Lesbók Morgunblaðsins - 13.04.1996, Side 8
STALKONAN
LISTASAFNINU á Akureyri stendur nú yfír allsér-
stæð sýning á ljósmyndum af vaxtarræktarkonum
eftir Bandaríkjamanninn Bill Dobbins, sem hingað
kemur til lands á vegum Gym 80 í fylgd tveggja
stálmeyja er þykja mjög framarlega á sínu sviði.
Stálkonan holdgerir þá
staðreynd að kvenfólk
hefur lengi mátt stappa í
sig stálinu gegn yfirgangi
karla, og fordómum eigin
kynsystra. Á hinn bóginn
speglar hún
sj álfsdýrkunaráráttu
nútímamannsins og
yfirgengilegt dálæti
samfélagsins á hreysti
og ódauðlegri æsku.
Eftir HANNES
SIGURÐSSON
„SPJÓTBERINN“ (Doryphorus).
Rómversk eftirmynd af skúlptúr
Polyclitusar frá ca. 450-440 f.Kr.
Hinn vöðvastælti karlmaður hefur
löngum verið vegsamaður. „Heil-
brigð sál í hraustum Ukama“ var
kjörorð Forn-Grikkja, þótt þeir
meinuðu konum að leika íþróttir.
„Vaxtarrækt snýst um að búa til mannlegan
skúlptúr, um listræna tjáningu, en hvorki
stærð, þyngd né krafta", segir Dobbins.
Hér að neðan er reynt að ná örlitlum tökum
á málinu.
Undanfarinn einn og hálfan áratug hefur
ljósmyndarinn Bill Dobbins beint linsu sinni
að áður óþekktum og dularfullum gúlpum
á kvenlíkamanum. Þessir gúlpar, sem reynd-
ust vöðvar, tóku fyrst að láta á sér kræla
í lok áttunda áratugarins og hafa verið í
örum vexti síðan. Og allsendis óvíst hvar
linnir. Bilið milli vöðvamestu kvennanna
núna og þeirra sem fyrstar tóku upp lóðin
er ámóta mikill og á Schwarzenegger upp
á sitt hnykklaðasta og einstaklingi eftir
ístöðulausan megrunarkúr. Stálkonan er
sögulega splunkunýtt fyrirbæri. Tilkoma
hennar á sjónarsviðið ýtir kröftuglega við
þeirri mjúku kvenímynd sem haldið hefur
verið á lofti í gegnum aldirnar. Konan er
eina spendýrið sem ekki virðist hafa með-
fædda getu til að stæla vöðvana (hún gat
ýmist safnað spiki eða brennt það af sér),
en þessi andrógeníska stökkbreyting hennar
sýnir annað — það sem henni var hingað
til bannað.
Hið nýja vöðvasprund hefur ekki einung-
is ruglað margan kynvísan manninn í rím-
inu, hún vekur yfirleitt harkaleg viðbrögð.
Kynbundnum frumeinkennum okkar virðist
skyndilega teflt í hættu; það er eins og að
geta ekki greint á milli skilta fyrir konur
og karla, líkt og þau hafi skyndilega runnið
saman með einhveijum ískyggilegum hætti.
Hvar er klósettið? Ég meina hver er Ég,
sem karlmaður eða kvenmaður? En jafn
ógeðfelld og stálkonan kann að vera í aug-
um fjöldans, þá er hún ekki lýsing á með-
fæddum ótta karla eins og amasónan í goð-
sögum Fom-Grikkja. Hún er hvorki val-
kyija né grýla, fordæðan sem löngum hefur
ógnað að skera undan hugarómm feðraveld-
isins, heldur áþreifanleg staðreynd. Og hún
er komin til að vera. („Ekki smuga að ég
gæti náð honum upp,“ sagði mikill kvenna-
maður hér í bæ með angistarsvip þegar
hann sá ljósmyndabók eftir Dobbins. Og
dömumar taka flestar í sama streng: ,,Oj!“)
Tímanna Tákn
Stálkonan er afsprengi tölvu- og skyndi-
bitaaldarinnar ekki síður en jafnréttisbar-
áttu póst-húmanískra aksjón-femínista, því
án vísindakrufins mataræðis og sérhæfðra
æfingartækja væri hún vart svipur hjá sjón.
MIKLAR lyftingar valda því að
barmurinn skreppur saman. En ekki
hjá Denise Rutkowski, enda má
bæta það upp með ýmsum ráð-
um.fLjósm.BiII Dobbins.)
Allt að 40 fitusprengdum kílóum léttari.
Að vera fyrsta flokks stálkona er 24 tíma
vinna. Þetta er samkeppnishörð atvinnu-
grein. Stálkonan er tímanna tákn. Á annan
bóginn holdgerir hún þá staðreynd að kven-
fólk hefur lengi mátt stappa í sig stálinu
gegn yfirgangi karla, og fordómum eigin
kynsystra. Og á hinn bóginn speglar hún
sjálfsdýrkunaráráttu nútímamannsins og
yfírgengilegt dálæti samfélagsins á hreysti
og ódauðlegri æsku. Hinn ofurstælti manns-
líkami er viss höfnun á hrörnun. Það er
eitthvað vélrænt við hann, sem virðist heilla.
Stærstu hetjur hvíta tjaldsins eru vöðva-
fjöll. Spillti gæinn getur reyndar verið það
líka. Hann er einfaldlega ekki eins sterkur.
Aftur á móti hafa þær líkamsræktarkonur
sem leikið hafa (smárullur) í bíómyndum
upp til hópa lent í hlutverki illvirkjans.
Gjarnan málmkenndar geimverur sem skot-
ist hafa innfyrir gufuhvolfið í blóðugum
erindagjörðum.
Fyrir almenningi er stálkonan framandi
vera, þriðja kynið. Eins konar tvíkynjungur.
Hún er kynferðislegt stílbrot. Engu að síður
hefur hún haft ómæld áhrif á hina meðal
Jónu sem dreymir um stinnari kropp. Hvaða
almennileg fegurðardrottning fer ekki í
ræktina fjórum sinnum í viku, fyrir náttúr-
lega utan að gæta barnanna? Hvort sem
mönnum líkar betur eða verr vex stálkon-
unni fiskur um hrygg með hveiju árinu sem
líður. Og þeim fer hratt fjölgandi. Næstum
óeðlilega. Um leið og stálkonan verður stöð-
ugt meiri og þreknari leitast alþjóðlegar
dómnefndir vaxtarræktarfólks við að endur-
skilgreina hennar kvenlega eðli. Mestu stál-
kvendin fyrir áratug kæmust varla í undan-
úrslit á íslensku vaxtarrækarmóti. Þær
vektu ekki neina sérstaka athygli á bað-
strönd. Þær þættu bara „fit“.
NEI ÞÝÐIR NEI!
Með ljósmyndum sínum og skrifum í
stærstu líkamsræktartímaritin, Flex og
Muscle & Fitness (samanlagt um 7 milljón
eintök á mánuði), hefur Dobbins átt dijúgan
þátt í að móta þann mælikvarða sem lagður
er á árangur keppenda. Að auki á hann sæti
í ýmsum alþjóðlegum dómnefndum, meðal
annars Ungfrú Olympíu-keppninni. Hann
er með öðrum orðum fulltrúi hins opinbera
geira íþróttarinnar, ef íþrótt skyldi kalla.
Hins vegar eru skiptar skoðanir meðal iðk-
enda og áhugamanna um hversu langt kon-
ur eigi að ganga í að safna vöðvum, og
hvaða hlutföllum þeim beri að skarta vilji
þær ná að keppa til æðstu verðlauna á sviði
vaxtarræktarinnar. Ericca Kern og Melissa
Coates, sem heimsækja ísland í fylgd Dobb-
ins, eru atvinnu-stálkonur og þykja mjög
góðar, en þær verða með námskeið fyrir
hérlendar kynsystur sínar. Mörgum mun
vafalaust þykja Ericca og Melissa vera
hrikalega miklar, jafnvel karlalegar. En
samanborið við stæltustu konurnar eru þær
fremur nettar, jafnvel kvenlegar. Það er þó
aldrei að vita hversu langt okkar menn
munu ná, enda erum við Islendingar með
eindæmum námfúsir.
Vöðvamestu konumar taka sjaldan þátt
í stærstu vaxtarræktarmótunum. Þær kom-
ast ekki inn. Líkamsbygging þeirra stang-
ast (enn sem komið er) á við fegurðarsmekk
dómaranna. En ekki vöðvadýrkendanna sem
eru reiðubúnir að greiða fyrir að láta þær
lyfta sér og tuska sig til. Hið fyrrnefnda,
að láta taka sig í bóndabeygju, mun vera
sérstaklega vinsælt meðal viðskiptavina af
gyðingauppruna, segir stálkonan Lisa Park-
er, sem rekur slagsmálaþjónustuna Physical
Culture, og leggur áherslu á að hún sé ekki
nein mellumamma: „Stelpurnar mínar eru
prúðar og sofa aldrei hjá kúnnanum. Kyn-
ferðisleg áreitni er stranglega bönnuð, ann-
ars er okkur að mæta.“
Sterkustu konumar eru heldur engin
lömb að leika sér við. Sumar hveijar státa
af næstum 50 sentímetra upphandleggs-
vöðvum, 75 sentímetra lærvöðvum, og geta
léttað 160 kílóum í bekkpressu. 600 kílóum
í leggpressu. Og vega í kringum 100 kíló
sjálfar. Physical Culture býður upp á per-
sónuleg stefnumót við stálkonurnar sem
fetta sig og bretta, eða „pósa“ eins og það
kallast á fagmáli, fyrir karlpeninginn í ýmiss
konar ögrandi múnderingum, sýna þeim
krafta sína og neyða þá til uppgjafar. Hálf-
tíminn hjá þeim bestu kostar 23 þúsund
krónur, að sögn Parker. Fæstir þola heila
klukkustund, þrátt fyrir góðan afslátt. Við-
LEIKKONAN Betty Grable sem
opnustúlka („pin-up girl'j á fimmta
áratugnum. Þrátt fyrir boxhansk-
ana virðist hún eitthvað óörugg
með sig, enda ekki ætlað að streit-
ast á móti. Nú eru konur hins veg-
ar farnar að kýla frá sér eins og
sjá mátti nýverið á heimsmeistara-
keppninni í hnefaleikum.
skiptin skila þvílíkum hagnaði að Physical
Culture hefur komið sér upp heimsendingar-
þjónustu vítt og breitt um Bandaríkin. Aðr-
ir hafa farið svipaðar gróðaleiðir og sér-
hæfa sig í glímumyndböndum („Sally kenn-
ir ruddalega sölumanninum Steve ógleym-
anlega lexíu“), vöðvalínum („Gijótharðar
og sexí. Hringdu strax, aðeins 159 krónur
mínútan"), eða selja kroppavarninginn á
alnetinu. (Sjá til að mynda „New York Con-
sulting Group“, eða heimasíður ofurstál-
kvennanna Ánn-Marie Crooks og Dawn
Whitham. Engar nektarmyndir.)
DÓMI Parísar MÓTMÆLT
Rithöfundurinn og aðgerðarsinninn
Laurie Fierstein er ein hinna ítúrvöxnu stál-
kvenna, þótt hún hafi óbeit á þessu athæfi
stallsystra sinna. En hún fordæmir þær
ekki. Þetta eru hennar menn. Kven-menn.
Skoðanir Fiersteins, sem er 49 ára gömul
og aðeins 147 sentímetrar á hæð, eru í rót-
tækri andstöðu við hugmyndir Dobbins og
leikreglur Alþjóðasamtaka vaxtarræktar-
fólks (IFBB). Fierstein telst enda í röðum
vöðvamestu kvenna Bandaríkjanna, þeirra
sem eiga sáralitla möguleika á því að sigra
á eftirsóttustu vaxtarræktarmótunum
vegna skilgreiningar samtakanna á líkams-
hlutföllum, samhverfu, fágun, framsetn-
ingu, heildarmynd og húðgæðum. Með öðr-
um orðum á fegurð, þeim hugmyndum sem
arftakar fyrsta fegurðardómarans, goð-
sagnarpersónunnar Parísar, gera sér um
kvenleika.
Fierstein gat ekki lengur undir þessu
setið. Árið 1993 efndi hún til samkomu í
þeim tilgangi að auka skilning á þeim stál-
konum sem hvað mest hafa orðið utanveltu,
er hún skírði „Hátíð stæltustu kvenna í
heimi“. Sýningin trekkti að mikinn fjölda,
og var verndari hátíðarinnar leikarinn Greg-
ory Heines. Sama ár (og mánuð) hélt Bill
Dobbins fyrstu ljósmyndasýninguna á vaxt-
arræktarkonum í Mokka-kaffi, en við þann
undirbúning kynntist höfundur Fierstein og
sjónarmiðum hennar. Til að fá hinn kven-
lega pól í hæðina var Björg Arnarsdóttir
fengin til að skrásetja vöðvahátíð Fier-
steins, sem leiddi til þess að ljósmyndir
.8