarðar og
ólst þar upp, en var á sumrum á Kinnarstöð-
um og Klukkufelli í Reykhólasveit.
Ég ólst upp hjá móður minni. Hún hafði
yndi af ljóðum og las þau oft upp fyrir
mig. Ég hef alltaf síðan verið bókmennta-
lega sinnaður, en hafði líka upplag fyrir
músík og fór að læra á fíðlu hjá Albert
Klahn. Það nám stóð í nokkur ár unz ég
fékk þann vitnisburð að ég gæti leikið á
2. fiðlu í Smfóníuhljómsveitinni.
Hugurinn var samt alltaf við það mynd-
ræna og ég varð gagntekinn af þeirri hug-
sjón að stuðla að tilurð íslenzks listiðnaðar.
Ég áleit að það gæti myndað breiða undir-
stöðu æðri myndlistar. I þessu augnamiði
gerðist ég handavinnukennari.
Umfram allt annað voru kynni mín af
Sigurjóni Ólafssyni hvati þess að ég fór út
á þessa braut. Érá því ég fyrst sá myndir
eftir Sigurjón skynjaði ég, að þar var feng-
izt við raunverulegt rými. Þessi hugmynd
um rýmið hafði verið að brjótast í mér og
er bundin við minningu um mannsmynd,
sem móðir mín límdi á gluggarúðu, en hand-
an gluggans og mannsmyndarinnar sá ég
fólk sem gekk framhjá.“
„Segðu mér af kynnum þínum af Sigur-
jóni.“
„Ég hafði fylgst með honum, feiminn eins
og ég var, og úr fjarlægð. Svo mannaði ég
mig uppí að sýna honum myndir sem ég
hafði gert. Þá var eins og við hefðum alltaf
þekkst og öll feimni rauk út í veður og vind.
Við náðum ótrúlega vel saman og fyrir mig
var þetta afskaplega gefandi samband. Sig-
Erlingur Jónsson - Ég geri allt sem ég geí
er skúlptúr eftir Erling heitir „Dropinn“
Erlingur: „Dropinn er þrívíð hugleiðing i
rignir aldrei, en brennandi sólargeislar v.
Nótt fylgir degi - ljós veldur skugga. Am
Portret af ungri stúlku.
urjón kenndi mér að „sjá“ með mörgum
skilningarvitum samtímis.
Allt sem Sigurjón gerði átti upptök sín
í lóðréttri línu og sú lína gekk alltaf í gegn-
um Sigurjón sjálfan: Frá innsta kjarna og
út í alvíddina. Þessi lóðlína er allsstaðar
eins; hver myndhöggvari verður að finna
hana og eiga í sjálfum sér. Með öðrum
orðum: Enn ein áminning um vizkustein-
inn. Þetta er sjálfur kontrapunkturinn í
höggmyndalist, hvorki meira né minna.
Eftir lát Sigurjóns var ég eins og í tóma-
rúmi og fannst þá að ég yrði að gera eitt-
hvað eða fara eitthvað til að losna frá sárind-
unum. Og tækifærið kom uppí hendurnar
á mér. Einmitt þá var auglýst eins árs
kennslustaða við Oslo Lærerhögskole. Það
er skemmst frá því að segja, að ég sótti
um og fékk stöðuna. Teningnum var kast-
að. Við hjónin fluttum utan og skildum eft-
ir heima uppkomin börn okkar.
Þetta eina ár varð að þremur árum og á
þeim tíma komst ég í kynni við Nils Aas,
sem ég tel mesta núlifandi myndhöggvara
á Norðurlöndum og þó víðar væri leitað.
Andlitsmynd hans af Halldóri Laxness er
líklega það eina sem eftir hann er á Is-
landi, en sýnir líka hver snillingui- hann er.
Við berum saman bækur okkar að stað-
aldri, en hann er ekki sá eini; aðrir stór-
meistarar í norskri höggmyndalist hafa tek-
ið mér afskaplega vel og ég hef verið í
mörg ár fullgildur félagi í norska mynd-
höggvarafélaginu.“
„Hafði samskonar viðurkenning látið á
sér standa heima?“