Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1996, Blaðsíða 6

ÞÝSKU TÓNSKÁLDIN
VORU ÖÐRUM FORVITNARI
Síóustu Sumartónleikar Skólholtskirkju þetta sumarið
hefjast í dag klukkan 14. Nýir gestir hafa heimsótt
Skólholt, sem leika munu barokktónlist um helgina,
en það eru þau Marijke Miessen blokkflautuleikari
og Glen Wilson semballeikari, sem ORLYGUR
STEINN SIGURJÓNSSON tók tali.
Morgunblaðió/Golli
„BLOKKFLAUTAN er mjög einfalt hljóðfæri og hefur sáralítið breyst síðan á barokktíman-
um,“ segir Marijke Miessen sem leikur í Skálholti um helgina.
ÞAU Marijke og Glen munu flytja tríósónöt-
ur eftir Bach fyrir blokkflautu og sembal,
en að auki mun Gien flytja erindi og leika
sembalverk eftir Buxtehude og Reincken
Dó 99 ára gamall
Reincken er ekki eins þekktur og Bach
og Buxtehude, en hann hét Johann Adam
Reincken og fæddist árið 1623 að því að
talið er í Hollandi. Um tvítugt fór hann til
Hamborgar til að læra á orgel hjá Heinrich
Scheidemann, organista í kirkju heilagrar
Katrínar og að fáum árum liðnum tók
Reincken við af Scheidemann. í Hamborg
ól hann manninn æ síðan og dó þar í borg
rétt tæplega hundrað ára gamall árið 1722.
Reincken naut mikillar hylli í lifanda lífí,
sem organisti og frægð hans laðaði að
marga nemendur. Sem stráklingur lagði
Bach á sig ferðalög til að heyra gamla
manninn leika á orgelið og vottaði hinum
aldna meistara virðingu sína seinna meir
með því að semja tónverk undir áhrifum
frá tónsmíðum Reinckens.
Þekktasta verk Reinckens er án efa Hort-
us musicus, sem inniheldur sex svítur fyrir
strengjasveit. Bach útsetti þær fyrir sembal
og mun Glen leika úr þeim útsetningum í
dag.
„Þurfti aó giftast dótturinni"
„Það eru skemmtilegar sögur til um sam-
skipti hins unga Bachs við Reincken og
Buxtehude,“ segir Glen. „Ein saga segir frá
því þegar Bach var á leið heim til sín fót-
gangandi frá Reincken. Fé hans var á þrot-
um og hann settist niður fyrir utan veitinga-
stað til að hvílast. Þá henti einhver til hans
fiskhausi og þegar Bach ætlaði að leggja
hann sér til munns, fann hann tvo gullpen-
inga inni í hausnum. Hann var ekki seinn
á sér og keypti sér strax far með vagni.
Heim til sín? Ekki aldeilis. Hann fór aftur
til Reinckens gamla. Onnur saga segir frá
því þegar Bach var á tvítugsaldri og tók
sér ferð á hendur til að heimsækja Buxte-
hude í Lubeck. Líklega hefði Bach tekið
við organistastöðu Buxtehudes, en sá bög-
gull fylgdi skammrifi að Bach þurfti að
giftast dóttur Buxtehudes, sem komin var
af léttasta skeiði. Bach neitaði. Eftir því
sem heimildir herma átti Hándel líka kost
á stöðunni tveimur árum síðar. Hann neit-
aði líka.“
Upphaflega fyrir orgel
Tríósónöturnar eftir Bach, BWV 525 og
527, sem Marijke og Glen leika í dag, yoru
upphaflega skrifaðar fyrir orgél, en þegar
leið fram á 18. öldina fóru tónskáld að
umskrifa orgelverk fyrir önnur hljóðfæri
þ.á m. Mozart fyrir strengjasveit. Ekki síst
var það gerlegt því að sjálfstæðar raddir
voru skrifaðar fyrir orgelið og það hentaði
blokkflautunni og sembalnum ágætlega.
Glen og Marijke hafa nú umskrifað orgel-
verkin fyrir blokkflautu og sembal þannig
að nú leikur blokkflautan þá rödd sem
Bach skrifaði fyrir hægri höndina og sem-
ballinn vinstri höndina og fótbassaröddina.
„Á tímum Bachs lögðu tónskáld ekki
mikla áherslu á að vera frumleg, heldur
að tjá sig á sameiginlegu máli tónlistarinn-
ar, ekki ósvipað og gildir um poppið í dag.
Þó voru Þjóðveijamir forvitnari og áhuga-
samari um erlenda tónlist en aðrir og unnu
talsvert með erlend áhrif, en það skaut
Þjóðveijunum fram fyrir aðrar þjóðir í tón-
listarsköpun," segir Glen.
Þau Marijke og Glen hafa leikið saman
í tvo áratugi og eru í fremstu röð hvort á
sínu sviði. Marijke heldur reglulega nám-
skeið fyrir blokkflautuleikara víða um Evr-
ópu og fengu nokkrir íslenskir flautuleikar-
ar að njóta leiðsagnar hennar í vikunni sem
leið. „í þau tuttugu ár sem ég ég hef leikið
á blokkflautu sé ég greinilega, að til að
mynda tvítugir nemendur nú um stundir
eru langtum betri en hér áður fyrr,“ sagði
Marijke „Sérstaklega finnst mér tækni
þeirra vera betri.“
Blokkf lautan „skilin eftir"
Nóg er um tónverk fyrir blokkflautur frá
barokktímabilinu, en minna frá klassíska
tímanum og ekkert frá rómantíska tímanum.
í raun má segja að blokkflautan hafi verið
skilin eftir í „þróunarsögu“ hljóðfæranna.
Barokkfiðlurnar og önnur barokkstrengja-
hljóðfæri, sem voru veigalítil, efldust að allri
gerð til að mæta kröfum sífellt harðnandi
hljóðumhverfis á 18. og 19. öldinni, en svo
virðist sem ekki hafi verið mikil þörf á blokk-
flautunni þegar barokktímanum sleppti.
„Blokkflautan er mjög einfalt hljóðfæri og
hefur sáralítið breyst síðan á barokktíman-
um,“ sagði Marijke „Og það sem er erfiðast
við að leika á blokkflautu er að láta þennan
litla götótta tréstaut hljóma eins og um eitt-
hvað flóknara væri að ræða.“
Tió feróalög
Marijke ferðast mikið vegna vinnu
sinnar, bæði til að leika á tónleikum og
SKÁLHOLTSKIRKJA OG G(L)EYMDUR
EFTIR KARA BJARNASON
Imessu í Skálholtskirkju á morgun verð-
ur frumflutt útsetning Elínar Gunn-
laugsdóttur á tveimur lögum við
kvæði Ólafs Jónssonar á Söndum í
Dýrafirði. Markar það lok Sumartón-
leika í Skálholtskirkju 1996. í tilefni
af því verður hér farið örfáum orðum
um þær tilraunir sem gerðar hafa
verið á Sumartónleikunum á þessu sumri til
að vekja athygli á tónlistararfi íslendinga sem
allt of lítill gaumur hefur verið gefínn. Þá
verður einnig hugað að hinni skriflegu menn-
ingu okkar þar sem tónlistararfurinn er
g(l)eymdur.
Sú er forsaga þessa máls að fyrir um
tveimur árum kom Helga Ingólfsdóttir, semb-
alleikari og stjórnandi Sumartónleikanna frá
upphafi (1975), að máli við undirritaðan og
forvitnaðist um uppskrift Hjalta Þorsteins-
sonar í Vatnsfirði á kvæðum Ólafs Jónssonar
á Söndum. Það hafði vakið athygli hennar að
í uppskrift Hjalta voru víða nótur við kvæði
Ólafs. Það varð úr að við hófumst handa við
að kanna kvæði og nótur við kvæði Ólafs á
kerfisbundinn hátt. Er skemmst frá því að
segja að fátt eitt reyndist vera til eftir hann
á prenti, aðeins stöku kvæði á víð og dreif,
og fáeinar nótna.uppskriftir í stórvirki Bjarna
Þorsteinssonar, íslenzkum þjóðlögum. Á hinn
bóginn kom í ljós að í handritadeild Lands-
bókasafnsins eru uppskriftir á kvæðum Ólafs
varðveittar í yfir 150 handritum og er hann
því í hópi þeirra skálda sem einna flest kvæði
eiga þar varðveitt. Að auki er þar ein kvæða-
bók eftir Ólaf í heilu lagi, að vísu ekki í eigin-
handarriti. Á söfnum hérlendis og erlendis
eru að minnsta kosti til 25 uppskriftir af
Kvæðabókinni og má hér á síðunni sjá sýnis-
hom úr einni þeirra, uppskrift Hjalta Þor-
steinssonar. Nótur reyndust vera í mörgum
uppskriftanna og ekki alltaf við sömu kvæð-
in. í vor sem leið var síðan haldin ráðstefna
í Skálholti um skáldskap og tónlist á Islandi
á sautjándu öld með þátttöku undirritaðs,
Helgu og Margrétar Eggertsdóttur, sérfræð-
ings á Stofnun Árna Magnússonar. Þar fluttu
Helga og Margrét Bóasdóttir söngkona lög
við nokkur kvæða Óiafs í útsetningu Helgu.
Kvæði Ólafs hafa verið flutt sem stólvers í
messum á meðan á Sumartónleikunum hefur
staðið, meðal annars í útsetningu Helgu og
Jónasar Tómassonar tónskálds. Því má segja

•tS'.yiiiMV taíiifc**' v<PWu«nvTVKV.VíVi cv
*V«tUð lal trn tra*ftW'
Sri: wáriiUtti'. n-f:,r tn-i UttfittVá
sV/VuínrMÍ rS- V0*'* tyvtr Úk-w
áí MKT
s££r, iuyfctt
«T Vit’TAÍ
■•HBitijt «{t 'itý «At \fx
i IjMIV.ii

£ixm >?tít. wv fetrifáifeyr
; vta.i tób ði |<ib .tíil 8/
sÝí V 'Miikz
» -&.* H
pn vithky

ytiWx iwfi <
wH, «wm ðfsvm.**. Wtv* y'
U>\ w ýiW at'
ilKS’

á'VU'iVilT

01««

Vnv*.., . '' Á'va'ífM-in <V A<VU*
4Vtf ÍtttÁ tIt’rf TT.WtW AT7 VTTWtfT i WK **T
ÍAtiinrtTAÍa W Jí)
■>'< V '
m
:■•* ’l
t»wr IðVó'/1-'jíV'?,*’?' t.T=
pí>T!kTÍKTI['<Ct
'il
■ : '■ ■ ■
1*1*í£ V^^Ttt^'W ua nVkírft-wlj'írtí
rtaiujÁ. yn.rTí«?
ÍB 70 4to. Uppskrift Hjalta Þorsteinssonar á Kvæðabók Ólafs Jónssonar á Söndum.
að Ólafur hafí verið hjarta sumartónleikanna
að þessu sinni. Og er þá loks kominn tími
til að kynna skáldið.
Ólafur Jónsson á Söndum
Ólafur Jónsson er talinn fæddur um 1560
að Stóra-Laugardal í Tálknafirði. Hann
n
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. ÁGÚST 1996