Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1996, Síða 5

VATNSDÆL1HJÓL. Skipulaggoða og manna ílandnámsbyggð Ingimundar.
FORN skrautgripur í líki Þórsham-
ars, sem hefur verið borinn í festi.
hafi verið í trúarlífi landsmanna í heiðni og
ýmsir trúarsiðir og helgistaðir hafi lagst af.
Þau orð að Þórólfur hafi „lagst á fé manna“
má skilja sem svo að hann hafi orðið and-
staða frjósemisgoðs, og því hafi orðið að
gera hann óvirkan. Frásögn sögunnar gæti
þá verið afbökuð endurspeglun arfsagna um
slíkar siðabreytingar.
VARÞÓRÓLFUR
Landmælingapunktur?
Þessi krufning á launmálum frásagnar-
innar um Þórólf, sem hér hefur verið verið
lögð fram, getur vissulega staðið ein og
óstudd á eigin forsendum. Þessa niðurstöðu
má þó einnig styrkja með rökum sem sýn-
ast í fljótu bragði gjörsamlega annars eðliSj
og reyndar býsna annarleg og ótrú]eg. I
tímaritinu Skýrni, vorhefti 1995, birti ég
grein um fornar landmælingar í Húnaþingi.
Þar er sett fram tilgáta um að landnáms-
byggð héraðsins hafi verið mæld út og
skipulögð, þannig að helstu höfðingjasetrum
hafi verið komið fyrir í flatarmálsmynd sem
þekur landið. Ekki er hér farið fram á að
þessari niðurstöðu sé trúað, einungis að hún
sé skoðuð opnum huga sem vísindaleg til-
gáta. Grundvallarþættir landmælingarinnar
eru ákveðin horn sem finna má í hinum
rétthyrnda þríhyrningi Pýþagórasar með
hliðar í hlutföllunum 3/4/5, og lengdarein-
ing sem er um 13 km. Á þennan hátt hafa
verið staðsettar einar 5 miðjur í landnáms-
höfuðbólum Húnaþings, og ætla má að um
hverja miðju hafi verið ímyndaður hringur,
um 13 km að geislamáli (radíus). Þannig
hringur hefur þá verið táknrænn fyrir smá-
heim eða einkaheim hvers höfðingja. Ein
miðjan er að Hofi í Vatnsdal þar sem Ingi-
mundur sat, og um hana hverfist hugsaður
hringur sem ég kalla Vatnsdælahjól. Á 3.
mynd er einfaldað landakort af Vatnsdal
með hjólinu.
Mæling leiðir í ljós að „Friðmundur" á
klettanesinu er staðsettur mjög nærri umf-
ari Vatnsdælahjóls, þ.e. í um 13 km fjar-
lægð frá Hofi, og ber þaðan í stefnu sem
er um 36 gráður austan við suður. Hér
koma í ljós sömu stærðir í fjarlægða- og
hornamáli sem einkenna héraðsmælinga-
kerfið, því fyrrgreindur þríhymingur hefur
eitt hornið nærri 36 gráðum að stærð. Ein
og sér er þessi niðurstaða engin sönnun á
því að mælingin hafi verið gerð, en líta
verður á þetta sem einn drátt í stærri og
flóknari mynd. Þessi mælingatilgáta, hversu
einkennilega sem hún annars kann að
hljóma, gefur skiljanlega ástæðu fyrir því
að Vatnsdælir gætu hafa haft helgi á þess-
um kletti. Ingimundur hefur kannað land
út frá höfuðbóli sínu með því að miða út
ýmsar markverðar stefnur og mæla ákveðn-
ar fjarlægðir út eftir þeim. Á þessum vís-
indalega ákvörðuðu stöðum hefur hann búist
við einhveijum ábendingum eða jarteiknum,
enda kemur það skýrt fram í sögunni að
öll tilvist hans í þessu nýja landi var ákveð-
in fyrir fram af forlögunum. í þessu sam-
hengi verður það skiljanlegt að þessi
óglögga mynd í klettinum hafi fengið svo
mikið gildi í augum landnemans. Staðsetn-
ing Þórshamarsins er einkar vel við eig-
andi, því helsta hlutverk Þórs í goðsögnum
er að veija heim goðanna, og líta má á
„Friðmund" sem vörð á mörkum hins smáa
heims Ingimundar.
Að Lokum
Túlkun launsagnarinnar um Þórólf virðist
geta gefið furðu merkilegar ábendingar um
eðli hins heiðna átrúnaðar, einkum um
átrúnað á kletta og önnur náttúruleg fýrir-
brigði, eða þá persónugerðu krafta sem þar
áttu að búa. Það má jafnvel segja að nútíma-
manni verði skiljanlegt hvernig skynsamir
jarðbundnir menn gátu yfirleitt trúað á slíka
hluti. í stað frumstæðrar hjátrúar virðist
fræðileg hugsun liggja að baki. Þá má einn-
ig betur skilja hvað söguriturum miðalda
gekk til að rita slíkar tröllasögur á skinn.
Erfitt er að skiljast við Forsæludal án
þess að minnast á aðra og enn frægari viður-
eign við óvætt sem þar átti sér stað, þegar
Grettir glímdi við drauginn Glám. Sam-
kvæmt Grettis sögu var Þórhallur, húsbóndi
Gláms, afkomandi Friðmundar, en Grettir
var afkomandi Jökuls Ingimundarsonar.
Skyldi þetta vera einungis merkingarlaus
tilviljun, eða notuðu höfundamir sama tákn-
málið?
(Heimildir: Tilvitnanir í Vatnsdæla sögu eru úr
útgáfu Svarts á hvítu, fslendingasögur og þættir,
1987. Frekari útleggingar á textafræði og tengslum
sagnanna má finna í útgáfum Hins íslenska Fomrita-
félags á Vatnsdæla sögu og Landnámabók, bæði í
formálum og neðanmáls á bls. 38, 46 og 82 í Vatns-
dælu en bls. 218 og 219 i Landnámabók.)
Höfundur er jarðeölisfræöingúr og starfar hjá
Orkustofnun.
Hræðilegir atburðir
í Lönguhlíð 13
(sem skóku ekki heimsbyggðina þó
að til þess væru nægar ástæður)
Eftir ÁSGEIR BEINTEINSSON
Að kvöldi fimmtudagsins 11. jan-
úar síðast liðinn vom framin
morð í húsinu við Lönguhlíð
13 í Reykjavík.
Fyrst var ungur drengur kyrktur í
grejp ómennis er hann flýði djöfulinn.
Ómennið skar úr honum hjartað og
augun.
Húsráðandi dröslaði illa útlítandi lík-
inu inn í litla geymslu undir súð.
Ung stúlka lést síðan fyrir eigin hendi
þar sem hún skar sig á púls með krufn-
ingshníf svo að ferskt blóðið lagaði úr
henni eins og purpurarautt klæði og lá
hlutlaust umhverfis stúlkuna og stækk-
aði hægt en ákveðið. Hún hafði verið
véluð til þess af djöfullegri gamalli konu.
Húsráðandi setti hana í plastpoka þar
sem blóðið draup enn úr henni og kom
henni fýrir inni í stóru geymslunni þar
sem hann hefur frystikistu heimilisins.
Maður á fimmtugsaldri var kyrktur
af kyrkislöngu sem gleypti hann síðan
og spýtti út úr sér beinunum. Þau voru
næstum hrein, en greina mátti kjötlufsur
og blóð á þeim þar sem þau lágu á gólf-
inu fýrir framan sófann.
Djöfullega gamla konan virtist vera í
einhveiju sambandi við slönguna, en
óvíst hvemig.
Húsráðandi sópaði beinunum upp í
svartan plastpoka og fleygði þeim í tunn-
una fyrir utan húsið sem nýlega hafði
verið tæmd eftir jólahasarinn.
Tveir karlmenn um fertugt ásamt
myndarlegri konu á svipuðum aldri
frömdu síðan sjálfsmorð á meðan gamla
djöfullega konan fór með þulu yfír kerta-
loga í næsta herbergi.
Húsráðandi raðaði líkunum undir sóf-
ana tvo í stofunni og hagræddi þeim.
Karlmaður sem lék sér við tvo drengi
var síðan skotinn í höfuðið svo að blóðið
og heilinn slettist um allt. Átakanlegast
var að sjá hvemig heilinn blandaður
blóði, ataði andlit litlu saklausu drengj-
anna.
Nú var húsráðanda nóg boðið og hann
dröslaði líkinu niður stigann og setti það
inn í kústaskáp. Hann lagaði síðan kaffi
í eldhúsinu og drakk einn eða tvo bolla
um leið og hann reyndi að skilja.
Hann frétti síðar í gegnum eiginkon-
una sína er þau vom bæði komin upp í
rúm að eitt morð hefði verið framið til
viðbótar, en það var faðir þess sem lá í
kuðling í kústaskápnum, sem framdi það
af yfirlögðu ráði. Hann myrti morðingja
sonar síns með aðstoð vina sinna. Það
hafði víst ekki gert hann hamingjusa-
man, sagði eiginkona húsráðanda.
Ekki er vitað hvað varð um líkið.
Þessi fregn þykir ekki merkileg þar
sem sömu atburðir áttu sér stað á sama
tíma í nærliggjandi húsum.
Eftirmáli höfundar
Ég lýsi hér reynslu minni af sjónvarps-
dagskránni fimmtudagskvöldið 11. jan-
úar. Ég uppgötvaði þegar ég setti at-
burði, framhaldsmyndaflokksins X-
FILES og stuttmynd þar á eftir, í nýtt
samhengi að bæði ég að aðrir sem hlusta
á frásögnina upplifa hrylling myndanna
á allt annan hátt. Þessu landamærljóði
er ætlað það hlutverk að vekja lesendur
til umhugsunar um þann veruleika of-
beldis sem við búum við í dag. Ég ræddi
myndimar við 11 ára gömul börn í skól-
anum hjá mér og í ljós kom að mörg
þeirra höfðu horft á báðar myndirnar
mér til skelfíngar.
13. janúar 1996
Höfundur er kennari.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. FEBRÚAR 1996 5