Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1994, Blaðsíða 3

E
LESBOK
@ [ö] [b] 1] ® ® ® B E ® B Œl 1E ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjórar:
Matthias Johannessen, Styrmir Gunnars-
son. Ritstjórnarfulltr.: Gisli Sigurðsson. Rit-
stjórn: Kringlunni 1. Sími 691100.
Sjónin
hefur verið tæknivædd, segja þau Hjálmar
Sveinsson og Osk Vilhjálmsdóttir í grein um
hlutverk og stöðu Ijósmyndarinnar í nútíma
samfélagi, þar sem við sjáum heiminn í gegn-
um linsur myndavéla í blöðum, sjónvarpi og
kvikmyndum. Ljósmyndin er upphaf að þróun,
sem ekki sér fyrir endann á.
Bókasöfn
þurfa ekki að vera einungis söfn eftir þeim
gamla og hefðbundna skilningi, heldur geta
þau orðið margt í senn: Lesstofur, leitar-
stöðvar og viðeigandi umhverfi fyrir opin-
berar móttökur, segir Þorsteinn Magnússon
í grein sinni um nýtt menningarhlutverk
bókasafna.
við íslandsstrendur voru nýttir fyrr á tímum
svo sem frekaast var unnt og sú veiði brást
aldrei og taldist til hlunninda. Par sem nóg
var um sjófugl, þar varð ekki hungur, en
nýtingin í fuglabjörgununum var hættuleg.
Um sjófuglanytjar Islendinga fyrr á tímum
skrifar Sigurður Ægisson, sem nú er prestur
í Noregi.
Bréfin
Böðvar Guðmundsson rithöfundur heldui-
áfram umfjöllun sinni um íslenzk Ameríku-
bréf, sem eru merk heimild um tungutak
landsmanna á síðustu öld, en auk þess kemur
fram einlægur áhugi útflytjendanna að fylgj-
ast með gangi mála heima í gömlu sveitinni
sinni.
DAVÍÐ STEFÁNSSON
Segið það
móður minni
Segið það móður minni,
að mig kveðji til ljóða
andi frá ókunnu landi
og ættjörðin góða,
máttur, sem storm stillir,
stjörnublik á tjörnum
og löngun til þess að lýsa
leitandi börnum.
Segið það móður minni,
að mér sé hennai' tunga
söngur, er létti löngum
lífsharm, snjóþunga.
Sá ég í orðum og anda
Island úr sæ rísa
og hlaut í völvunnar veðrum
vernd góðra dísa.
Segið það móður minni,
að mörg hafi sprek brunnið,
héla, sem huldi rúður,
hjaðnað og runnið.
Skin leggur af skari.
Skuggar falla á giugga.
En minningar á ég margar,
sem milda og hugga.
Segið það móður minni,
að mig hafi eitt sinn þrotið
hug og dáð til að duga
og duftinu lotið.
Ungur í annað sinni
eygi ég nýja vegi,
fagna kyrrlátum kvöldum
og komanda degi.
Segið það móður minni,
að mörg eigi ég sporin
þangað, sem engin anga
iðgræn á voiin.
Sé ég drjúpandi daggir
dalablómunum svala
og heyri uppsprettur allar
um útsæinn hjala.
Segið það móður minni,
að marki síðustu spoiin
skyldur muna og mildi,
mannslund frjálsborin.
Ljósið á lýðsins blysum
lækkai', en sól hækkar.
Flug þrá vaxandi vængir,
og veröldin stækkar.
Segið það móður minni,
að megi ég ná landi,
vísi mér leið og lýsi
ljós himins, guðs andi.
Séð hef ég sýnh' margar.
Sólgljá jólafanna
glæðir djörfustu drauma
dauðlegra manna.
Segið það móður minni,
að mold sé farin að anga,
svali leiki um sali
og sólbrennda vanga.
Býst ég nú brátt til ferðar,
brestur þó vegnesti.
En þar bíða vinir í varpa,
sem von er á gesti.
Davíð Stefánsson er meðal islenzkra höfuð-
skálda á þessari öld. Hann fæddist 1895 í
Fagraskógi við Eyjafjörð og kenndi sig jafnan
við þann bæ, en átti heima á Akureyri og þar
lézt hann 1964. Allt frá þvi Svartar fjaðrir komu
út 1919 var Davið meðal ástsælustu skálda
en kvæði hans eru í anda nýrómantíkur.
B
B
Þegar borgin deyr
Eg les í The Guardian að
í 150.000 bæjum og
borgum Stóra-Bret-
lands hefur miðbærinn
„dáið.“ Stórir „super-
markets“ hafa risið við
ystu mörk bæjarlands-
ins og þangað streymir
fólkið á bílum sínum. En miðbærinn er að
leggjast í eyði. Slátrarinn hugumstóri, bakar-
inn brosmildi, smákaupmaðurinn síglaði og
skósmiðurinn söngvisi — allir hafa þeir horf-
ið, gefist upp við minnkandi viðskipti og
bærinn misst sitt mennska andlit. Nú vilja
menn snúa þessari þróun við.
Fyrir 30 árum fengumst við í borgarstjórn-
inni við hið nýja aðalskipulag Bredsdorffs
fyrir 1962-1982. Frændi vor Þór Vilhjálms-
son andmælti því hve leyfð byggð í miðbæ
Reykjavíkur væri lág. En hann varð undir.
Nú, þrjátíu árum síðar, er ég farinn að skilja
málið. Rök hans voru að vísu önnur, tengd-
ust lóðaverði, en að hugsa sér, ef unnt hefði
verið að byggja Kringluígildi í miðbænum
eða sem næst honum, í átt að Höfninni! Þá
hefðu þeir sem engan bílinn eiga getað farið
fótgangandi á áfangastað. I úthverfum hefði
mátt viðhalda menningarmiðstöðvunum, þ.e.
smákaupmönnunum á horninu, með sam-
ræmdum aðgerðum, t.d. við stórinnkaup á
lágu verði, til þess að viðhalda mannlegum
gildum náinna kynna, sem oft takast með
kaupmanninum á horninu og þeim sem næst
búa. — En ekki skal amast við stórvirkjum
lögfræðingsins Pálma Jónssonar, sem lækk-
uðu vöruverð til muna. Enda Kringlan ekki
utan borgar eins og dæmin sem ég tók frá
Bretlandi. Samt er aðgæslu þörf.
Það er nefnilega svo að viðhald unaðsreita
augans og væntumþykja við fegurstu staðina
er partur af mennsku lífi. Landsbókasafnið
er fegursta bygging bæjarins. Enda er hún
teiknuð á þeim tíma meðan enn var jafnvægi
í lífinu. Og jafnvægið er allt sem máli skiptir
í augnlist eins og einu sinni var í tónlist.
Bach birtir þetta jafnvægi í guðlegri mynd.
Hann hafði eitthvað til að miða við, eins og
Helga Ingólfsdóttir sagði mér eitt sinn. Nú
er allt á tvist og bast. Gömlu lífsgildin eru
orðin að andstæðu sinni, lögmálum mark-
aðarins. Snillingurinn Skarphéðinn Jóhanns-
son arkitekt, sem hefði orðið áttræður 7.
apríl sl., hreifst mjög af hinu guðlega jafn-
vægi í snilldarverkum kirkjubygginga í Róm
og Flórens, en hann sagðist hafa hrifist enn
meir er hann kom upp í fjöllin og sá litlu
steinkirkjurnar sem smíðaðar höfðu verið af
steinsmið bæjarins. Þeir höfðu list jafnvægis-
ins í hjartanu, gömlu mennirnir. — En það
tekur 2.000 ár að rækta fram slíka menn-
ingu. Það er sama hvort ítalimir hanna
kirkju eða ritvél — eða bíl, Iacocca til dæm-
is — alls staðar er sjáanleg la linea italiana.
Það er hið dýnamíska jafnvægi.
„Sjái“ menn Landsbókasafnið sem það sem
sú bygging er, hljóta þeir að sjá nauðsyn
þess að byggingin fái andrými. Alveg eins
og lítil vatnslitamynd þarf karton í kringum
sig og þar með andrými, þannig þarf bygging
að hafa nokkurt svið til þess að hún „sjáist"
og fái „dregið andann" í auga áhorfandans.
Mæla þyrfti út flöt fyrir norðan Landsbóka-
safnið, jafnstóra flötinni fyrir sunnan og
framan bygginguna. Þar þyrfti svo að gera
ráð fyrir skrúðgarði með lágum runna-
gróðri, og mæla síðan út andrými næstu
byggingar fyrir norðan og setja þar niður
Hæstaréttai'hús, ef rýmið reyndist þá nægj-
anlegt. En það yrði það auðvitað ekki.
Nú á dögum er allt mælt nema meðaltals-
greindarvísitala skipulagsnefnda og bygg-
inganefnda Reykjavíkur í áranna rás með
tilheyrandi kúrvum og súluritum. Mörg eru
mistökin. Ein fegursta byggingin í bænum,
þegar frá er talið Landsbókasafnið, er Borg-
arleikhúsið. En þar er nú búið að hrúga upp
steinsteypukössum allt umkringis, svo nú
„sér“ enginn Borgarleikhúsið. Annað dæmið
er bygging Bændahallarinnar, með Mímisbar
og öllu því, framverðir íslenskrar menning-
ar. Fyrrum var fagur innri sjóndeildarhring-
ur á vetrarkvöldum séður frá Miklubraut þar
sem uppljómuð aðalbygging háskólans lokaði
hringnum með töfraljóma. En nú er öldin
önnur. — Elsta dæmisins tekur varla að
geta, þegar Þjóðleikhúsinu var troðið inn í
húsasund. En augað man ekki lengur hvenær
það gerðist, sér slysið vart lengur.
En upp, upp! Látum ekki depurðina drepa
okkur í dróma! Ljósir punktar eru til, og hér
er einn: Menntamálaráðherra hefur tilkynnt
þá ætlun sína að fá Stofnun Árna Magnússon-
ar á íslandi (önnur er starfandi í Danmörku)
hús Landsbókasafnsins til umráða. Og þá
fengi þessi augasteinn bæjarbúa, sem eitt
sinn hét Safnahúsið, aftur þá reisn sem hann
hafði er öll hjartans mál landsins voru þar
geymd, fuglarnh' og kríueggin á Náttúru-
gripasafninu, gömlu ílepparnir og kirnurnar
á Þjóðminjasafninu, minnisgreinar liðinnar
sögu þjóðarinnar á Þjóðskjalasafninu og
þjóðarauðurinn sjálfur, allar bækur sem út
höfðu verið gefnai- á íslandi, á sjálfu Lands-
bókasafninu, auk handrita.
Slík væntumþykja um eitt hús getur skipt
sköpum er við Reykvfldngar hugum að því
að borgin skuli lifa. Mannleg ásýnd hennar
ekki glatast. Mannlíf hennar auðgað að feg-
urð. Og þetta birtist á marga vegu. Umdeild
var ráðstöfun Markúsar Amar Antonssonar
á sínum tíma að veita af fé borgarmanna til
aðstoðar Tomma borgara við að kaupa Hótel
Borg og styðja hann enn fremur síðar tál
þess að halda henni. Við höfum sólundað
miklu fé. Nú var „sólundað“ fé í lífsnauðsyn.
Og enginn efast lengur um að rétt var að
koma í veg fyrir að húsinu yrði breytt í skrif-
stofubyggingu. „Borgin“ styður nú að mann-
legri ásýnd miðbæjarins.
Og þannig mætti lengi þylja ...
ÞÓRIR KR. ÞÓRÐARSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. MAl 1^94 3