Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1996, Qupperneq 14

WILLI MÚNZENBERG OG SÖGUFALSANIR Á 20. ÖLD. - 6. OG SÍÐASTI HLUTI.
ÞJÓÐVERJAR hafa hernumið París. Nú var Múnzenberg búinn að máia sig út í horn og engar undankomuleiðir reyndust færar. Eftir
^ j dvöl f kyrrsetningarbúðum var áhrifamesti útsendari Staiíns dreginn út í skóg.
AROÐURSMEISTARINN
ENDAÐI í SNÖRUNNI
. EFTIR SIGLAUG BRYNLEIFSSON
Þjóðverjar nóðu Múnzenberg í Frakklandi og þó
var hann líklega ó leió til Sviss. Hann hvarf inn í
skóg með tveim mönnum og fannst síðar dauður
undir tré, með snöru um hólsinn.
Munzenberg var falið
af yfírmönnum sín-
um í Moskvu að
vinna að stofnun
nýrrar Alþýðufylk-
ingar meðal land-
flótta • kommúnista
og vinstri manna frá
Þýskalandi, síðan átti þessi fylking að tengj-
ast þeirri frönsku og spænsku. Miinzenberg
náði á þennan hátt tengslum við vinstri menn
sem ekki töldust Stalínistar. Tengsl hans við
gamla njósnanetið héldust að minnsta kosti
að nafninu til. Bn hann gat markað að vald
hans á því apparati sem hann hafði komið
upp fór dvínandi. Nú var unnið að samfloti
með öflum sem höfðu áður verið hundsuð og
hrakyrt og menningarfélög voru ekki lengur
skilyrðislaust sett undir yfirstjórn hans.
Willi og Barbette voru kvödd til Moskvu í
,október 1936. Willi var fræddur um það sem
trúnaðarmál, skömmu eftir komuna þangað,
að Radek hefði verið handtekinn. Radek var
Stalín allt of hættulegur sem samstarfsmaður
Leníns og tengiliður við Hitlers-Þýskaland.
Hann vissi of mikið og gat orðið hættulegur.
Munzenberg var kvaddur fyrir „Alþjóðlegu
eftirlitsnefndina" sem hafði það hlutverk að
áminna þá sem sýndu einhver frávik og voru
hallir undir skoðanir sem flokka mátti til aga-
brota og óhlýðni við kórrétta stefnu. Nefndin
gerðist aðgangsharðari og Willi sá fyrir sér
örlög Radeks.
Munzenberg tók þá það ráð að bjarga sér
á spænsku borgarastyijöldinni sem hófst 18.
júní 1936. Stalín hafði lýst yfir stuðningi við
lýðveldisstjórnina í Madrid. En aðstoð Sovét-
ríkjanna var ekki opinber aðstoð. Og það var
einn maður sem gat hulið stefnu Stalín sem
aðstoð hlutlausra aðila, með því að nota félaga-
samtök og menningarfélög um allan heim sem
frumkvöðla að aðstoð við lýðveldisstjórnina.
Þetta var útspil Múnzenbergs og það dugði
honum til þess að komast aftur til Parísar, þar
sem hann hófst handa við að virkja öll sam-
bönd sín til að „hjálpa Spáni". Hann stóð að
söfnun fjár til stríðsrekstursins og söfnun sjálf-
boðaliða. Stalín gaf Hitler ekkert færi á sér
með því að stuðla að sigri iýðveldisstjómarinn-
ar, sem hefði getað þýtt upplausn allrar sam-
tengingar við Þriðja ríkið. Liðssveitir lýðveldis-
ins vora sundraðar í afstöðu sinni og börðust
innbyrðis ef því var að skipta og hreinir Stalín-
■' istar notuðu hvert tækifæri til þess að útrýma
pólitískum andstæðingum á vinstri vængnum.
Stalín takmarkaði alla aðstoð við lýðveldis-
stjómina eftir að hann hafði komist yfir gull-
birgðir Spánverja, sem vora gífurlegar. Allar
raddir um hinn tragíska hrylling á Spáni voru
þaggaðar niður. Reynt var að halda upþi
myndinni af frelsiselskandi sósíalistum í bar-
áttunni við svartan fasisma. Lýsingar Orwells
voru ekki birtar í vinstri pressunni á Eng-
landi. Það varð að halda við „samúð heimsins
með Spáni“ og í skjóli þess var pyntingum,
morðum og aftökum í stóram stíl haldið áfram.
Eftir að Komintem var lagt niður og sov-
éska leyniþjónustan tók við verkefnum þeirrar
stofnunar, síðar KGB, var Munzenberg „at-
vinnulaus". Leyniþjónustan annaðist nú stríðs-
reksturinn á Spáni þ.e. skipulag og aðgerðir
sjálfboðaliðssveitanna. Terrorinn hófst fyrir
alvöru þar með. Þessum vef morða, svika,
lyga og fals ásamt styijaldarrekstri lauk Ioks
28. marz 1939.
Sidustw misserin
í maí og júní 1937 var svo komið fyrir
Willi Munzenberg að „spænski skjöldurinn“
sem hafði verið vörn hans síðustu mánuðina
eftir komuna frá Moskvu dugði ekki lengur.
Hann reyndi að afla sér tryggingar — líftrygg-
ingar með aðstoð flóttamanna alþýðufylking-
arinnar, en sú stofnun gufaði upp með nánari
tengslum Stalíns og Hitlers og þýska alþýðu-
fylkingin lauk ævi sinni með því að reka stofn-
anda sinn Willi Munzenberg. „Front popula-
ire“ á Frakklandi var að gefa upp öndina um
svipað leyti.
Sovéska leyniþjónustan reyndi hvað hún
gat til þess að lokka Munzenberg til Moskvu.
„Vinir“ Munzenberg voru sendir til hans og
fullvissuðu hann um að hann hefði ekkert að
óttast í Moskvu. 1938 stofnaði hann til út-
gáfu tímaritsins „Die Zukunft" það átti að
verða framtíð hans. Stefnan var fyrst í stað
að ritið yrði vettvangur þýskra vinstrimanna.
Meðal höfunda vora Arthur Koestler og Mann-
bræður. Síðari heftin mörkuðust af and-alræð-
isstefnu. Þetta var mjög vandað tímarit, ætlað
intelligensíunni. Sovéska leyniþjónustan gerð-
ist nú ágengari. Miklir sjóðir sem Komintern
átti voru skráðir á nafn Willis í bönkum víða
í Evrópu, sendimaður kom og krafðist skila,
ella yrði einn vina Múnzenbergs líflátinn í
Moskvu. Willi tjáði sendimanni að hann myndi
afhenda sjóðina ef þessi vinur sinn yrði látinn
laus. Við það sat.
Stór-frétt birtist í öllum heimsblöðunum
seint í ágúst. Griðasáttmáli hafði verið undir-
ritaður milli Þýskalands og Sovétríkjanna 23.
ágúst 1939. Og 1. september réðust Þjóðveij-
ar inn í Pólland. Fregnin um griðasáttmálann
hafði Iamandi áhrif á Vesturlönd. Hitler hafði
tryggt sér bakhjarl í styijöldinni. Samninga-
makkið undanfarin ár var nú auglýst.
Þýski herinn vann meginhluta Póllands á
rúmum hálfum mánuði og 17. september réð-
ust sovéskar hersveitir inn í Pólland og hirtu
það sem Hitler hafði skammtað þeim. Örvænt-
ingin innan frönsku stjórnarinnar nálgaðist
algjöra uppgjöf, en úrtölumenn létu í minni
pokann. Daladier forsætisráðherra Frakklands
taldi stöðuna vonlitla, Frakkland gat ekki stað-
ið gegn Sovétríkjunum og Þýskalandi samein-
uðu. I einhverju ofboði sendi hann tilmæli til
stjórnar Bandaríkjanna um að smíða þegar
10.000 orastuflugvélar fyrir Frakka, trygging
fyrir greiðslu gat verið veðsetning Frakklands
eða sala Versala. Roosevelt forseti taldi að
útilokað væri að ögra bandarískum einangrun-
arsinnum á svo afgerandi hátt, (Monroe-kenn-
ingin), (sbr. Gordon Wright: France in Modern
Time. Norton 1995.)
í nýju hefti af Die Zukunft var Stalín gagn-
rýndur, en á fremur mildan hátt. Munzenberg
vissi nú að eina von hans var að nálgast Vest-
urveldin. Hann hélt matarveislur fyrir starfs-
menn leyniþjónustu bandamanna vikulega og
þar gerði hann þeim ljósa grein fyrir tengslum
nasista og Sovétríkjanna frá upphafi. Þeir
hlustuðu sem þrumu lostnir.
Munzenberg íhugaði að leita öryggis í ríkj-
um Bandamanna og jafnvel sem starfsmaður
leyniþjónustu Englands eða Bandaríkjanna,
en þar var hængur. Hann hafði sjálfur ástund-
að að koma þar til starfa dyggum kommúnist-
um sem njósnurum sínum og Stalíns fyrr á
árum, svo sú leið var útilokuð. Eftir að Þjóð-
veijar hófu Blitz-stríð á franskri grund, var
öllum íjóðveijum skipað að mæta í kyrsetn-
ingarbúðir. Barbette og Willi dvöldu í slíkum
búðum, en eftir ósigur Frakka var hópnum
skipt upp og þau aðskilin. Múnzenberg og
Barbette mæltu sér mót í Suður-Frakklandi.
Það dró að endalokum. Svo virðist sem
Múnzenberg hafi ráðgert að halda til Sviss.
Svo fór að Mtinzenberg og fleirum var fyrirskip-
að að halda út úr búðunum í átt til annarra
búða eftir uppgjöf Frakka 21. júní 1940. Það
síðasta sem vitað er um ferðir Mtinzenberg er
að hann hafi horfið inn í skóg með tveimur
mönnum. í október um haustið fannst Willi
Mtinzenberg undir tré, með snöru um hálsinn.
Þetta urðu endalokin. Kenningar eru um
sjálfmorð, myrtur af nasistum eða myrtur af
launmorðingjum Stalíns, sem er talið líklegast.
Terrorisminn, lullkomnun kerf is
sameignar og félagshyggju
Willi Mtinzenberg tengdist Lenín og lenín-
ismanum 1921 og starfaði alla sína tíð að
fullkomnun kerfis marx-lenínismans. Enginn
hefur unnið þeirri stefnu betur, með snjöllum
áróðri, innrætingu og samsömun flugumanna,
njósnara, inn í lykilstofnanir borgaralegra lýð-
ræðisríkja. Net hans náði vítt um hinn vest-
ræna heim. Og tilgangurinn var að vinna að
endanlegum sigri sósíalískrar hugmyndafræði
og valdakefis sem var sniðið að þeim hug-
myndum, kommúnismanum.
Forsenda hugmyndafræði þessa valdakerfis
vora kenningar Rousseaus sem staðhæfðu að
vitað væri hvað væri manninum fyrir bestu:
„Þú álítur að þú viljir hafna þessum lögum,
óskir ekki eftir þeim, en við fullvissum þig
um að þú óskir þeirra. Ef þú dirfist að hafna
þeim, munum við skjóta þig sem refsingu fyr-
ir að óska þess ekki sem þú vilt,“ — Joseph
de Maistre: Æuvres completes 1-107. Lyon-
Paris 1884-87 — endurprent).
Þessi afstaða gerir terrorinn nauðsynlegan.
Thomas Mann útlistar þessa afstöðu í sam-
tali Settembrinis og Naphta, húmanistans og
Jesúítans í Töfrafjallinu. Naphta: „Okkar
tímar eru ekki tímar einstaklingsins, þroski
einstaklingsins er óþarfur á vorum tímum.
Tímarnir þarfnast þessa ekki.
Samtíminn krefst og stefnir að og mun
skapa terror.“ Töfrafjallið kom út 1924.
Stephan Koch skrifar í Double Lives: „Ef
litið er á atburðarásina og manndrápin í Ráð-
stjórnarríkjunum, þá er eðlilegt að spyija,
hvers vegna öll þessi manndráp? Sú spurning
byggist á undrun þeirra sem líta atburðina,
valdabaráttuna, sök og sekt og pólitíska bar-
áttu frá sjónarhorni húmanisma og siðferðis-
kenninga kristninnar, en það er það sjónar-
horn, sem „hugmyndafræðingar“, ideologar
þessarar aldar hafa barist harðast gegn og
kasta þar með öllu borgarlegu og kristnu sið-
ferði ásamt öllum húmanisma á ruslahauga
sögunnar. Sovét-kerfið þarfnaðist fangelsan-
anna, pyntinganna og dauða algjörlega dyggra
þegna sovétskipulagsins, „saklauss" fólks —
því að án terrors yrði þetta fólk aldrei hrætt.
Grunnur hins sovéska samfélags var óttinn.
Lenín krafðist algjörs tillitsleysis, og kerfið
hans var frá byijun byggt á terrorisma, ótta,
njósnum og alræðisvaldi. Stalín var kjörinn
arftaki, auk þess haldinn nauðsynlegum sa-
disma, ofsóknarbijálæði og hefndarþorsta.
Þeir sem hlustuðu með gagnrýnum huga á
ræður og ákærur aðalsaksóknara Vyshniskys
í réttarhöldunum í Moskvu 1936-38 skildu
að allt hans tal var lygi. Margir, ef til vill
meirihluti þeirra, sem hlustuðu, trúðu eða
hálftrúðu því sem fram fór. En þeir sem voru
haldnir hugmyndafræðunum höfðu verið lög-
hlýðnir borgarar Sovétríkjanna og til að vera
það áfram urðu þeir að trúa og ala með sér
nýja tegund uppgjafar sem var meira en hlýðni
og kórrétt hegðun.
Löghlýðnir borgarar sovétkerfisins voru
grunaðir um að ala með sér „sjálfstætt mat“,
og eitthvað í átt við „frjálsa hugsun“. Það
varð að uppræta allt slíkt, algjörrar uppgjafar
og útþurrkunar „einkaskoðana, einkahugsun-
ar“ var krafist. Maðurinn varð að afneita
sjálfsverund sinni. Nú gekk ekki lengur að
Galieó játaði sig sekan og allar kenningar
andstæðar kerfinu alrangar og tautaði síðan
„prove se move“ — en samt hreyfist hún.
Terrorinn afnam hvíslið sem enginn heyrði,
þess var krafist að lygin væri líka þögul. Því
voru hundruð þúsunda, milljónir Galilea leidd-
ir til aftöku eða skotnir í hnakkann í fangelsi-
skjöllurum um öll Sovétríkin, vegna þess að
þeir voru granaðir um að sjá, það sem var
sýnilegt, þeir gætu hugsað „prove se move“.
Lygin varð að vera hafin yfir allan sannleika,
koma í stað sannleika. Réttarhöldin voru nýj-
ung, ekki sem þáttur í sögu skipulagðra réttar-
morða heldur í merkingarsögu orða og hug-
taka. Lygin var síðasta hálmstráið, en það
dugði kerfinu og var þess brýnasta nauðsyn."
Höfundur er rithöfundur.
14 1ESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 16. NÓVEMBER 1996