Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1995, Blaðsíða 5

-i
var að flytja farþegana og hörkuðu af sér
að verða ekki sjóveikir. Svo sveif þetta allt
í loft upp, vél, fólk og farangur, en hann
sat eftir í trillu sinni, undirleitur og lét rifa
í augun, eins og hann væri úti í byl. Þann-
ig hafði hann alltaf verið frá því hann var
barn.
Eftir að hann fór að eldast hvarflaði
hugur hans stöðugt oftar aftur til stór-
hríðardægranna í litla bænum. En hann
orðaði ekki þessar hugsanir sínar við nokk-
um mann. Þótt hann hefði reynt að segja
frá afa sínum, og dægrunum sem hann
beið hans, hefði enginn skilið hvað slíkir
löngu liðnir atburðir komu fólki við. Það
hefði horft á hann hissa önnum kafið.við
fiskprísa og launabaráttu og vonir, sem
áttu að rætast og undrast að hann skyldi
vera að bera með sér gagnslausa minningu
úr lífi annarrar þjóðar og frá öðrum tíma,
fyrst komin voru veltiár þegar allir áttu
að verða ríkir.
Ríkir, já. Hann hafði heyrt þetta orð.
En hann vissi ekki alminlega hvað það
þýddi. Afi hans hafði ekki verið ríkur. Þó
leið öllum vel í návist hans. Þetta orð hafði
almennt ekki verið notað í æsku hans. Það
varð mönnum hins vegar tamt eftir seinna
stríð. Þá var farið að tala um ríka menn.
Hann hafði séð þá af því þeir ferðuðust
yfirleitt með flugvélum. Það var eins og
þeir vildu verða á undan tækifærunum til
að verða ríkir. Fundin höfðu verið upp fleiri
hugtök sem komu honum ókunnuglega
fyrir sjónir. Nú voru heilar stéttir í landinu
orðnar fátækar. Hann hafði séð margt af
þessu fólki. Það ferðaðist í bílum, sem það
fékk með afborgunum. í æsku hans hafði
enginn brugðið fyrir sig þessu orði. Enginn
kom á bæ til að segja að hann væri fátæk-
ur. Verið gat að hann kæmi með poka-
skjatta á baki og færi ríkari af mat en
hann kom. Fátæktin virtist hafa verið
fundin upp síðar og dugði þeim vel, sem
þurftu á henni að halda enda talað um
menn sem unnu sig til fátækar. Hún virt-
ist því vera eftirsótt ekki síður en ríkidæm-
ið, einkum hjá æfðum ræðumönnum.
Hann minntist þess alltaf, þegar hann
vaknaði í dimmri baðstofunni og þreifaði
eftir afa sínum, hvernig hugur hans fyllt-
ist nístandi geig þegar hann fann ekki
fyrir honum fyrir framan sig í rúminu.
Þá mundi hann allt í einu atvikin frá morg-
undeginum þegar afi hans kvaddi hann,
dúðaður í frakka og með pijónahúfu á
höfði og hafði haft uppi einhver hreysti-
yrði út af hríðinni. Hann lá grafkyrr und-
ir sænginni á meðan hann kyngdi í sífellu
til að fara ekki að gera annað verra, sem
honum hafði verið kennt að karlmenn
gerðu ekki. Hann vissi ekki hvað tímanum
leið og hvort var enn nótt eða kominn
morgunn. Það skipti svo sem engu máli.
Hann hafði engar eldspýtur, svo kert-
isstubburinn var gagnslaus og það hafði
áreiðanlega drepist fyrir löngu í ofninum.
Hann lá lengi undir sænginni á meðan
geigurinn var að réna. Stundum dottaði
hann, en hrökk alltaf upp aftur við að
honum fannst afi hans væri að koma. Með
því að snúa sér í rúminu og sveigja höfuð-
ið á koddanum sá hann í áttina að glugga-
num. En þar var allt kolsvart eins og ann-
ars staðar í baðstofunni. Veðrið virtist
ekkert minna. Hann heyrði það ýlfra í
þekjunni eins og hungrað dýr. Á meðan
hann mókti fannst honum eins og afi hans
væri kominn. Hann var þá að segja við
hann að hríðinni færi brátt að slota. Hann
yrði að trúa því. Það birti alltaf upp um
síðir á hveiju sem gengi. Þætti mönnum
lífið erfitt á stundum kæmi oftast eitthvað
gott í kjölfarið. Þetta væru sannindi, sem
margur hefði tileinkað sér í hríðum og
kulda og veikindum af því þau væru eng-
in betri til. Drengurinn hrökk upp frá þessu
tali afa síns og vissi á sömu stundu að
hann hafði verið að dreyma gamla mann-
inn.
Eftir langan dúr, þar sem afi hans hafði
verið hjá honum, vaknaði drengurinn upp
kvíðalaus og teygði sig til að sjá til
gluggans. Honum sýndist að nú væri farið
að birta, þótt enn væri dimmt í baðstof-
unni. Snjórinn í gluggakistunni var orðinn
ljós og skar sig úr myrkurveggnum. En
þótt auðséð væri að dagur væri kominn
fyrir utan bar snjórinn litla sem enga skímu
inn um gluggann. Drengurinn lá kyrr um
stund og velti fyrir sér hvort hann ætti
að liggja áfram í rúminu eða fara fram
úr og þreifa eftir peysu sinni og skóm.
Það var kalt að koma undan sænginni, en
drengurinn harkaði af sér. Hann fann
peysu sína fljótt, en honum varð nokkur
leit að skónum. Á meðan hann var að
þreifa um gólfið eftir þeim rak hann hönd-
ina í eldspýtustokkinn. Drengurinn gladd-
ist við og hrissti hann til að heyra hvort
ekki væru eldspýtur í honum. Síðan kveikti
hann á einni og bar hana logandi að borð-
inu. Brátt hafði baðstofan skipt um svip.
Kertaloginn stóð með yfirbragði friðar og
kyrrðar og minnti á jólin. Drengurinn fann
skóna sína á augabragði eftir að ljósið var
komið. Síðan skaraði hann úr ofninum og
fór neð öskuna í annarri hendi og kertið
í hinni fram í göngin, þar sem eldhúsið
var og eldiviðarhlaðinn.
Innan stundar logaði glatt í ofninum
og þótt ekki yrði strax hlýtt í baðstofunni
mátti hafa á sér hita með því að standa
nærri eldinum. Þegar drengnum fór að
hlýna fann hann til svengdar, en til henn-
ar hafði hann ekki fundið fýrr. Kannski
hafði einveran og geigurinn orðið slíkri
þörf yfirsterkari. Afi hans hafði séð um
eldamennskuna og drengurinn vissi ekki
hvernig átti að bera sig til við hana eða
hvar matur var geymdur. Hann kom bara
framan úr eldhúsi hveiju sinni. í þessum
matarhugleiðingum fór drengurinn aftur
fram í eldhúsið til að vita hvort hann sæi
nokkuð matarkyns. En þar var ekkert að
sjá. Frá öllu hafði verið snyrtilega gengið.
Blá kaffikanna stóð á öðrum hlóðasteinin-
um. Hann hrissti hana örlítið og heyrði
að það var kaffi í henni. Samkvæmt venju
hélt hann kertinu hátt á lofti á meðan
hann gáði í kringum sig. Svo varð honum
litið upp. Þar héngu nokkur hangikjöts-
læri orðin dökk af reyk, sem hafði leikið
um þau frá því á haustdögum. Hann hafði
fengið svona hangikjöt ofan á brauð hjá
afa sínum og vissi að ekki þurfti að sjóða
það.
Eftir að hafa borið læri inn í baðstof-
una, fært kaffikönnuna þangað og fundið
eldhúshníf afa síns, settist hann við borðið
með kertaljósinu, kom lærinu fyrir á milli
fóta sér og skar fleyg oní vöðvann, þar
sem hann var þykkastur og fann besta
bragð í heimi. Á meðan hann borðaði
hangikjötið stakk hann stút könnunnar
öðru hveiju upp í sig og saup á kaffinu.
Honum fór strax að líða betur. Að vísu
vék hugsunin um afa hans ekki frá hon-
um. Hann brosti dauft þegar hann sá hann
fyrir sér liggja í garðanum í fjárhúsinu
hjá kindunum að bíða þess að veðrinu slot-
aði. Hann vissi ekki til að afi hans hefði
útilukt eða annað ljósmeti í fjárhúsinu, en
augun í kindunum urðu eins og ljósdeplar.
Það hafði hann sjálfur reynt í þau skipti
sem hann hafði farið með afa sínum í fjár-
húsið með útilukt. Augun báru hins vegar
enga birtu.
Það hafði eyðst nokkuð af kertinu á
meðan hann var að borða hangikjötið og
drekka kaffið. Kertaljósið nálgaðist borð-
plötuna ískyggilega mikið. Bráðið vax
hafði runnið í stórum mæli niður á borðið
og myndaði rauða klessu með loga í miðj-
unni. Drengurinn þreifaði á eldspýtu-
stokknum í buxnavasa sínum, en það var
lítið öryggi í honum fyrst kertið var að
verða búið. Hann ákvað að láta hangikjöts-
lærið vera kyrrt á borðinu hjá kaffikönn-
unni og slökkva ljósið á meðan einhver
kveikur var eftir. Þá gæti hann brugðið
upp ljósi á ný ef honum lægi mikið á birtu.
Hann blés á logann og kolsvart myrkrið
helltist yfir hann og umlukti hann. Hann
fann fyrir því eins og klæði. Það mátti enn
sjá hvar mótaði fyrir glugganum í svörtum
veggnum, en snjórinn var byijaður að
blána vegna birtubrigða.
Drengurinn fór með faðirvorið á meðan
honum var að hlýna undir sænginni. Svo
sofnaði hann frá umhugsuninni um afa
sinn. Hann vissi ekki hvað hann hafði sof-
ið lengi. Undarleg kyrrð var komin á í
baðstofunni þegar hann vaknaði og hann
var nokkra stund að átta sig á hveiju
þetta sætti. Hann virtist hafa sofið lengi
því þegar hann sveigði höfuð sitt til að
líta eftir glugganum sá hann skímu af
snjónum. Það hlaut því að vera kominn
morgunn. Um leið áttaði hann sig á því
að hljótt var í baðstofunni af því veðrið
var dottið niður. Afi hann hlaut því að
fara að koma og ekki var eftir neinu að
bíða að fara á fætur. Hann velti sænginni
ofan af sér þótt það væri kalt, settist fram-
an á rúmið og kveikti á eldspýtu. Enn var
nokkur stúfur af kertakveiknum eftir í
miðri rauðu vaxklessunni á borðinu og
hann tendraði ljós. Síðan fór hann í peysu
sína og skó.
Eftir nokkra stund fór að draga niður
í ljósinu og honum fannst að nú yrði hann
að hrökkva eða stökkva og ná í eldivið
fram í eldhúsið, þótt hann yrði að fara
þangað í myrkri. Hann vildi freista þess
að kveikja upp í ofninum áður en afi hans
kæmi. Honum gekk seint fram göngin og
vonaði að kertaljósið slokknaði ekki á
meðan. Eftir að hafa þreifað fyrir sér inn
í eldhúsið og fundið eldiviðarhlaðann sneri
hann varfærnislega til baka, en gat ekki
haft hendurnar fyrir sér eins og áður. Á
leiðinni stansaði hann við af því honum
fannst hann heyra hundgá. Það var eins
og fleiri en einn hundur væri að gelta ein-
hvers staðar útivið. Hann skildi þetta ekki.
Þeir áttu enga hunda svo þetta hlutu að
vera aðkomudýr. Honum varð svo mikið
um þetta að það lá við að henti frá sér
eldiviðnum. En hann harkaði af sér og bar
hann inn og lét hann í ofninn. Það var
ekki um annað að gera en slökkva á kert-
inu. Hann skóf vaxið af borðinu og lét það
líka í ofninn. Svo kveikti hann upp í tað-
inu. Þá heyrði hann hundgána aftur.
Þegar fór að loga í ofninum þreifaði
drengurinn sig fram í göngin og að úti-
dyrahurðinni. Honum gekk greiðlega að
opna hana og ýta mesta snjónum úr dyra-
fölsunum. Það var komið logn og orðið
sæmilega bjart. Hann braust í gegnum
djúpan skafl, sem kominn var á hlaðið og
stóð að lokum í ökkladjúpum snjó þar sem
varpinn var. Honum varð litið til fjárhúss-
ins. Það var á kafi í snjó. Hann sá að
fremsti hluti mænisins stóð enn upp úr
fönninni. Allt var hvítt og óvenjulega frið-
sælt yfir að líta. Langt fyrir neðan túnið
sá hann hreyfingu. Þar voru þrír menn á
ferð sem nálguðust hægt, enda virtist
snjórinn ná þeim í hné. Drengurinn fann
til mikils fenginleika að sjá mennina nálg-
ast. Tveir hundar voru með þeim, sem
héldu sig í sporaslóð mannanna. Þessi
óvænti liðsauki myndi hjálpa honum við
að hafa upp á afa hans, sem honum fannst
að væri fenntur inni hjá kindunum.
Drengurinn stóð um stund í varpanum og
horfði á mennina nálgast rólega í þæfingn-
um. Svo færði hann sig út á túnið, þar
sem hann sá dökka þúst upp úr snjónum,
og settist á hana á meðan hann beið gest-
anna.
Mennimir kölluðu þegar þeir komu nær
og hann kallaði á móti og veifaði. Þeir
virtust fegnir að sjá drenginn og einn sagði
strax, að þeir væru komnir til að huga
að þeim frændum vegna óveðursins.
Drengurinn sat sem fastast á dökku þúst-
inni og sagðist ekki hafa séð afa sinn í
nokkur dægur. Hann hafði farið í byijun
óveðursins til að huga að kindunum og
ekki komið til baka. Nú væri gott að þeir
hjálpuðu honum við að moka hann út úr
ijárhúsinu. Hann væri fenntur þar inni.
Þegar mennirnir voru komnir alveg til
drengsins var eins og slægi þögn á þá.
Það slokknuðu öll svipbrigði á andlitum
þeirra, sem höfðu verið brosandi í fyrstu
við að sjá hann. Hundamir höfðu stansað
í slóðinni og lögðu skottið milli fótanna
og byijuðu að ýlfra.
Þú ættir að standa á fætur, sagði einn
mannanna.
Drengurinn horfði hissa upp til hans og
reis síðan hægt á fætur. Hann leit niður
fyrir sig og þekkti þá að dökka þústin var
pijónahúfa afa hans. Andlit hans var að
hálfu í snjónum og hrím á augabrúnum.
í janúar 1995.
RÖGNVALDUR
FINNBOGASON
Emmaus
Og sjá, þennan sama dag voru tveir af þeim
á ferð til þorps nokkurs, sem er hér um bil
sextiu skeiðrúm frá Jerúsalem, að nafni
Emmaus.
(Lúk. 24:13.-14.)
Maímorgunninn er svalur
samferðamaður minn
segir mér sögu Amwas:
herflokkur kom í dögun
jarðýtur
slitu upp ólífutrén
kýprustrén, vínviðinn
umturnuðu öllu
dauðu og lifandi
brutu húsin
grófu þá sem ekki gátu flúið
lifandi í rústunum
þeir sem lasburða voru
dóu af sorg
og þreytu
og þorsta
þetta voru örlög Amwas
þorpsins okkar.
Ríkir Kanadagyðingar
gáfu fé til að rækta
skemmtigarð
á rústum sorgar okkar.
Það var hér sem Kristur
birtist eftir krossfestinguna
í þorpinu okkar Emmaus,
segir fylgdarmaður minn.
Afram höldum við
eftir veginum
þangað sem Emmaus
eitt sinn var
gljáfægðir vagnar sigurvegaranna
þjóta hjá
sólin er komin hátt á loft
framundan varðstöð
vegabréf heimtuð
hyldjúp fyrirlitning
hermannsins:
Amwas, Emmaus,
segir hann,
hér hefur aldrei
neitt þorp staðið
hér er Kanadagarðurinn,
ef þið eruð læsir
sýna skiltin það.
Hann lyfti ögrandi
hríðskotabyssunni.
Við ókum til baka,
vissum að hér
hafði hvert hús
verið brotið
hænsnin dauð
dúfurnar flognar
tárin orðin að salti
en hatrið hafði vaxið
úr grasi rústanna.
Undir kýprustré
við veginn
stendur arabi
tötralega búinn,
hann veifar okkur
jú, við erum á leið
til Jerúsalem.
Hann sest í aftursætið
hvað er títt?
spyrjum við,
þeir hafa gróðursett tré,
segir hann,
en líka hatur
vindi sá þeir...
storm skulu þeir uppskera
sá er sverði beitir
mun fyrir sverði falla,
síðan þögn, löng þögn.
Hann tók til máls á ný
sagðist þess viss
að framtíðin bæri
í skauti sér
frið, frið.
Blómailm lagði um bílinn
hann talaði í hálfum hljóðum.
Enn varð þögn
nú reis rödd hans
og orðin
flugu af vörum hans:
Jörðin verður full af
þekkingu á Drottni
eins og djúp sjávarins
er vötnum hulið
ólýsanlegur höfugur ilmur
fyllti vit okkar
ég leit um öxl
þá hvarf hann mér sýn .. .
Höfundur er sóknarprestur á Staðarstað,
en býr nú í Borgarnesi. Ljóðið er úr nýrri
Ijóðabók, sem jafnframt er fyrsta Ijóðabók
Rögnvaldar og ber yfirskriftina: Hvar er
land drauma. Teikningar eru eftir Tryggva
Ólafsson, en útgefandi er Forlagið.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8.APRÍL1995 5