Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.1995, Blaðsíða 12

RANNSOKN I R
I S L A N D I
Umsjón: Sigurður Richter
Kornrannsóknir
á íslandi
íðustu ár hefur korn verið ræktað á liðlega 100
jörðum í flestum landshlutum og mest hafa um
600 hektarar verið undir komi samtímis. Ætla
má, að korn megi rækta mun víðar en nú er
gert, jafnvel á um helmingi bújarða á landinu.
Landið er á norðurmörkum komræktar í
heiminum og margan vanda þarf að leysa.
Sú komrækt, sem nú er stunduð, byggir á
áratuga rannsóknum. Segja má að þær
hafi hafist árið 1927 þegar Klemenz heitinn
Kristjánsson tók við nýstofnaðri landbúnað-
artilraunastöð á Sámsstöðum í Fljótshlíð.
Bygg er sú korntegund sem langmest er
ræktuð hér á landi, enda þarf hún skemmst-
an vaxtartíma þeirra allra. Lítið eitt er
ræktað af höfrum og hveiti hefur aðeins
verið reynt, þar sem best og blíðast er.
Þegar talað er um korn án nánari skilgrein-
ingar er venjulega átt við bygg.
Heimaræktað Korn Er
Ódýrt Fóður
í kornrækt er fólginn einn
af vaxtarmöguleikum ís-
lensks landbúnaðar og
um árabil hefur verið
unnið að kynbótum á
byggi til að aðlaga það
að íslenskum aðstæðum.
RALA
Eftir JÓNATAN
HERMANNSSON
Byggmjöl er notað lítið eitt í svokallað
gróft brauð og morgunkorn. Örlítill hluti
af íslensku korni fer þessa leið, í mesta lagi
1%. Fyrst og fremst er það ræktað hér til
fóðurs. Sums staðar er uppskeran þurrkuð,
annað hvort í eldþurrkara eða við súgþurrk-
un, en víðast hvar er komið súrsað í stómm
plastsekkjum og reynist þannig verkað hið
ágætasta fóður. Mest er það gefið mjólkur-
kúm en hentar líka vel handa sauðfé og
svínum. íslenskt korn er þó enn innan við
5% af kjamfóðurnotkun landsmanna og í
kornræktinni á íslenskur landbúnaður ónot-
aða vaxtarmöguleika. í meðalári fást yfir 3
tonn á hektara af þurra korni. Kostnaður
við ræktun er ekki mikiil og heimaræktað
kom er ódýrt fóður. Stóráföll eiga engin
að geta orðið. Bregðist sumarið, má s!á
kornið og verka það í vothey eins og hvert
annað grænfóður.
HitafarRæður
Kornþroska
Hitaþörf korns yfir sumarið hefur verið
fundin í nákvæmnistilraunum á tilrauna-
stöðinni á Korpu. Þar hefur korn verið rækt-
að á sama stað við sama áburð ár eftir ár.
Vaxtartíminn hefur verið frá miðjum maí
fram í miðjan september. Hitafar þann tíma
hefur ráðið þroskanum nokkuð nákvæm-
lega. Hægt er að lengja sprettutímann og
auka þroska með því að sá snemma þegar
vel vorar. Hitafar eitt sér er þó ekki full-
nægjandi til að ákvarða möguleika á korn-
þroska. Skjól og frosthætta ræðst af stað-
háttum og jarðvegur er mjög mishlýr. Korn
þroskast til dæjnis mörgum dögum fyrr í
sandi en framræstri mýri, svo að dæmi sé
tekið.
Korn í Eyjafirði 1994.
Kom, % af heild
8 9 10 11
Meðalhiti fjögurra mánaða sprettutíma, °C
Ahrif sumarhita á þroska korns
á Korpu 1981-1994.
Kornræktarsveitir
Þar sem bæði er vorgott og hlýtt um
sumar, eru bestar kornræktarsveitir. Svo
hagar til í syðstu sveitum landsins. Viðun-
andi líkur á þroska koms era um allt Suður-
land neðan 100 metra hæðarlínu með nokkr-
um gloppum þó í Ámessýslu vegna frost-
hættu síðsumars. Þar er jarðklaki líka oft
til trafala við jarðvinnslu að vori. í Austur-
Skaftafellssýslu er sumarhiti nálægt neðri
mörkunum, en vorgóð jörð getur bætt það
upp. Þar fyrir austan er ekki kornland fyrr
en á innanverðu Fljótsdalshéraði og eitthvað
út fyrir Egilsstaði að austan. Norðanlands
er kornland mest og best í Eyjafirði og út
með firðinum að austan allt út í Höfða-
hverfi, en að vestan í Möðravallapláss Inn-
anverð Blönduhlíð virðist geta jafnast á við
Eyjafjörð, en kornrækt í Skagafirði er þó
enn á tilraunastigi. Vestanlands hefur korn
lítið komið við sögu á þessari öld en fjöl-
skrúðugar minjar og heimildir era fyrir
hendi. Þar eru líkur á að korn geti þroskast
með allri strönd Faxaflóa vestan frá Búðum
og suður í Garð.
SÁÐTÍMIOG ÁBURÐUR
Sáðkom getur virkjað forðanæringu sína
íslenskar kynbótalínur og erlend afbrigði í tilraun á Korpu 1993.
við afar lágt hitastig og
því er kostur að sá sem
fyrst á vorin, helst um leið
og fært er um flög. Á
haustin hættir kom venju-
lega að bæta við sig um
miðjan september, þótt
stöku sinnum endist sum-
arið lengur. Þroskinn getur
líka stöðvast við eina frost-
nótt, jafnvel í ágúst. Korn
svarar vel áburði en þar
þarf aðgát. Of mikill
áburður getur öllu spillt.
Komið leggst þá gjarnan
og þroskast seint og illa. í
fijósömum jarðvegi geta
30 kg niturs á hektara ver-
ið við hæfi en á sandi þarf
kornið fjórfaldan skammt.
Bxggafbrigði
A MARKAÐI
Stöðugt þarf að fylgjast með byggaf-
brigðum á markaði. Árlega verða breytingar
á framboði erlendis, gömul afbrigði detta
út og ný koma á markað. Um mörg af-
brigði er að velja frá nágrannalöndunum
en þau henta hér misvel. Þau skiptast að
mestu í tvo flokka. Annars vegar era 'fljót-
þroska sexraða afbrigði. Þau eru mörg hver
uppskeramikil en þola alls ekki hvassviðri
og slagviðri eins og hér gerir á haustin_
Helst geta þau gengið í góðviðrissveitum
norðanlands og í uppsveitum syðra. Hins
vegar era strásterk afbrigði sem þola flest
veður en eru nærri öll of seinþroska fyrir
okkur.
Kynbætur
Um árabil hefur verið unnið að kynbótum
á byggi til þess að laga það að íslenskum
aðstæðum. Þetta er líklega skemmtilegasti
þáttur kornrannsóknanna en um leið þolin-
mæðisvinna.
Markmiðið er að sameina alla kosti er-
lendu afbrigðanna, það er að fá fram fljót-
þroska afbrigði, sem jafnframt er strásterkt
og þolir verstu slagviðri. Auk þess er keppt
að sem allra mestri uppskeru, en það er
víst sameiginlegt markmið allra kynbóta-
manna.Einfaldasta leiðin að markinu er að
taka afbrigði af strásterku gerðinni og flýta
því með því að víxla því við fljótþroska af-
brigði. Afkvæmið verður arfblendið í öllum
þeim eiginleikum sem foreldrana greindi á
um. Ýmsar aðferðir era notaðar til þess að
fá fram arfhreinar línur úr afkvæmahópnum
og verður þeim ekki lýst hér. Vegna þess
að bygg er sjálffijóvga gerist það þó af sjálfu
sér á sex til átta kynslóðum ef menn mega
vera að því að bíða eftir því.
Fyrsta íslenska afbrigðið er nú komið í
fjölgun erlendis og verður væntanlega á
markaði hér vorið 1997. Þótt það valdi ekki
byltingu, verður það vonandi steinn í grunn
undir kornrækt framtíðarinnar.
Rannsóknir eru nú siyrktar af Framleiðni-
sjóði landbúnaðarins og Rannsóknasjóði
Rannsóknarráðs ríkisins.
Höfundur er jarðræktarfræðingur og tilrauna-
stjóri á Rannsóknastofnun landbúnaðarins.
Rannsóknarráð íslands stendur að birtingu
þessa greinaflokks.