Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1995, Blaðsíða 7

ÚR DA VÍÐSHÚSI á Akureyri. L/ósn,, Lesbók/Rúnar Þór.
F riðlausi
fuglinn
Ljóðlist Davíðs Stefánssonar hefur verið ótrúlega
vanmetin hina síðustu áratugi og hann sjaldn-
ast talinn til meiri háttar skálda þessarar ald-
ar. Sjálfsagt eru til margar ástæður fyrir því;
sú þó helst að hann orti á hefðbundinn hátt,
kost að líta þá staði sem skáldið gisti í
Suðurvegi og orti um af slíkri tilfinningu.
Nú á dögum dygði engum íslendingi að
miklast af því sama og Davíð mörgum árum
eftir ferðina þegar hann kom í Sundskála
Svarfdæla og lét þessi orð falla: „Ég hef
synt í Adríahafinu, en ég hef aldrei synt
hér!“
Árið 1923-24 dvaldist Davíð í Noregi.
Heimkominn skrifar hann Birni 0. Björns-
syni 3. september 1924:
„í vetur sem leið var ég í Noregi. Þar
var kalt og snjór mikill. Norðmenn eru
snjallir menn en íslendingum ekkert fremri.
— Heldur vil ég vera á Italíu en í Noregi.
Það hefur oltið á ýmsu síðan við sáumst
síðast. Ég hef heilsað og kvatt, komið og
farið, notið og kvalist — og þá er lífi mínu
lýst. Já, það er margt breytt, vinur minn,
en þó er best sem komið er. Við erum báð-
ir ungir menn og eigum eftir að lifa lengi.
Við eigum eftir að gera mikið, verum aðeins
djarfir og hugumstórir! Allir læra af lífinu
og lífið er vert þess að lifa. Ég yrki. Það
er hið eina sem ég geri og get gert. Fyrir
jólin gef ég út nýja kvæðabók. Hún verður
auðvitað engan veginn eins góð og ég hefði
viljað, en ég verð þó að láta hana koma
fyrir almennings sjónir."
Bókin sem skáldið nefnir er Kveðjur, sem
hefst á kvæði um hinn friðlausa förumann,
Ég sigli í haust. Skömmu eftir að hún kom
út urðu þau tímamót í lífi Davíðs að hann
tók við föstu borgaralegu starfi og settist
að á Akureyri. Frægðarsól hans var nú brátt
í hádegisstað og langur ferill framundan.
En Ítalía fylgdi skáldinu sem fögur minning
ævilangt. Án ferðarinnar þangað og þess
margvíslega innblásturs sem af henni leiddi
myndi Davíð Stefánsson ekki vera það skáld
sem við unnum og minnumst með þakklæti
nú á aldarafmælinu, fýrir allt sem hann gaf
af örlæti, samtíð sinni og eftirkomendum.
Höfundur er bókmenntafræðingur og er með
í smíðum bók um Davíð.
Heimildir:
Skáldið frá Fagraskógi. Endurminningar samferðamanna
um Davíð Stefánsson, 1965. Þar er grein Ríkarðs Jónssonar
um Ítalíuförina, einnig greinar Einars Guðmundssonar og Sig-
urðar Nordals sem vitnað er í, sbr. líka grein Huldu Á. Stefáns-
dóttur.
Eiríkur Sigurðsson: Með oddi og egg, minningar Ríkarðs
Jónssonar, 1972. Þar er birt ferðadagbók Ríkarðs úr Ítalíuför.
Bjöm 0. Bjömsson: „Úr bréfum Davíðs Stefánssonar", Eim-
reiðin, 1967. Þar er birtur útdráttur úr bréfum Davíðs til Bjöms.
Sonur hans, Vigfús Bjömsson, lét mér í té ljósrit af bréftinum
og hef ég aukið við tilvitnunum í þau, t.d. frásögninni um
komu Davíðs til Assisi.
Hulda Á. Stefánsdóttir. Minningar. Æska 1986. Frásögnin
af Davíð þar er að nokkru samhljóða því sem segir í Skáldinu
frá Fagraskógi.
Davíð Stefánsson: „Bréf til Theodoru Thoroddsen", Tímarit
Máls og menningar, 1974.
Ítalíukvæði Davíðs eru í Kvseðum, 1922, og Kveðjum, 1924.
Yrkisefnum frá Ítalíu bregður fyrir síðar og má geta þess að
í Síðustu ljóðum, 1966, sem út voru gefin að skáldinu látnu,
er að fmna Ijóð um Frans frá Assisi.
DAVÍÐ STEFÁNSSON
Krummi
Krummi gamli er svartur,
og krummi er fuglinn minn.
Krunkið eru söngvar hans
um sólina og himininn.
Krunk, krunk, krá.
Svívirtu ekki söngva þá,
er svörtum brjóstum koma frá,
því sólelsk hjörtu í sumum slá,
þótt svörtum fjöðrum tjaldi,
svörtum fjöðrum í sólskininu
tjaldi.
Krunk, krunk, krá.
Sumum hvíla þau álög á
aldrei fögrum tóni að ná,
þó að þeir eigi enga þrá
aðra en þá að syngja,
fljúga eins og svanirnir og syngja.
Krunk, krunk, krá.
Fegri tóna hann ekki á,
og aldrei mun hann fegri ná.
I kuflinum svarta hann krunka má,
unz krummahjariað brestur,
krummahjaifað kvalið af löngun
brestur.
Krummi gamli er svartur,
og krummi er fuglinn minn.
Krunkið eru söngvar hans
um sólina og himininn.
Kristín Ómarsdóttir valdi.
Mörg ljóða Davíðs
Stefánssonar hafa lifað
með þjóðinni sem
sönglög. Önnur eru yngri
kynslóðum lítt, eða ekki,
kunn. Höfundur þessarar
greinar kynntist ljóðum
skáldsins í bamæsku og
skrifar hér um
uppáhaldsljóðin sín og
þá þætti í ljóðlist Davíðs
sem hafa heillað hana
mest.
Eftir SÚSÖNNU
SVAVARSDÓTTUR
með stuðla, höfuðstafi og rím á sínum stað
og ljóð hans voru talin aðgengileg, jafnvel
auðskiljanleg, sem var heldur ósmart eftir
að atómskáldskapurinn tók að marka sér
sess.
Og oftar en ekki er hægt að lesa ljóð
Davíðs eins og litlar sögur um menn og
málefni, sjónarhorn hans er mjög persónu-
legt og því kannski fremur auðvelt að láta
hjá líða að skoða þá yfirgripsmiklu veröld
sem felst í djúpi hans ritaða orðs. Það er
alveg hægt að lesa ljóð Davíðs eins og and-
lit á manneskju sem maður hittir einu sinni
og dæmir út frá því sem maður sér, ákveð-
ur að hún sé óáhugaverð. En missir þá af
því að finna út hversu djörfu og ríku lífi
hún hefur lifað og hvað hún hefur frá mörgu
að segja.
VÍDDIR ANDSTÆÐNA
Hér er ekki meiningin að gera ljóðlist Dav-
íðs Stefánssonar nein endanleg skil, heldur
að tæpa í örstuttu máli á þeirri mögnuðu
mynd sem er einn af rauðu þráðunum í ljóð-
list hans; hinum friðlausa fugli, sem er tákn
fyrir þær víddir andstæðna sem búa innra
með hverjum manni og í hverju mannlegu
samfélagi. Fuglinum sem flýgur móti vindi;
flýgur norður þegar hvítir svanir fljúga suð-
ur, Næturfuglinum sem breiðir svarta vængi
sína yfir syndugu börnin sín, Svönunum sem
liggja í sárum eftir að vængir þeirra hafa
verið klipptir. Hvítum fuglum dags, svörtum
fuglum nætur í heimi þar sem allt er fall-
valt; dagurinn getur svikið og nóttin vernd-
að.
Kannski vegna þess að dagur og nótt
hafa ekkert með klukkuna að gera, heldur
eru lifandi andstæður innra með hveijum
manni, rétt eins og gleði og sorg, hamingja
og reiði, ást og hatur, því Davíð yrkir sjaldn-
ast um ásjónu hlutana. Hann horfir niður
í ómælisdjúp augnanna og inn fyrir skelina,
beint í hjartastað. Horfír á þær andstæður
sem beijast um í hverri manneskju og velt-
ir vöngum yfir viðleitni hennar til að hemja
sitt eigið friðleysi. Friðleysi sem helgast af
því að mannlegt eðli og tilfinningar eiga sér
Ég er í ætt við alla,
sem erfa hinn dökka lit.
Ég er friðlausi fuglinn,
sem flýgur með villtum þyt.
Ég er friðlausi fuglinn,
sem fæddist með villtri þrá,
sem elskar heiðingjans himin
og hamrafjöllin blá.
Ég er friðlausi fuglinn,
sem frelsinu mikla ann,
sem hatrið gerði að hetju
og heimskan söng í bann.
Ég er friðlausi fuglinn,
sem forðast að leita í skjól,
þó kaldan blási um brjóstið,
og bregðist vor og sól.
Ég er friðlausi fuglinn,
sem flýgur í norðurátt,
er syngjandi svanir líða
suður um heiðið blátt.
Ég er friðlausi fuglinn,
sem finnur sinn villta þrótt.
í hjartanu hálfu er dagur,
en hálfu kolsvört nótt.
svo óttalega fáa samastaði í tilverunni og
því stendur manneskjan frammi fyrir því
ævilanga verkefni að takast á við sjálfa sig,
þvinga sig í einn viðtekinn farveg til að
komast af í veröid þar sem ástin er útlæg,
hið villta eðli bannfært á altari sem er „við-
eigandi".
I ljóðunum Gullnir hlekkir, Hallarfrúin
og Á ísum, kemur skeytingarleysi mannlegs
samfélags gagnvart ástinni fram á mjög
afgerandi hátt. í Gullnum hlekkjum og
Hallarfrúnni eru ljóðmælendur konur sem
hafa fórnað ástinni til að setjast í viðeig-
andi hjónabönd. Ljóðin fjalla um togstreitu
þeirra og örvilnan. í Gullnum hlekkjum er
konan trú tilfinningum sínum, dregur af sér
hringana og ákveður að gefast manninum
sem hún elskar og lesandinn sér það sem
sigur hennar. í Hallarfrúnni horfir konan á
vængstífða svani sem syngja á tjöminni
hennar og hvíta svani sem fljúga í lofti.
Þeir verða tákn fyrir þann sem hún sá „bak
við fjöllin á fannahvítum hesti,/sem fyrstur
hafði komið og varir hennar kysst.“
Vængstýfðu svanimir verða hliðstæða henn-
ar sjálfrar; fangar á fallegri tjörn, rétt eins
og hún er fangi í höllinni sem angar af blóm-
um og ljómar af ljósum - samt „læðist
auðn og myrkur um húsfreyjunnar sál.“ Og
sá sem er ekki trúr tilfinningum sínum og
eðli á aðeins eftir að visna. En þótt niður-
staða ljóðanna sé ólík, er það togstreitan
milli tilfínninga og þess sem er viðeigandi,
sem liggur að baki ljóðinu. Sá einstaklingur
sem kýs að fylgja ástinni kemst af þótt
hann sé snauður af því sem veröldin kallar
verðmæti. Ástin gefur aðeins sjálfa sig og
þiggur aðeins sjálfa sig, eins og segir í
Spámanninum, eftir Kahlil Gibran.
SJÁNÆSTU SÍÐU
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. JANÚAR 1995
7