Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1996, Blaðsíða 10

SMASÖGUR
NABOKOVS
ÞEGAR rússneski rit-
höfundurinn Vladimir
Nabokov var kominn
hátt á áttræðisaldur og
hafði sent frá sér fjögur
smásagnasöfn á ensku,
velti hann því fyrir sér
hvort ekki mætti fínna
sögur í eitt safn til. Na-
bokov skrifaði hjá sér
nöfn átta smásagna sem
hann taldi að ættu erindi
á slíka bók og skrifaði hjá sér „Kominn niður
í botn“. Ein þessara smásagna, „The Enc-
hanter“ hefur komið út en hinar hafa beðið
_ birtingar þar til nú.
Nabokov var fæddur í Rússlandi árið 1899
en lést 1977. Hann bjó í Bandaríkjunum frá
1940. Fyrstu verk sín skrifaði hann á rúss-
nesku en hlaut viðurkenningu sem ensku-
mælandi rithöfundur með skáldsögunni „Lol-
itu“ sem út kom 1955. Þá má nefna stórvirk-
ið „Ada or Ardor: A Family Chronicle" frá
1969 og þýðingar hans á verkum Púshkíns
úr rússnesku.
Það eru sonur Nabokovs og þýðandi, Dim-
itri, svo og ekkja hans, sem standa að út-
gáfu smásagnanna. Auk þeirra sjö sagna sem
Nabokov hafði tínt til, tókst mæðginunum
að hafa upp á sex sögum til viðbótar. Smá-
sagnasafnið hafa þau gefíð út ásamt hinum
Qorum í miklum doðranti; „The Stories of
Vladimir Nabokov" sem er 650 síður að
lengd.
Smásögumar eru flestar frá þeim tíma sem
Nabokov var búsettur í Berlín og París, og
svo fyrst eftir komuna til Bandaríkjanna.
Hafði hann í sig og á með smásagnaritun
en margar sagnanna birtust í The New York-
er.
Sögumar sem Dimitri og móðir hans, Vera,
grófu upp, eiga að mati The European erindi
á bók, þó að þær séu síður en svo á meðal
þess besta sem Nabokov samdi. Nefna má
„The Wood Sprite" sem fjallar um rithöfund
sem telur að skógarálfur veiti sér eftirför.
„La Veneziana" er um málverkafölsun, „Re-
venge“ um mann sem hræðir eiginkonu sína
til dauða og „Dragon" sem er um dreka er
mætir riddara í skínandi herklæðum þegar
hann hættir sér út úr fylgsni sínu.
TWAIN-HJÓNIN
í NÝJU LJÓSI
BRÉF sem nýlega komu í leitirnar, varpa
nýju ljósi á höfundinn, Samuel Clemens, öðru
nafni Mark Twain. Það á ekki síst við um
samband þessa þekkta rithöfundar við eigin-
konuna, sem hefur verið talið einkennast af
auðmýkt gagnvart harðlyndri og taugaveikl-
aðri konu, að því er segir í Aftenposten.
„Ég er ungur og fallegur. Þetta segi ég
af sjálfsöryggi, því konan mín hefur sagt
mér það,“ segir Twain í bréfi til kunningja
síns, nokkrum dögum eftir að hann, þá 34
ára, hafði kvænst Oliviu Langdon, sem var
árinu yngri.
Bréf frá árunum 1870 og 1871 sem ný-
lega birtust almenningi í fyrsta sinn, varpa
nýju ljósi á samband Twains við eiginkon-
una, en það hefur verið talin ein af skugga-
hliðunum á lífí hans. „Hún var talin hin
dæmigerða kona viktoríutímans, sem var sí-
fellt í yfírliði og heltekin móðursýkislegum
sjúkdómum. Hún hefur einnig verið sögð
hafa verið harðstjóri við mann sinn. En bréf-
in sýna fram á að þetta á ekki við rök að
styðjast," segir Michael B. Frank, sem gaf
- út bók með þessum bréfum Twains. „Olivia
var í rauninni vel gefín, laus við fínheit, kraft-
mikil og allt bendir til þess að sambandið
hafi verið sterkt og óvenjulegt," segir Frank.
„Það gleður mig að kona mín skuli sýna
skrifum mínum svona mikinn áhuga,“ segir
Twain í einu bréfinu. Og hann hlífir henni
ekki frekar en öðrum við gn'ni: „Ég er búinn
að þjálfa hana svo vel að hún hættir að tala
og hlýðir skipunum rnínum."
Útgefandi bréfanna segir að þau séu hin
mesta skemmtilesning, enda Twain þekktur
fyrir góðar gáfur, ekki síst kímnigáfuna.
Dæmi um það er bréf sem hann skrifaði er
hann var orðinn þreyttur á að bíða eftir bók-
um sem hann hafði pantað: „Vilduð þér vera
svo vænir að drepa þann sem á sök á málinu
og setja í hans stað annan hæfari. Ætlun
mín er ekki að vera ýtinn en það er ekki
hægt að halda það út að vera án lesefnis."
Vladimir Nabokov
SORGARGONDÓLL
ÞAGNARINNAR
Ný Ijóóabók, Sorgegondolen, er komin út eftir
Tomas Tranströmer eftir sjö árg hlé. JOHANN
HJÁLMARSSON skrifar aó bókarinnar hafi verió
beóió meó eftirvæntingu og menn gleójist nú
yfir hve langt skáldió nái í list sinni þrátt
fyrir erfió veikindi.
SORGEGONDOLEN er ellefta
ljóðabók Tomasar Tranströ-
mers. Frá honum hefur ekki
komið ljóðabók síðan 1989,
en þá sendi hann frá sér För
levande och döda sem færði
honum Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs 1990.
Minnena ser mig sem kom út 1993 er stutt
minningabók, en allar aðrar bækur
Tranströmers eru ljóðabækur.
Sorgegondolen er 40 bls. með átján Ijóð-
um. Flestar bækur Tranströmers eru í
styttra lagi, Mörkerseende (1970) til dæmis
aðeins ellefu ljóð. Nokkur ljóðanna í bókinni
hafa birst áður. Menn hafa beðið ljóðabókar
eftir Tranströmer með eftirvæntingu.
Heilablæðing fyrir nokkrum árum svipti
hann máli, en hægt og sígandi og með góðri
aðstoð Monicu, konu sinnar, hefur hann
getað haldið áfram ritstörfum. Hann hefur
unnið úr efni sem hann átti í drögum fyrir
veikindin, en einnig bætt við nýjum ljóðum.
Lesendur hans hafa glaðst yfír því að enga
afturför er að sjá á skáldskap hans, frekar
hefur hann dýpkað.
Viðtökur nýju bókarinnar hafa verið með
eindæmum góðar og segja má að skáldið
nái til sífellt fleiri lesenda. Hann er kunn-
asta núlifandi ljóðskáld Norðurlanda og í
miklum metum víða.
Dökkir tónar
Dökku tónamir eru áberandi í Sorgeg-
ondolen, en það væri einföldun að segja að
þeir væru einir ríkjandi. Fyrsta ljóð bókar-
innar, Apríl og þögn, getur vakið óhug. fyað
er eins og það boði ógnvekjandi tíðindi: „Ég
hvíli í skugga mínum/ eins og fiðla/ í svört-
um kassa sínum.// Það eina sem ég vil
segja/ glitrar utan seilingar/ eins og silfrið/
í fórum veðlánarans."
Auðvelt er að draga þá ályktun að hér
sé skáldið að yrkja um veikindi sín, vandann
að lifa með sjúkdómnum. Ljóðið mun þó ort
áður og verður ekki áhrifaminna fyrir það.
Eins og fram hefur komið hér í blaðinu
má túlka efni eins ljóðsins þannig að það
fjalli um hjónin, Tomas og Monicu. Þetta
er fyrsta erindi af þremur í ljóði sem nefn-
ist Þijár vísur: „Riddarinn og frú hans/
steinrunnin en sæl/ á fljúgandi kistuloki/
utan við tímann."
Heiti bókarinnar er sótt til ljóðsins Sorg-
argondóll nr. 2. Efni ljóðsins er að stærstum
hluta heimsókn tónskáldsins Liszt til dóttur
sinnar Cosimu og eiginmanns hennar Ric-
hards Wagners í Feneyjum um áramótin
1882-83. Wagner átti þá nokkra mánuði
ólifaða. Liszt samdi meðan á dvölinni stóð
tvö píanóverk sem hann kallaði Sorgargon-
dól. Tranströmer er í Ijóðinu líka með hug-
ann við Litháen á óróatímum i mars 1990
auk þess sem ljóðið er spegill hugsana
skáldsins þar sem átök lífs og listar eru
þungamiðja.
Sorgargondóll nr. 2 er ljóð um dauðann
og myrkt sem slíkt. Eins og fleiri ljóð Tomas-
ar opnast það þó smám saman eftir vandleg-
an og ítrekaðan lestur. Ég hef áður getið
þess hér í blaðinu þegar það birtist upphaf-
lega í tímariti. En ég er reiðubúinn að nálg-
ast það á annan hátt, sjá á því nýja fleti.
Fjórði hluti getur til að mynda sagt eitthvað
um merkingu orðanna, erindi skáldsins:
„Við hlið tengdasonarins sem er maður
tímans er Liszt mölétinn eldri herra./ Það
er gervi./ Djúpið sem mátar og hafnar
ýmsum búningum hefur valið þennan fyrir
hann - / djúpið sem vill flæða inn til mann-
Tomas Tranströmer
anna án þess að andlit þess sjáist.“
Umhverfi ljóðsins er eins og fyrr segir
Feneyjar og þar er djúpið eða sjórinn („græn
mögn hafsins stíga upp um gólfíð") ávallt
nærri og brýst stundum inn. Annað djúp
líka hættulegt er þó skáldinu ofar í huga.
Bent hefur verið á að ljóðið Þögn (sjá
þýðingu) eigi sér samhljóm í hinu fyrsta,
Apríl og þögn, sem fyrr var vitnað til. Apríl
og þögn virðist tjá einkareynslu en i Þögn
liggi leiðin út til þjáninga annarra. Bæði
ljóðin herma frá silfri; í fyrra ljóðinu er það
í geymslu hjá veðlánaranum og síðara í
umsjá hafsins þar sem það varðveitist.
í Sorgegondolen fínn ég fyrir skærri birtu
þrátt fyrir nærveru myrkursins og þunga
örlaganna. Jafnvel enn betur en áður er það
birta hversdagslífsins eða dul þess sem
blindar lesandann á köflum og gerir hann
fremur hamingjusaman en dapran eftir lest-
ur bókarinnar: „En á morgun/ skín glóandi
sól/ í hálfeyddum gráum skóginum/ ...“
Og í Næturferð sem er válegt draumljóð
er þó talað um „fegurð kraftaverkanna".
Hún á sér þrátt fyrir allt tilvist.
TVÖ LJÓÐ EFTIR TOMAS TRANSTRÖMER
Þögn
Haltu áfram, þeir eru grafnir...
Ský hylur sólina.
Sulturinn er háreist bygging
sem færist til um nætur
í svefnherberginu opnast myrkt tóm
lyftu við því sem er innanstokks.
Blómin f skurðinum. Lúðraþytur og þögn.
Haltu áfram, þeir eru grafnir...
Borðsilfrið kemst af í stórum torfum
á miklu dýpi þar sem Atlantshafið er svart.
Landslag
með sólum
Sólin mjakast undan húsveggnum
tekur sér stöðu á miðri götunni
og blæs á okkur
rauðum andardrætti sínum.
Innsbruck ég verð að yfirgefa þig.
En á morgun
skín glóandi sól
í hálfeyddum gráum skóginum
þar sem okkur er ætlað
að vinna og lifa.
Jóhann Hjólmarsson þýddi
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. ÁGÚST 1996