Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1996, Síða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS - \ll \\l\( ./I IS I IH
41. TÖLUBLAÐ - 71. ÁRGANGUR
EFNI
Gunnlaugur
Scheving hélt sína fyrstu sýningu í Reykja-
vík fyrir sjötíu árum og í tilefni af því
verður í dag opnuð sýning á vatnslitamynd-
um eftir hann í Stöðlakoti. Allar myndirn-
ar á sýningunni eru í eigu Gunnlaugs Þórð-
arsonar og hafa ekki verið sýndar áður.
Þær eru flestar frá tíu ára tímabili, 1933
til 1943. A þeim árum var listamaðurinn
fátækur og leið skort eins og sést ágætlega
á myndunum frá þessu tímabili en þær eru
málaðar á brúnan umbúðapappír.
Viðfangsefni
allra daga, er heiti á samantekt greina um
móðurmálið, sem birtust í Morgunblaðinu á
tveimur árum. Tilefnið er Dagur íslenskrar
tungu og ennfremur birtist af sama tilefni
greinin Jón forseti og réttur tungunnar.
Málverkin
sem Guðmunda Andrésdóttir hefur verið
að mála síðustu árin eru á gulum grunni
og á honum aðrir litfletir og form; vand-
lega uppbyggðar línur og allnokkuð af
svörtu. List Guðmundu hefur tekið breyt-
ingum á rúmlega 40 ára ferli. Einar Falur
Ingólfsson átti samtal við Guðmundu í til-
efni sýningar á þessum nýju verkum henn-
ar, sem er sjöunda einkasýning hennar.
Terry Eagleton
prófessor við Oxford-háskóla var í stuttri
heimsókn hér á landi um síðustu helgi.
Hann segir miklar breytingar hafa orðið
á bókmenntafræðinni og raunar öllum svið-
um hugvísinda á síðustu árum og áratug-
um. Skilin milli greina hafi máðst út að
miklu leyti og margt það áhugaverðasta
sem er að gerast í hugvísindunum nú eigi
sér stað á mærunum milli greina.
Sveinn Einarsson
leikhúsfræðingur, leikstjóri og rithöfund-
ur, hefur lokið við síðara bindi sögu ís-
lenskrar leikritunar. í samtali við Þröst
Helgason segir hann bókina fjalla um tíma-
bilið frá 1890 til 1920 en það hafi markað
tímamót í sögu íslenskrar leiklistarsögu,
þannig að þá hafi grunnurinn að því blóm-
iega leikhúslífi sem nú fari fram hér á
landi verið lagður.
Guömundur
Jónsson arkitekt er umsvifamikill í Noregi
og hefur teiknað fjórar menningarmið-
stöðvar víðsvegar um landið og ein þeirra
hefur verið kynnt í alþjóðlegu tímariti um
arkitektúr. Lesbókin hefur kynnt sér mál-
ið.
Forsíðumyndin er brot úr vatnslitamynd; Frá Stykkishólmi (1960) eftir Gunnlaug Scheving
JÓNAS HALLGRÍMSSON
ASTA
Ástkæra, ylhýra málið
og allri rödd fegrai
blíð sem að barni kvað móðir
á brjósti svanhvítu;
móðurmálið mitt góða,
hið mjúka og ríka,
orð áttu enn eins og forðum
mér yndið að veita.
Veistu það, Ásta! að ástar
þig elur nú sólin?
veistu að heimsaugað hreina
og helgasta stjarnan
skín þér í andlit og innar
albjört í hjarta
vekur þér orð sem þér verða
vel kunn á munni?
Veistu að lífið mitt Ijúfa
þér liggur á vörum?
fastbundin eru þar ástar
orðin blessuðu.
„Losa þú, smámey! úr Iási“
lítinn bandingja;
sannlega sá leysir hina
og sælu mér færir.
Jónas Hallgrímsson, 1807-1845, er í huga þjóðarinnar „listaskáldið góða"
og þarf varla að kynna hann. Ljóðið er birt í tilefni af Degi íslenzkrar tungu.
RABB
NORRÆN SKURÐ-
GOÐAFRÆÐI
FYRIR stuttu var ég í Svíþjóð í
nokkra daga og hitti fjöldann
allan af þarlendum sérfræð-
ingum um utanríkis- og ör-
yggismál. Tilgangur ferðar-
innar var ekki sízt að heyra
hvað Svíar væru að hugsa
varðandi samskiptin við Atl-
antshafsbandalagið og hugsanlega aðild
að bandalaginu. Eg átti þó engan veginn
von á að NATO-umræðan í Svíþjóð myndi
minna mig jafnmikið á ákveðnar pólitískar
umræður (eða skort á umræðum) heima
á Fróni og raun varð á.
Eftirfarandi kom fram strax í máli
fyrsta viðmælandans: Tal um umsókn um
aðild að NATO er tabú. Margir, sem eru
í hjarta sínu þeirrar skoðunar að það eigi
að sækja um aðild, þora ekki að segja frá
því af ótta við að verða fordæmdir. Um-
ræðan fer fram í fremur þröngum hópi
fræðimanna, embættismanna og fáeinna
blaðamanna. Almenningur er frekar
áhugalaus og í spurningakönnunum segist
meirihluti þeirra, sem hafa skoðun, vera
á móti aðild. í fjölmiðlum er sagt frá
umræðum um aðild i öðrum ríkjum, en
þær virðast hafa lítil áhrif innanlands.
Stóri stjórnarflokkurinn er klofinn í málinu
og vill alls ekki fá umræður um það upp
á yfirborðið, vegna ótta við afleiðingar
slíks fyrir einingu flokksmanna. Flokk-
urinn lítur jafnframt á sérhveija greiningu
á málinu sem árás á sig, fremur en gagn-
legt innlegg í umræðuna. Forsætisráð-
herrann segir að málið sé ekki á dagskrá.
Eini flokkurinn, sem er þeirrar skoðunar
að það sé á dagskrá, er lítill fijálslyndur
flokkur með kjaftforan formann.
Minnir þetta ykkur á eitthvað? Kannski
Evrópuumræðuna á íslandi?
Evrópusinnaðir Svíar eru yfirleitt alveg
steinhissa á því að ísland skuli ekki löngu
vera gengið í Evrópusambandið og NATO-
sinnaðir Islendingar eru jafnforviða á
Svíum, að þeir skuli ekki vera komnir í
Atlantshafsbandalagið. Það er nú líka einu
sinni svo að Svíþjóð uppfyllir öll skilyrði
fyrir aðild að NATO og ísland er prýði-
lega í stakk búið til að fá skjóta aðild að
Evrópusambandinu. Þetta er spurning um
að vilja vera með, ekki fá að vera með,
eins og nýfijálsu ríkin í Austur- og Mið-
Evrópu biðja nú um.
En kannski á þetta ástand á umræð-
unni sér sínar skýringar. í báðum ríkjum
snýst þessi aðildarumræða, þótt um mis-
munandi bandalög sé að ræða, öðrum
þræði um það hvort hreyfa beri við laun-
helgum, sem eru mikilvægur hluti af
sjálfsímynd landanna beggja í nútímanum.
í Svíþjóð heitir skurðgoðið hlutleysi, á
íslandi heitir það fullveldi.
Nú er það svo að bæði eru goðin orðin
dálítið þreytt. Fullveldið er ekkert fullveldi
lengur og hlutleysið ekkert hlutleysi.
„Fullveldi“ íslands í þeim skilningi að ís-
lenzk stjórnvöld geti farið sínu fram án
tillits til þess hvað gerist utan landamæra
ríkisins og engar utanaðkomandi hömlur
séu á þau lagðar, er löngu farið fyrir lít-
ið. Hernám 1940, aðild að NATO með
skuldbindingum um að taka þátt í að veija
önnur ríki ef á þau verður ráðizt, alþjóða-
væðing efnahagslífs, umhverfisvandamál
sem virða ekki landamæri, hnattvæðing
fjarskipta, gervihnattasjónvarp... pólitískt
fullveldi íslands í hefðbundnum skilningi
þess orðs er skelin tóm. Það verður ekki
endurheimt nema einangrun landsins verði
komið á að nýju — sem fæstum finnst
eftirsóknarvert, eða hvað? Þetta er auðvit-
að það sama og hefur komið fyrir önnur
Evrópuríki og í viðleitni sinni til að ná
aftur einhveiju af þeim áhrifum á eigin
mál, sem breytingarnar hafa svipt þau,
hafa þau sótzt eftir aðild að Evrópusam-
bandinu.
En hvað með hlutleysi Svíþjóðar? í
fyrsta lagi halda margir því fram að hlut-
leysisstefnan hafi ekki verið nein hlutleys-
isstefna; það kunni að hafa tekizt að halda
Svíþjóð utan við tvær heimsstyijaldir, en
það hafi verið með sniðugri pólitík, sem
var ekki hlutleysi í venjulegum skilningi
þess orðs. í öðru lagi hafa menn sínar
efasemdir um að sænsk hlutleysisstefna
sé í raun framkvæmanleg, ætli Svíar ekki
hreinlega að útiloka sig frá umheiminum
og svipta sig í leiðinni áhrifum á um-
hverfi sitt. Hversu mikið er eftir af sænsku
hlutleysi og þeirri stefnu að standa utan
hernaðarbandalaga nú þegar Svíar sækj-
ast eftir samstarfi við NATO á öllum
mögulegum sviðum? Þeir eiga áheyrnarað-
ild að Vestur-Evrópusambandinu, sem er
Evrópustoð NATO, eru í friðarsamstarfi
NATO, vilja stofna til samstarfs við NATO
um hergagnaframleiðslu, taka þátt í frið-
argæzlu NATO í Bosníu... Það má bara
ekki tala um aðild.
Með sama hætti hallar ísland sér að
Evrópusambandinu: Við erum búin að inn-
byrða tvo þriðjuhluta af löggjöf ESB með
EES-samningnum, ætlum að ganga
lengra en sum ESB-ríkin með aðild að
Schengen-samkomulaginu, erum í þann
veginn að taka að okkur eftirlit með fisk-
innflutningi fyrir ESB, tökum þátt í vís-
inda- og menntamálasamstarfi ESB, utan-
ríkispólitísku samráði með ESB-ríkjum og
mörgu fleiru. Allt gerist þetta fremur
hljóðlega; við sættum okkur við „næstum
því-aðild“ til að þurfa ekki að fara í gegn-
um hina erfiðu aðildarumræðu.
Og um leið og aðrir sækjast eftir aðild
að ESB og NATO og færa miklar fórnir
til að verða hennar verðugir, læðumst við
og Svíar í kringum fúin skurðgoð og pöss-
um að blása ekki of fast á þau, svo þau
hrynji ekki. Fróðlegt verður að sjá hvorir
verða fyrri til að varpa goði sínu í foss
breytinganna.
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 16. NÓVEMBER 1996 3