Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.1995, Blaðsíða 6

nM
4 10%%.'
5«' /
^ ; • ' ;■
- \'l
EMIL Nolde, Hvítasunna, 1909.
Gnýr af himni
Hið andlega í listinni
FYRRAHAUST efndi hópur myndlistarmanna til
sýningar í Hafnarfirði undir heitinu Stefnumót listar
og trúar. Sýnd voru um þrjátíu verk og hlaut sýning-
in góðar viðtökur. Tilefnið var hinn árlegi héraðs-
fundur Kjalarnesprófastsdæmis. Ahugasamur hópur
um fjallabíl. Það var komið fram í ágúst
þegar farið var.
Menn höfðu sama hátt á og áður; óku í
fyrsta áfanga að Galtalæk og sváfu þar í
hlöðu. Síðan var lagt af stað í rauðabíti og
um hádegi var komið í Landmannalaugar.
Þá var var eftir hin ókannaða leið og öllu
erfiðari áfangi. Þeir óku í fyrstu sem næst
gamla Fjallabaksveginum sem var varðaður,
síðan gegnum skarðið sem nefnt hefur verið
Rauðarárstígur og svo inn að Kýlingavatni.
Við Kirkjufellsós skiptu þeir sér. Sumir fóru
inn eftir Illagili, en Mummi og fleiri reyndu
að komast aðra leið,skammt frá reiðgötun-
um. Þá koma boð frá hinum, sem telja sig
hafa fundið betri leið inn eftir gilinu. Og
þar gerist það óvænta, að menn sjá jeppaför.
Þannig stóð á þeim að hópur jeppamanna
hafði ætlað sér að verða á undan en höfðu
strandað í brekkunni við Illagil og gefizt
upp. Mummi notaði spilið á herbílnum og
dró hann upp. Og Bergur frá Klaustri komst
upp á sínum bíl. Eftir það gekk allt vel,
yfir hjá Dalakofa, norður fyrir Grænalón og
inn fyrir Grænafjall.
Skaftfellingamir vora komnir á sínum
bílum inn í Eldgjá, en vegna þess að sunnan-
menn óku um Ströngukvíslarbotna, fórast
þeir á mis. Þegar það var ljóst snera sunnan-
menn við og hittu hina, en að liðnum degi
var komið niður hjá Búlandi og merkum
áfanga náð.
Fyrirsæta Hjá Kjarval
Mummi kynntist Jóhannesi Kjarval eftir
að hann var orðinn leigubílstjóri hjá Stein-
dóri 1930. Ekki þótti Kjarval það verra að
þessi vasklegi maður hafði alizt upp í Meðal-
landinu þar sem hann var sjálfur fæddur.
Áður en Mummi eignaðist herbílinn og
brauzt í Landmannalaugar, hafði hann feng-
ið lánaðan öflugan bíl hjá Guðmundi Jónas-
syni, þeim fræga ferðafrömuði og fjallabíl-
stjóra og bauð þá Kjarval í ökuferð austur
á Landmannaafrétt, langleiðina í Land-
mannalaugar. Kjarval var þá sóttur austur
að Kirkjubæjarklaustri og lék við hvem sinn
fíngur í ferðinni og orti vísur. Þeir komu
að Ljótapolli og sáu himbrima, sem átti hreið-
ur niðri við vatnið. Þeir fóru að velta fyrir
sér þeim gauragangi sem þama hefur verið
þegar gaus. Mummi kastaði þá fram íyrri-
parti, sísona:
Aldrei hærra heyrðist hljóð
heims í sigurverki.
Og Kjarval botnaði strax:
Himbrimarnir lcika Ijóð
að loknu dagsins verki.
Mummi ók Kjarval oft þegar hann fór til
að mála, stundum í hraunið sunnan Hafnar-
fjarðar, stundum á Þingvöll. Hann segir:
„Þegar ég var búinn að eignast Sölunefnd-
arbílinn bauðst ég til að aka honum í Land-
mannalaugar og vera þar með honum í
nokkra daga. Kjarval var til í það og tók
með sér allt málaradótið. Veðrið var svo
gott fyrsta kvöldið að við sváfum á gígbarm-
inum við Ljótapoll og breiddum bara segldúk
á jörðina. Það var ekkert verið að hafa fyr-
ir því að tjalda. Seinna tjölduðum við niðri
í Norðumámuverinu.
Við gengum saman um þetta fagra svæði
en dagamir liðu án þess að Kjarval tæki
utanaf málaradótinu og heim fóram við að
lokum án þess að hann málaði neitt. Seinna
um sumarið eða haustið fóram við aftur
með Guðmundi Jónassyni á sömu slóðir.
Kjarval byijaði þá aðeins á tveimur myndum,
en það fór fljótlega að snjóa.
í framhaldi af þessu gerðist það að ég
sat, eða öllu heldur stóð fyrir hjá Kjarval.
Jón Þorsteinsson, náinn vinur hans og
íþróttafrömuður, hafði hvatt hann til þess
að taka mannslíkamann til meðferðar. Jón
hafði sérstakan augastað á mér til þessa og
spurði mig hvort hann mætti ekki benda
Kjarval á mig. Ég samþykkti það. Síðan
stóð ég fyrir hjá Kjarval í nokkur skipti í
vinnustofunni sem hann hafði þá hjá Jóni
Þorsteinssyni. Málverkið var gríðarlega
stórt. Reykjavíkurborg keypti það síðar og
það er núna á Kjarvalsstöðum."
Nú hin síðari ár hefur hugur Mumma leit-
að upprana síns austur í Skaftafellssýslu þar
sem eldgos og sandar hafa eytt blómlegar
byggðir. Hann hefur staðið fyrir uppgræðslu
á Feðgum, æskustöðvunum í Meðallandi, þar
sem hætta var á að sandfok eyðilegði bæjar-
stæðið. Hann hefur staðið fyir því að stein-
kross var settur á grann hinnar fomu
Skarðskirkju, sem lögð var niður 1751; stað-
urinn um það bil að týnast. Og þegar hann
var sjötugur gróðursetti hann skógarlund í
Eldhraunið, nærri gamla þjóðveginum sem
lagður var 1910. Þarmeð er sannað hvað
hægt er að gera í þessu úfna hrauni, sem
ekki þykir fýsilegt til ræktunar. Þennan
skógarlund kallar Mummi Lund Dalbæjar-
bóndans og tileinkar hann afa sínum sem
bjó i Dalbæ í Landbroti framyfir síðustu
aldamót.
í dag er opnuð í
Hafnarborg í Hafnarfirði
sýning sem ber
yfirskriftina „Stefnumót
listar og trúar“. Af því
tilefni er greinin skrifuð,
en hvernig er trúarleg list
skilgreind? Um það segir
svo í greininni: „Sá sem
glímir við tilgang lífsins
fæst við trúarleg
viðfangsefni að skilningi
guðfræðinnar, sömuleiðis
sá sem tekst á við
þjáninguna svo dæmi séu
tekin.
Eftir GUNNAR
KRISTJÁNSSSON
guðfræðinga og listamanna ákvað vorið
1994 að undirbúa listflutning í tengslum við
héraðsfundinn og stóð hann fyrir myndlistar-
sýningu í Portinu, leikflutningi og danssýn-
ingu í Hafnarfjarðarkirkju og tónlistarflutn-
ingi í Hafnarborg. Þótti það allt takast með
ágætum og því ekki að undra að fram kæmi
áhugi á áframhaldandi samstarfi. Hófst þá
undirbúningur undir myndlistarsýningu í
Hafnarborg og verður hún opnuð nú um
hvítasunnuna. Verkefnið hefur notið góðs
stuðnings frá stjómendum Hafnarborgar og
frá Kjalamesprófastsdæmi.
Sýningin sem opnuð verður nú um hvíta-
sunnuna hefur verið í undirbúningi frá því
sl. haust með fyrirlestram og umræðum þar
sem rædd.hafa verið ýmis sígild trúarleg
þemu í myndlist. Helstu umræðuefnin vora
þessi: almenn táknfræði, krossinn og þján-
ingin, samfélag og kvöldmáltíð og loks and-
inn í listinni.
Tilgangurinn með þessu samstarfi er
margþættur. Einkum þó sá að beina sjónum
og kröftum að innihaldi listarinnar, hugleiða
dýpri merkingu lífs og listar í ljósi trúarheim-
speki og listfræði. Undirbúningurinn hefur
því falist í að skoða þau viðfangsefni sem
nefnd vora, rekja sögu þeirra í vestrænni
trúarhugsun og virða fyrir sér hvemig lista-
menn hafa fengist við þau í hefðinni. Síðast
en ekki síst hefur hópurinn beint sjónum
sínum að því hvemig listamenn samtímans
nálgast sígild trúarleg viðfangsefni á nýjum
forsendum þar sem ýmist er kallast á við
hefðina eða henni vísvitandi hafnað.
Trú Og List
Það er útbreiddur misskilningur að trúar-
leg list einskorðist við list innan veggja kirkj-
unnar eða að eingöngu sérstaklega trúaðir
listamenn fáist við trúarleg viðfangsefni.
Hér skiptir miklu máli hvernig menn skilja
orðið trú og trúarleg viðfangsefni. Sá sem
glímir við tilgang lífsins fæst við trúarleg
viðfangsefni að skilningi guðfræðinnar,
sömuleiðis sá sem tekst á við þjáninguna
svo dæmi séu tekin. Margt af þessu er á
mörkum trúar og heimspeki og fellur því
undir hugtakið trúarheimspeki.
Eitt er sem sagt kirkjuleg myndlist eða
myndlist sem beinlínis er gerð fyrir kirkjur
og styðst þá gjaman við biblíulegt myndefni
eða táknmál. Annað er „veraldleg“ myndlist
þar sem listamaðurinn fæst við trúarleg
þemu á eigin forsendum. Reyndar er sá tími
löngu liðinn að einhver sérstök tegund listar
eigi erindi inn í kirkjur, sú list sem þar á
heima er fyrst og fremst góð list. Myndlist
í kirkjum á ekki að lúta neinum öðram.lög-
málum.
Svo virðist sem áhugi myndlistarmanna á
trúarlegum viðfangsefnum hafi aukist mjög
á undanförnum árum hér á landi. Það leyn-
ir sér ekki þegar sýningar era skoðaðar. Þar
hafa orðið mikil umskipti á skömmum tíma.
Hér virðist aftur á móti oft eins og flest
sem lýtur að trú í list þurfi að líða fyrir
ófullnægjandi umfjöllun listgagnrýnenda
sem eiga erfítt með að átta sig á þessum
þætti í myndlist samtímans. Þeim veitist oft
erfitt að skilgreina og túlka dýpra innihald
listaverka.
Hin Andlega Návist
Tilefni sýningarinnar í Hafnarborg er sú
hátíð sem í hönd fer. Hvítasunnan er hátíð
andans og hlýtur að vekja hugsanir um hið
andlega og andann, um hið guðlega og ná-
vist þess. Hvað er hið andlega? Er það hug-
tak gjaldgengt í vitsmunalegri umræðu um
list? Þannig má vitaskuld spyija. Orð sem
skírskota til hins andlega í listinni era mikið
notuð í listumræðu í nágrannalöndum okkar
(spiritualité í frönsku, Spiritualitát í þýsku)
en hverfandi lítið hér á landi, hver sem
ástæðan kann að vera. í þeirri hugmynda-
fræði sem nútímalisthugsun spratt upp af
var hið andlega í listinni nánast lykilhugtak
(sbr. kenningar Wassily Kandinsky). Og í
samtímanum þarf ekki lengi að leita til að
6