Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1995, Blaðsíða 5

í Flórens er geysimikið af klassískri
myndlist frá endurreisnartímanum, í Uffizi-
safninu, og má geta nærri hver opinberun
það hefur verið þeim félögum. Með Davíð
í för var líka fólk sem bar skyn á myndlist.
Þann 23. janúar, skömmu áður en þeir félag-
ar héldu frá Róm, komu þangað vinir Dav-
íðs, Valtýr Stefánsson, seinna ritstjóri, og
kona hans, Kristín Jónsdóttir listmálari.
Komu þau frá Feneyjum og tóku þeir Dav-
íð og Ríkarður á móti þeim. „Síðan fórum
við Davíð með þeim Valtý og Kristínu til
Fiesole og glitruðu þá allar brekkur í síð-
ustu geislum kvöldsólarinnar og vorum við
öll mjög hrifin," segir Ríkarður. Þarna hef-
ur kviknað kvæði Davíðs um þennan bæ:
DA VÍÐ á torgi í
Rómaborg.
Teikning eftir
Ríkarð Jónsson.
£------
Með lestinni sé „hrein og bein opinberun í
íslenskri ljóðagerð. Davíð er hið fyrsta ís-
lenska skáld sem tekist hefir að sýna hrað-
ann, einkenni nútímamenningarinnar, í
kvæðum_ sínum.“ (Alþýðublaðið, 28. okt.
1929). Á undan Davíð hafði Einar Bene-
diktsson ort kvæði frá erlendum stórborg-
um, en þau eru næsta kyrrstæð borið sam-
an við kvæði Davíðs, renna seint og þungt
eins og Tíber í kvæði Einars, Kvöld í Róm.
Þeir félagar héldu jól í Flórens. Bjuggu
þeir hjá dönskum systrum sem höfðu mat-
sölu og gistihús, aðallega fyrir ferðamenn
frá Norðurlöndum. „Heimilislífið þarna var
hið skemmtilegasta," segir Ríkarður, „enda
nýir og nýir farfuglar, sem staðnæmdust
þar lengri eða skemmri tíma á leið til Róm-
ar, borgarinnar eilífu. Mest voru það mynd-
listarmenn, skáld, söngmenn og aðrar fróð-
leiksfúsar og fegurðarþyrstar sálir, er stað-
næmdust á þessu farfuglaheimili."
Um jólin í Flórens veiktist Davíð og má
sjá af frásögn Ríkarðs að hann hefur átt í
þeim veikindum allt að tveimur mánuðum.
Hvaða sjúkleiki þetta var er ekki sagt, en
líklegt er að brjósthimnubólgan sem tafði
skólanám Davíðs árum saman hafi tekið sig
upp á ný. Veikindin hindruðu skáldið þó
ekki með öllu í að njóta dvalarinnar í Flór-
ens. Hann virðist raunar lasinn og ekki með
þeim Ingólfi og Ríkarði þegar þeir voru
boðnir „til Palmgren, kunsthistoriker" 5.
janúar 1921, „niður á Lapi, listamannakrána
frægu. Þar söng Caruso, forkunnarfagur
tenór.“ Aftur er þess getið í ferðadagbók
Ríkarðs að hann hafi verið á Lapi 15. jan-
úar. Kannski hefur Davíð þá verið með í
för. Svo mikið er víst að á Lapi hefur hann
komið, því að kvæði um krána birtist í
Kveðjum, 1924, og þar hefur söngvarinn
hlotið sinn sess:
Og harmóníkan hlær og hvín
svo hjartanlega dátt,
og gítaramir glymja við
9g glösin fljúga hátt.
í gegnum þennan glym sem líkist
gný frá ólgusjó, -
syngur hann sín Lapílög
hann litli Caruso.
Hann rekur upp þau reginhljóð
sem röddin orkað fær.
Hann blánar og hann blæs sig út
og brosir niður í tær.
Hann syngur gömul Lapílög
um Iistir, ást og vín.
Á meðan faðma Flórensdætur
farandskáldin sín.
DAVÍÐ STÉFÁNSSON
Katarína
Komið, allir Caprísveinar.
Komið. Siáið um mig hring,
meðan ég mitt kveðjukvæði
um Katarínu litlu syng.
Látið hlæja og gráta af gleði
gítara og mandólín.
Katarína, Katarína,
Katarma er stúlkan mín.
í fiskikofa á klettaeynni
Katarína litla býr.
Sírenur á sundi bláu
syngja um okkar ævintýr.
A vígða skál í skuggum tijánna
skenkti hún mér sitt Caprivín.
Katarína, Katarína,
Katarína stúlkan mín.
Með kórónu úr Capriblómum
krýndi hún mig hinn fyrsta dag.
Af hæsta tindi hamingjunnar
horfðum við um sólaríag.
Þar dönsuðum við tarantella
og teyguðum lífsins guðavín.
Katarína, Katarína,
Katarína stúlkan mín.
En nú verð ég að kveðja Capri
og Katarínu litlu í dag.
Horfa mun ég út til eyjar
einn um næsta sólarlag.
Grátið með mér, gullnu strengir,
gítarar og mandólín.
0, Katarína, Katarína,
Katarína, stúlkan mín.
Bragi Ólafsson valdi.
Fiesole við Flórens
er fátækur klausturbær.
Á mörg hundruð ára múrum
mosinn í friði grær.
... Fiesole við Flórens
er fegurst um sólarlag.
í RÓM Og Capri
Hinn 25. janúar héldu ferðalangarnir með
lest til Rómaborgar. Davíð var ennþá van-
heill og eftir að til Rómar kom, 27. janúar,
fóru þeir Ingólfur og Ríkarður með hann á
spítala. Daginn eftir var hann lagður inn,
þá á annan spítala. Valtýr og Kristín voru
nú með í förinni, svo og Ragnar Ásgeirs-
son, einn af vinum Davíðs frá Kaupmanna-
hafnardvöl 1915-16. Í minningabók sinni
rekur Ríkarður kynnisferðir sínar um borg-
ina, einkum með Ingólfi, en Davíð lá lengst-
um veikur. Virðist hann ekki komast á stjá
fyrr en í lok febrúar. í þessari sjúkralegu
las Davíð ýmsar bækur sem Ríkarður útveg-
aði honum, og líklega hefur hann gert drög
að ýmsum Ítalíukvæðum sínum. Sum þeirra,
eins og Messalína, byggðust fremur á sögu-
legri þekkingu en eigin sýn, og þau hefur
Davíð getað ort meðan félagar hans skoð-
uðu borgina. Þegar hann hresstist fór hann
í ferðir með Ríkarði. 3. mars héldu þeir í
Péturskirkjuna, 18. mars út í Katakombur.
Getur Ríkarður þess oft í dagbókinni að
Davíð sitji heima við skriftir milli ferðanna.
Hinn 15. mars skrifar. Davíð vini sínum,
Birni 0. Björnssyni, og segir frá því að
hann hafi komið í kirkju þá sem kennd er
við Pál postula:
„Eg skoðaði hana í krók og kring og
þykir hún dásamleg. Sumir segja að það
sé fegursta kirkja í Róm. Stíllinn hreinn og
helgiblær yfir öllu ... Sannarlega grípur
mann lotning fyrir hinum auðmjúku guðs-
hetjum sem gengu glaðir í dauðann til að
fullkomna verk sitt.
Eg ætla ekki að reyna að lýsa slíku undri
sem Péturskirkjan er. Hún er eins og sér-
stakur heimur. Mér fannst ég hvorki vera
á himni né jörð, heldur aðeins í Péturs-
kirkju ... Eg verðskulda það ekki að vera
kallaður trúaður, en það er sannfæring mín
að hinn sanni kristindómur sé sú lind sem
öllum geti svalað ... Á hverjum degi sé ég
eitthvað nýtt, kirkju, listaverk — en Davíð
Stefánsson er líkur sjálfum sér. Þegar ég
geng um Forum Romanum eða Palatin, þá
verður mér ósjálfrátt að segja: „Hví skyldum
við, vesalings menn, vera að reyna að
byggja, fyrst allt hrynur? . . . En ég er föru-
maður, og þegar ég geng fram hjá San
Pietro þá segi ég: „Heill sé þeim sem bygg-
ir hús sitt Drottni til dýrðar! Hann um það
hvort hann lætur það hrynja eða ekki“...
Mér líkar ágætlega við ítali. Bömin eru
eins og englar — og signorínurnar... ó,
þú vinur minn Björn! En ég er íslendingur
og vil heim ...“
Hinn 29. mars komu þeir Tryggvi Svein-
björnsson (Svörfuður) og Valdimar Hall-
dórsson frá Kálfaströnd við Mývatn til þeirra
félaga í Róm, en þeir voru þá á suður-
göngu. Saman fóru allir þessir íslendingar
til Capri. Sú för hefur orðið fræg. Um Capri
orti Davíð kvæði í þrem hlutum (Capri, Blái
hellirinn, Katarína). Einkar fjörleg er frá-
sögn Ríkarðs af því hvemig kvæðið um
Katarínu varð til. Katarína var fískimanns-
dóttir sem vann á hótelinu þar sem íslend-
ingarnir bjuggu. Kvöld eitt síðla komu þeir
heim á hótelið og voru glaðir og reifír.
„Davíð greip Katarínu litlu og dansaði við
hana „tarantella" þarna á ganginum. Síðan
setti hann hana á kné sér og mælti nú af
munni fram hið alkunna ljóð Katarína, sem
mér tókst að skrifa niður jafnharðan. Þetta
ljóð hefur oft verið prentað og lítið breytt.“:
Komið, allir Caprisveinar.
Komið. Sláið um mig hring,
meðan ég mitt kveðjukvæði
um Katarínu litlu syng.
Látið hlæja 'og gráta af gleði
gítara og mandólín.
Katarina, Katarina,
Katarina er stúlkan mín.
Kvæðið um Katarínu er kunnast allra
Ítalíukvæða Davíðs, ekki síst vegna hins
seiðandi lags Jóns Jónssonar frá Hvanná
sem Haukur Morthens söng svo ágætlega
á plötu. — Frásögn Ríkarðs Jónssonar af
tilurð kvæðisins er með ólíkindum að því
leyti að heimildir benda engan veginn til
þess að skáldinu hafi verið gjarnt að kasta
fram vísum. En ljóst er að Capri og unga
stúlkan Katarína hafa komið Davíð í óvenju-
legan ham, beinlínis kveikt í honum. Þegar
hann var aftur kominn til Rómar skrifaði
hann Sigurði Nordal 13. apríl: „Ef þú kem-
ur til Capri á undan mér, þá heilsaðu frá
mér svarthærðri smámeyju með föla vanga.
Ef þú segir henni að ég hafi kysst hana og
dansað með hana í fanginu af gleði, þá
kannast hún við mig. Hvíslaðu að henni
Katarínu litlu að ég gleymi henni aldrei og
sigli með hana í huganum inn í bláu sæhöll-
ina undir berginu."
Eftir Capriferðina er Davíð mjög hress.
Hann skrifar Theodoru Thoroddsen 12.
apríl:
„Hér er yndislegt að vera. Sól og sumar
á hveijum degi. Pálmalaufin skjálfa í
vorblænum og vínviðurinn heitur eins og
mey sem ætlar að fara að stíga upp í brúðar-
sængina. Sítrónur og epli glóa í geislunum,
DAVÍÐ STEFÁNSSON
Abba-
labba-lá
Hún hét Abba-labba-lá.
Hún var svört á brún og brá
og átti kofa í skóginum
á milli grænna greina
og trúði á stokka og steina.
En enginn vissi, hvaðan
hún kom í þennan skóg;
enginn vissi, hvers vegna
hún ærslaðist og hló,
og enginn vissi, hvers vegna
hún bæði beit og sló. -
Hún hét Abba-labba-lá.
Hún var svört á brún og brá
og gerði alla vitlausa,
sem vildu í hana ná.
Á villidýrablóði,
á villidýrablóði
lifði Abba-Iabba-Iá.
... Einu sinni sá ég
Abba-Iabba-Iá.
Hún dansaði í skóginum,
svört á brún og brá.
Mér hlýnaði um hjartað
og hrópaði hana á:
Abba-Iabba,
Abba-labba,
Abba-Iabba-Iá!
Þá kom hún til mín hlaupandi
og kyssti mig og hló,
beit mig og saug úr mér
blóðið, - svo ég dó.
- Og afturgenginn hrópa ég
út yfir land og sjá:
Varíð ykkur, vesalingar,
varið ykkur, vesalingar,
á Abba-labba-lá.
Elísabet Jökulsdóttir valdi.
bændur plægja akra sína með sílspikuðum,
stórhyrndum uxum og aka vínkvartilum og
ávöxtum jarðarinnar á asnavögnum inn í
hina eilífu borg. Við ferðalangarnir grípum
kvartilin og teygum úr þeim vínið eins og
skyrblöndu því við erum þyrstir og þreyttir
af göngu um fjöll og heiðar. Og þó að létt-
ur sé malur margra þá dregur ferðamann
það sem lítið er. Hér er gott að vera. Hér
er hægt að vera einn þegar maður vill og
í gleðihóp þegar sú hliðin er uppi. Hér er
forn list í ríkum mæli, um gamla rómverska
menningu er hér hægt að lesa á sigurbogum
og brotnum súlum. Hér eru allar kirkjur
opnar vorlangan daginn og þangað er gott
að flýja og hvíla sig og hlusta á latneskar
messur og bænasöngva og teyga reykelsis-
ilminn.
Eg er nýlega kominn sunnan frá Capri.
Það er guðdómleg eyja og þar vil ég búa á
vetrum en heima á Islandi á sumrum. Ef
ég væri ríkur mundi ég gjöra það. Og þá
byði ég þér með mér eitthvert haustið. Þar
er allt sem þarf að fá til þess að koma gleði
á. Gröndal mundi hafa sagt: Þar eru klett-
ar. Þar eru hvít hús. Þar eru blóm. Þar eru
vínlindir. Þar vaxa epli á trjánum. Þar eru
skuggsælir lundar. Þar er kvenfólk og þar
er gott að vera ... Í Capri dansaði ég tarant-
ella og söng St. Luciana og sá sólina hníga
eldrauða í hinar heiðbláu Miðjarðarhafsöld-
ur. Sjaldan hef ég séð slíka dýrð. Ég vildi
að þú hefðir séð hana líka. Svo gekk ég upp
á Vesuvius og andaði að mér hinni helvísku
eiturgufu sem þar gýs upp úr jörðinni dag
og nótt. Það er andardráttur tröllsins þegar
það reiðist. Og skolfið hefur jörðin þegar
Pompej hrundi. Það er hryllilegt að hugsa
til þeirra ógna sem dunið hafa yfir (búa
þessa bæjar. Heil borg í rústum — það ekki
einn smákofi heldur tugir stórhýsa. En það
er mynd af mörgu hér á jörð. Hallir hrynja,
vinir svíkja vini — og blóm fölna á frostnótt-
um.“
Þetta bréf sýnir glögglega hvernig Davíð
hefur teygað umhverfið með öllum skilning-
arvitum, eins og Ítalíukvæðin lýsa raunar
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. JANÚAR 1995 5