Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1995, Blaðsíða 1

O R G U N
Stofnuð 1925
11. tbl. 18. MARZ1995 - 70. árg.
Loftmyndlna tók Oddur Sigurðssori.
SÉÐ ÚR íofti yfír Álftafjörð. Súða-
vík sént vid fftíi-ðin n á itiyndintii miðrí
og fjw skágát' Látiwyrín lít / tjðrð--
ittti. Á hetitii öf svölli lögð tíöin sm
skev sig út; Á mhmi itiyiminii sm
tökin váf áð sumáríági liýlegá, sjást
falleg einbýlishús, garðar við mal-
bikaða götu.
Brot úr sögu
Súðavíkur
LANDNÁMI Alftafirði
Fornar heimildir eru næsta fáorðar um landnám
í byggðunum við ísafjarðardjúp og er Álftafjörð-
ur þar engin undantekning. Samkvæmt Land-
námabók hét landnámsmaður í Álftafirði Ey-
vindur kné og var frá Ögðum í Noregi. Frásögn
Hansakaupmenn versl-
uðu á Langeyri en upphaf
þéttbýlis má rekja til
hvalstöðva Norðmanna
á 19. öld.
Eftir JÓN Þ. ÞÓR
Sturlubókar Landnámu af för hans út hing-
að og landnámi er stutt, aðeins ein máls-
grein, og hljóðar svo:
„Eyvindur kné fór af Ögðum til íslands
ok Þuríðr rymgylta, kona hans. Þau námu
Álftafjörð ok Seyðisfjörð ok bjuggu þar.
Þeira son var Þorleifr ... ok Valbrandr,
faðir Hallgríms ok Gunnars ok Bjargeyjar,
er átti Hávarðr halti. Þeira sonr var Öláfr."
Lengri er þessi frásögn ekki, en óhætt
virðist að álykta, að þau Eyvindur kné og
Þuríður rymgylta (eða rúmgylta) hafi reist
bæ sinn á Eyri í Seyðisfirði, sem þá er
landnámsjörð. Erfitt er að tímasetja landn-
ám þeirra með nokkurri vissu, en líklegast
er, að það hafi verið á fyrstu þrem áratug-
um 10. aldar, sennilega einhverntímann á
árunum 915—930.
Fýrstu aldirnar eftir landnám koma Álft-
firðingar lítt við sögu í fornum heimildum.
Þeirra er ekki getið í íslendingasögum að
heitið geti, en í Sturlungu er Súðavíkur og
Súðavíkurbænda nokkrum sinnnm getið,
bæði í íslendingasögu Sturlu Þóroarsonar
og í sögum af Hrafni Sveinbjarnarsyni.
Veita þær frásagnir þó engan fróðleik um
mannlíf eða byggð í sveitinni, en staðfesta,
að jörðin Súðavík hefur verið byggð þegar
um 1200, og sjálfsagt löngu fyrr. Er ljóst
af Hrafnssögu, að á þessum árum var
Súðavík í alfaraleið, mannferð mikil um
Djúpið, og að ekki tróðu allir ferðalangar
friðarslóð um Álftafjörð á sturlungaöld.
V ERSLUN ARHÖFN
Hansamanna
Þýskir Hansakaupmenn voru, sem kunn-
ugt er, umsvifamiklir hér á landi á 15. og
16. öld. Þeir sóttust einkum eftir skreið til
útflutnings, en ólíkt enskum keppinautum
sínum stunduðu þeir ekki eigin útgerð að
marki. Þess í stað hreiðruðu þeir um sig á
góðum höfnum og keyptu allan þann fisk,
sem þeir gátu komið höndum yfir. Voru
þess jafnvel dæmi, að Hansamenn fjár-
mögnuðu útgerð íslendinga og tryggðu sér
þannig fisk til útflutnings.
Helsta miðstöð Hansamanna á Vestfjörð-
um var á Langeyri við Álftafjörð. Þar réð-
ust þeir í ýmsar framkvæmdir og sá þeirra
enn nokkurn stað er Ólafur Olavius frá
Eyri í Seyðisfirði fór þar um á ofanverðri
18. öld. Hann lýsti Langeyrinni og mannvir-
kjaleifum þar svo í Ferðabók sinni:
„Á Langeyri, sem hlífir höfninni, eru
rústir 10 aflangra og 4 kringlóttra húsa
og eldstæða; hafa hin síðasttöldu sennilega
verið notuð til lýsisbræðslu. Hin svokallaða
þýzka krambúð hefur verið allstór, en hitt
voru minni hús. Tala húsanna sýnir, að hér
hefur ekki verið um svo litla verzlun að
ræða, og virki eða garður, sem þeir hafa
látið gera yfir þvera eyrina ofanverða, til
þess að ekki yrði komizt að verzlunarhúsun-
um af landi að næturþeli, þykir benda til
þess, að þeir hafi ekki ætlað sér svo skjót-
lega á braut. Norðanvert á Langeyri rétt
við sjóinn er allstórt vatn eða tjörn, sem
nú er að mestu fyllt jarðvegi og gróin
mosa og grasi, en sagt er, að hún hafi
fyrrum verið miklu dýpri. Tjörnin heitir
Skipatjörn og er haldið, að þar hafi Þjóð-
vetjar lagt skipum sínum á vetrum. Það
er ekki hægt að bera brigður á þetta með
ölíu; að vísu er malarkamburinn fyrir fram-
an tjörnina óslitinn, en ofán í hann er þó
skárð, seni gæti stútt þessá sögri manna,
að skipin hefðu verið dregin í gegnum það.
Það mundi ekki vera ókleift að hleypa sjó
ÍHtt í tjörnina með Hdkkrutn kostnaöi, en
þé er þaé miklu erfiðara nú en fyrrum, þvi
að ajávarborð virðist vera miklu lmgra nú
en til ferna;'1
Þessi frásegn Ölaviusar §r eina heimiieU
in, sem höfundar þessara iína hefur fundið
um athafnir Hansakaupmanna á Langeyri.
Þeirra er ekki getið i íslenskum fornbréf-
um, svo mér sé kunnugt, og fyrirspurnir,
sem ég gerði til þýskra sérfræðinga í sögu
Hansasambandsins varðandi þessa sögu
fyrir nokkrum árum, báru ekki árangur.
Áf þeim sökum verður ekkert fullyrt um
það, hve stór þýska verslunin á Langeyri
hefur verið, hve lengi hún hefur staðið né
hvers konar hús Þjóðveijar hafi reist þar.
Lýsing Olaviusar virðist hins vegar trúverð-
ug og hafa ber í huga, að þegar hann var
á ferð um æskuslóðimar og samdi skýrslu
sína um landshagi á íslandi, 1775—1777,
hafa tæpast verið nema liðlega tvær aldir
liðnar frá því Hansamenn hurfu endanlega
frá Langeyri. Þá virðist verslun þar hafa
lagst af, en útlendingar héldu þó áfram
að venja komur sínar á Álftafjörð og í
Ferðabók sinni segir Olavius frá því, að
Hollendingar leggi gjarnan fiskiduggum
sínum upp á Langeyrarvík, þegar þeir þurfi
að þétta þær. Leggur hann enda áherslu á
það, hve hafnaraðstæður séu góðar á vík-
inni. Þar sé nægilegt dýpi, góður botn, ís-
laust og siglingaleiðin hrein utan af hafi
og inn í víkurbotn.
Hvalveiðistöðin
Á LANGEYRI
Heimildir greina ekki frá neins konar
atvinnustarfsemi á Langeyri frá því Hansa-
menn hurfu þaðan á braut og þar til norsk-
ir hvalveiðimenn settu þar upp stöð sína á
9. áratug 19. aldar. Tildrög þess voru þau,
að hinn 1. janúar 1883 rann út sérleyfi,
sem hvalveiðimaðurinn Svend Foyn hafði
haft til veiða á tilteknu svæði í Varangurs-
firði í Norður-Noregi og tók hann þá að
svipast um eftir öðrum stað undir starfsemi
sína. Foyn þekkti nokkuð til aðstæðna á
íslandi, hafði komið hingað í kynnisför
árið 1882, og þá m.a. skoðað aðstæður við