Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1995, Blaðsíða 10

M E R G U R
M Á L S 1 N S 5
Hafa
andróða
Eftir JÓN G. FRIÐJÓNSSON
Thomas Anhava
Igömlum texta frá 13. öld er m.a. fjallað um þessa heims
gæði sem eru eins og við öll vitum hégómi og eftirsókn eftir
vindi. í þessum texta er að finna fallega líkingu og mér finnst
þess virði að dusta af henni rykið. Þar stendur: Þeir [veraldar-
menn] leita heims dýrðar og finna eigi. Og er þá sem þeir hafi
andróða og verði ávallt afturreka til sömu strandar. í þessum stutta
textabút er að finna þrjú orðatiltæki: (1) hafa andróða; (2) verða
afturreka og (3) e--n ber aftur að sama landi. í öllum þremur
vísar líkingin til sjómennsku og hér er hvorki of né van, líkingin
er skýr og eftirminnileg. Sjómaðurinn sætir andbyr, bátinn hrekur
til baka aftur að sömu strönd.
Ég hygg að tvö síðari orðatiltækin séu öllum ljós enda er efnivið-
urinn alþekktur úr nútímamáli. Öðru máli gegnir um orðatiltækið
hafa andróða, sem einnig er kunnugt í afbrigðinu eiga andróða.
Eðlilegast virðist að skilja textann svo að andróði merki ‘andbyr,
mótbyr’ og verður þá líkingin fullljós. Þessu til styrktar má benda
á að úr fornu máli er kunnugt nafnorðið andviðri í sömu merkingu.
í nútímamáli eru alkunn ýmis orðatiltæki sömu merkingar, t.d.
hafa andbyr og hafa mótbyr, sbr. enn fremur það blæs á móti og
það blæs ekki byrlega (fyrir e-m).
Höfundur er dósent við Háskóla íslands og gaf út í fyrra bókina Mergur
málsins sem fjallar um íslenzk orðatiltæki. En ekki voru nándar nærri öll
kurl komin til grafar og á næstu mánuðum mun hann skrifa í Lesbók
stutta þætti um íslenzk orðatiltæki og byggir þar ekki á þvi sem komið er
í bókinni.
i
!
t
I
I
\
f
í
i
l
l
I
I
i
I
ELÍN EBBA GUNNARSDÓTTIR
... því þinn er máttur-
inn, okkar er dýrðin ...
Er Guð við biðjum blessa vora sál
á bak við leynist ósk um annað meira.
Svo þýleg beiðni þykir sjálfsagt mál
og þess vegna við biðjum hann um fleira.
Nú lyftast bænir logandi af þrá;
sko, lífið það er auglýsing um kaffi;
og margir heita Hallgrímskirkju á,
en hóta annars Guði löngu straffi.
Á blússur fitublettalausar skín
og bindi vængi öryggisins hljóta,
svo líður sérhver dagur uns hann dvín
í draumi um vort frelsi til að njóta.
Já, stöðugt lyftast logandi af þrá
lottóbænir hverjum manni frá.
Tómas Guðmundsson
in Memoriam
Ég vildi ég hefði kynnst þér,
sérstaklega finnst mér
ef uppi hefðir verið
á eftir sjálfum þér.
Um það er ekki’ að fást um,
því Ijúfa skáld!: — Þú sást um
það að hverfa héðan
í friði fyrir mér.
Þú borgarskáldum barst af,
svo rökkrið það varð bjart af
þeim Ijóðum sem þú samdir,
þú gafst oss nýja sýn,
þú fegurð sást í flestu,
sem skiptir líka mestu
máli fyrir okkur
sem dáum skrifin þín.
Höfundur er heimavinnandi og býr í Reykjavík.
I
I
„Net með þétt-
ríðnum möskva“
Um finnska skáldið TUOMAS ANHAVA
Formáli og ljóðaþýðingar eftir LÁRUS MÁ BJÖRNSSON
Eg lofsyng óvissuna / og hugrekk-
ið / að sneiða hjá því liðna og
hinu ómeðvitaða.“ Svo mælir
efahyggjumaðurinn Tuomas An-
hava, af illri nauðsyn sáttur við öryggis-
leysi tilverunnar, hið skamma lífsins skeið.
Anhava er skáld afstæðishyggjunnar,
efasemdanna. Sú afstaða mótar einnig sýn
hans á samfélag manna. „Hefðu ekki á
loft fána hugsjónanna / um síðir mun hann
sveipast um líkkistu þína.“ - segir í einu
ljóða hans. Andúð á heildarhyggju, altæk-
um hugmyndakerfum, marxískum lausn-
um á hann sameiginlega með flestum þeim
skáldum sem hófu feril sinn á sjötta ára-
tugnum í Finnlandi. „Ótti við misnotkun
tungumálsins í pólitískum tilgangi hefur
gert það að verkum að Anhava og margir
aðrir af hans skáldakynslóð hafa gert sér
far um að „hreinsa“ tungumálið af viðtekn-
um, fyrirfram ákveðnum merkingum.“
Með svofelldum orðum lýsir bókmennta-
fræðingurinn Sven Willner Anhava og
þeirri skáldakynslóð sem hann tilheyrir.
Tuomas Anhava er fæddur í Helsinki, árið
1927. Hann lagði stund á bókmenntafræði
og listasögu og hefur starfað við bókafor-
lög, sem ritstjórnarfulltrúi og ritstjóri.
Prófessor í listasögu hefur hann verið frá
1970. Auk frumsamins efnis hefur hann
birt þýðingarsöfn með verkum enskra,
franskra, grískra og japanskra skálda.
Nafn Anhavas tengdist snemma á sjötta
áratugnum bókmenntagagnrýni; skarpri
og óvæginni, sem þótti ný á nálinni.
Hann er virtur gagnrýnandi og fræði-
maður; hefur gefið út ritgerðásöfn og
fræðirit um finnskar bókmenntir og er-
lendar. Svo sem vænta mátti var fyrsta
bók Anhavas, Runoja, (Ljóð, 1953) eins
konar kennslubók í nútímaljóðlist; nálgun-
in er hlutlæg, hnitmiðuð, vitræn, nánast
þurr. Þau stíleinkenni hans hafa haldið
sér, enda þótt viðfangsefni og þemu hafi
breyst, í anda nýrra tíma.
Tuomas Anhava kynnti Finnum skáldið
Ezra Pound í finnskri þýðingu með úrvali
ljóða hans á bók árið 1949.
Um svipað leyti var T.S. Eliot kynntur
og hófst þar með „engilsaxneska tímabil-
ið“ í Finnlandi, leysti hið „þýsk/austur-
ríska“ af hólmi.
Einkenni ljóða Anhavas eru hvass stfll,
vitrænn þungi og fágætlega úthugsað
orðalag. Titlar bóka hans eru svo þurrir
að við gamansemi jaðrar.
Meðal seinni verka hans eru: 36 Runoja
(36 ljóð, 1958), Ronoja 1961 (Ljóð 1961),
Kuudes kirja (Sjötta bókin, 1966). Enda
þótt Anhava sé ekki „tilfinningaskáld"
má fínna á stangli í verkum hans ástarljóð
og ljóð sem hann tileinkar börnum sínum.
Skáldið á þannegin fleira sammerkt með
öðrum dauðlegum mönnum en í fljótu
bragði kann að virðast. Á áttunda áratugn-
um hóf Anhava markvissa kynningu á
japanskri nútímaljóðlist í heimalandi sínu.
Vart fer á milli mála að hann hefur
sótt sitthvað í smiðju japanskra skáld-
systkina sinna.
Það er kaldhæðni líkast að hinn há-
menntaði fræðimaður hefur hin síðari ár
um margt gerst talsmaður einfaldrar, jafn-
vel frumstæðrar lífsspeki, sem í senn má
rekja til japanskra hefða og kassískra kín-
verskra.
„Sunnudagur, grá þögul stræti,
andlit barnsins og himinsins
og á milli þeirra gagnslaust haust.“
Heimildir:
1. Verk Tuomas Anhava.
2. Kai Laitinen: Suomen kiijallisuuden historia, 1981.
3. Sven Wiilner: Pá flykt frán várldsáskádningar,
1964.
4. Jaakko Ahokas: A History of Finnish Literature,
1973.
Nafnlaust
Ijóð
Ég syrgi.
Þyt í skógi.
Vakna morgun einn,
með nafn föður míns á vörum,
minnist stunda, húsa, eyja,
vatnsins mjúka, þar synti égsem
drengur.
Til þín vil ég komást,
hverfa burt í þér, í þessum sögðu
orðum.
Fjögur
smáljóð
Vorið, vetur, vor
í mars,
í mér takast á
elli, æska
snjóbylur og sólskin.
Mávarnir draga
klettagjárnar.
Á gráum vængjum og hvítum
flýgur hafið
Sálin er alls staðar í mér:
þannig skiptir eilífðin í sífellu ham:
er ég minnist nafns míns, gleymi ég.
Vindurinn augngota,
myrkrið ekkert nema eyra
á næturengi.
Höfundur greinar og þýöandi Ijóða, er rithöf-
undur og félagsfræöingur.
10