Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1997, Blaðsíða 12

MINNISSTÆÐ STUND MEÐ
DÓTTURSYNI RITSTJÓRANS
Jón Guðmundsson
ritstjóri,
Krabbefjölskyldan.
3. og síðasti hluti.
EFTIR EINAR LAXNESS
Jón Krabbe minntist æskuheimilisins og foreldra
sinna, þar sem móðirin talaði við hann íslenzku
og faðirinn dönsku.
11.
SVO sérkennileg sem staða Jóns
Krabbe var sem starfsmanns
í sendiráði íslands annars
vegar, og jöfnum höndum
trúnaðarmanns í danska ut-
anríkisráðuneytinu hins veg-
ar, varð það auðvitað tilefni
til ýmiss konar hugleiðinga
um manninn og eðli starfa hans. En af því
sem hér hefur á undan verið frá sagt, virð-
ist aldrei neinnar tortryggni hafa gætt hjá
yfirboðurum hans mér vitanlega, nema siður
væri, enda hefði það sjálfsagt ekki verið
honum að skapi að gegna báðum þessum
störfum deginum lengur, ef svo hefði verið.
Hitt er önnur saga, að menn gátu haft að
gamanmálum og kímt í laumi yfir slíkri
embættaskipan. Frá því segir Pétur Bene-
diktsson í fyrrnefndri grein sinni:
„Starfsbræður mínir sumir meðal Dan-
anna brostu stundum góðlátlega að því,
þegar Jón Krabbe væri að skrifa bréf frá
sendiráði íslands til danska utanríkisráðu-
neytisins, stingi því síðan í jakkavasann
hægra megin, labbaði með það upp í ráðu-
neytið, tæki upp bréfíð, svaraði því sjálfur
í nafni dönsku ríkisstjórnarinnar, skrifaði
undir það, léti það í umslag og stingi því
síðan í jakkavasann vinstra megin, svo
að ekki yrði ruglingur í skjalasafninu."!
Pétur Benediktsson bætti jafnframt við,
að afgreiðsla mála hafi nú ekki verið alveg
svona einföld! En sagan er góð fyrir því.
Pétur bendir og á, að „þrætugjarn maður“
í þessari stöðu í ráðuneytinu, hefði „getað
komið mörgum illindum af stað milli Dana
og íslendinga".
í annarri frásögn, sem birtist á sínum tíma
í minningarorðum um Jón Krabbe í dönsku
blaði, greinir höfundur, lögmaðurinn Niels
Andersen, frá eftirfarandi sem dæmi um
hagsýni og heiðarleik hans gagnvart þeim,
sem trúðu honum fyrir málum sínum. Jón
Krabbe átti að taka sér ferð til Stokkhólms
og sitja ráðstefnu um fiskveiðimál fyrir hönd
íslands. Eins og öðrum þáttakendum voru
honum afhentir farmiðar fyrir svefnplássi á
fyrsta farrými. Hann sendi þá aftur til föður-
húsanna og bað um, að hann fengi í staðinn
pláss í almennum svefnvagni með þeim
ummælum, að hann færi ekki í lúxusferðir
á kostnað fátækra, íslenzkra sjómanna. Varð
niðurstaðan sú, að allir ferðafélagar Jóns
Krabbe urðu að láta sér lynda að ferðast á
sama hátt og hann!
Litla gamansögu sagði Jón Helgason, pró-
fessor, mér einhveiju sinni um sig og Jón
Krabbe, sem sýnir, að sá síðamefndi var
ekki öllum stundum bara alvörugefinn og
ábyrgðarfullur embættismaður, heldur átti
til lúmskan húmor, ef svo bar undir. Það
var um árabil venja Jóns Krabbe að bjóða
nafna sínum, prófessornum, til málsverðar
einu sinni á ári í veitingahúsi, sem staðsett
var í einu horni Kongens Have eða Rósen-
borgargarðinum svonefnda. Hann lagði ríkt
á við þjóninn að ekkert skyldi til sparað með
veitingar við svo ágætan gest sinn, og þegar
kom að kaffinu og koníakinu, sagði Jón
Krabbe við þjóninn, að nú yrði hann að bjóða
gesti sínum upp á það allra bezta vín, sem
völ væri á, og því meiri ástæða væri til að
vanda val sitt, „eftersom denne herre er en
fin vinkender". - Hann væri sem sagt mik-
ill smekkmaður á vín! Við þau orð sagðist
Jón Helgason hafa brosað í kampinn, enda
væri hann lítill kunnáttumaður í þessum
efnum, og það hefði Jón Krabbe einmitt vel
vitað, þegar hann læddi þessu út úr sér,
háalvarlegur á svipinn!
Jón prófessor Helgason sagði í afmælis-
grein í „Fróni“ um Jón Krabbe sjötugan,
árið 1944: „Ég veit fáa menn sem ég treysti
JÓN Haraldsen Krabbe, sonur Kristínar
og dr. Krabbe, sem starfað á skrifstofu
íslandsmála og síðar sendiráði ísiands í
Kaupmannahöfn í meira en hálfa öld. Hann
var heitin eftir þeim nöfnum Jóni ritstjóra,
afa sínum, og Jóni forseta.
KRISTÍN Jónsdóttir, dóttir Jóns Guð-
mundssonar og Hólmfríðar Þorvaldsdótt-
ur, 18 ára. Teikning Sigurðar Guðmunds-
sonar málara.
betur en Jóni Krabbe til að semja veiga-
mikla minningabók." Þetta voru orð að
sönnu, því að bók hans „Frá Hafnarstjórn
til lýðveldis: Minningar frá löngum embættis-
ferli“, sem kom út árið 1959 í íslenzkri þýð-
ingu Péturs Benediktssonar (gefin út á
dönsku sama ár), er einmitt óvenju vandað
heimildarrit og stórfróðlegt um þann þátt í
sögu íslands, sem Jón Krabbe kunni öðrum
betur skil á.
12.
Veturinn 1958-59 vann sá, sem þetta
ritar, að því að setja saman ritgerð til kandi-
datsprófs í sagnfræði við Háskóla íslands.
Efni hennar var „Jón Guðmundsson ritstjóri
og afskipti hans af stjómmálum til 1869“
(þ.e. þegar þingmennsku hans lauk). Að
loknu prófi óskaði kennari minn, Þorkell
Jóhannesson, prófessor, sem þá var forseti
HELGA Krabbe, dóttir Thorvalds Krabbe.
Það var hún sem sendi íslendingum pen-
ingagjöf vega Skeiðarárhlaupsins í nóvem-
ber 1996. Hún andaðist í Viborg á Jótlandi
2. júní sl. 92 ára að aldri.
THORVALD Haraldsen Krabbe, sonur
Kristínar og dr. Krabbe, var landsverk-
fræðingur og vitamálastjóri á Islandi í þrjá
áratugi.
Sögufélags, að ég ynni ritgerðina til útgáfu
á vegum félagsins. Hann óskaði jafnframt
eftir því, að ég yki við hana, svo að hún
næði yfir síðustu æviár Jóns Guðmundssonar
eða til ársins 1875, auk þess sem nokkur
grein yrði gerð fyrir ýmsum öðrum störfum
hans en beinum stjórnmálaafskiptum. í des-
ember 1960 kom ritið út, 438 bls., útgefið
í samvinnu af Sögufélagi og ísafoldarprent-
smiðju. Líf og starf Jóns Guðmundssonar
hafði verið dregið fram í dagsljósið í fyrsta
sinn um langan tíma og minnt rækilega á,
að þar hefði farið náinn samheiji Jóns Sig-
urðssonar forseta í þjóðfrelsisbaráttunni um
og upp úr miðri 19. öld. Vakin var athygli
á, að minningu hans hefði lítill sómi verið
sýndur um langt skeið, þ.á m. hvorki af því
ríki, sem hann af ósérplægni hafði helgað
baráttu sína né því bæjarfélagi, sem hann
hafði lifað og starfað í lengstum ævinnar
og reynt að gera að menningarlegum stað.
Rit mitt fyllti því upp í ákveðið tómarúm
og var allvel tekið.
Að loknu þessu verki fór ég til Kaup-
mannahafnar í ársbyijun 1961 til framhalds-
náms í sagnfræði við háskólann þar. Áður
en ég fór hafði ég fengið hvatningu frá Sig-
urði Nordal, prófessor, sem frá fyrstu kynn-
um okkar var mér afar vinsamlegur, um að
ég skyldi ná sambandi við Jón Krabbe og
færa honum rit mitt um afa hans, Jón Guð-
mundsson. Það mundi gleðja hann, og ég
mætti treysta því, að mér yrði vel tekið af
hinni öldnu kempu, sem sat á friðarstóli ell-
innar, góður til heilsu og ern eftir aldri, langt
kominn að níræðu. Ekki var ég heldur lattur
þess að ná tali af Jóni Krabbe, þegar ég
nefndi þetta við vinafólk mitt, hjónin á
Kjærstrupvegi 33, Þórunni og Jón Helgason,
prófessor, sem bæði þekktu vel til gamla
mannsins.
Því var ekki að leyna, að mér fannst stór-
lega freistandi að líta augum þennan ná-
komnasta ættingja söguhétju minnar, Jóns
Guðmundssonar, sem þá var á lífi, son Krist-
ínar, dóttur hans. Hér var líka um þann
mann að ræða, sem var heldur betur frægur
af sjálfum sér, hafði verið í nánari tengslum
við íslenzka sjálfstæðisbaráttu á sínum tíma
en flestir aðrir menn, og lagði lið kröfum
íslendinga í óvenjulegri stöðu sem „trúnaðar-
rnaður" bæði íslendinga og Dana, og naut
fullkomins trausts allra, sem þekktu hann.
Sem sagt, undir vorið sendi ég Jóni Krabbe
bókina um afa hans með kveðju minni. Ekki
leið á löngu, þar til ég fékk kort frá honum,
skrifað að hans fyrirsögn, en undirritað af
honum, greinilega með óstyrkri hendi. Hann
tjáði þakklæti fyrir sendinguna og bauð mér
að koma til fundar við sig í síðdegiskaffi á
heimili hans. Hann bjó í hjarta Kaupmanna-
hafnar, á Austurbrú, í gömlu og virðulegu
húsi, sem stendur við Arendalsgötu nr. 1,
og þangað stefndi ég í maí 1961. Gróskumik-
il trén við húsið breiddu úr sér, laufið bærð-
ist hóglega í andvaranum, og fuglarnir tístu
látlaust í síðdegissólinni. Hið indæla, danska
vor var komið í allri sinni dýrð í borginni
við Sundið.
Öldungurinn tók mér vel, reis úr sæti sínu,
hávaxinn og fyrirmannlegur og heilsaði all-
glaður í bragði, þakkaði enn fyrir bókasend-
ingu, lýsti gleði sinni yfir því, að afí hans
hefði hlotið þessa umfjöllun nútímans á ís-
landi. í spjalli okkar sagði hann, að ritið
vekti mikinn áhuga hans, og hann væri mjög
ánægður með þá kafla, sem hann hefði þeg-
ar lesið. Það gengi að vísu hægara en hann
vildi með samfelldan lestur, m.a. vegna þess,
að sjónin væri að gefa sig. Hann sagði, að
hann ætti ekki í sjálfu sér í erfíðleikum með
íslenzkuna, enda var hann henni vanur frá
æskuárum og störfum sínum í sendiráðinu,
en hinsvegar var auðvitað ljóst, að danska
var málið, sem hann vildi tala.
Jón Krabbe var em miðað við þennan háa
aldur, þó að heyrnardeyfa virtist baga hann,
auk nokkurrar sjóndepru. Hann bar með sér
virðulegt og göfugmannlegt yfirbragð, og
mér fannst svipur hans tjá vel sannleiksgildi
þeirra lofsyrða, sem á hann höfðu verið bor-
in. Það stafaði hlýju frá nærveru hans, og
mér fannst skemmtileg lífsreynsla að sjá og
heyra þennan mann í eigin persónu. Ég
hafði í bók minni getið þess, að dóttursonur
Jóns Guðmundssonar lifði í hárri elli í Kaup-
mannhöfn og bæri það vott um nálægð hins
liðna tíma, þrátt fyrir allt! Nú á þessari
stundu hafði mér tekizt að komast það næst
sögupersónu minni, sem ég hafði verið að
reyna að lýsa, að ég sat sjálfur við fótskör
nánasta afkomanda hans, augliti til auglitis
við son Kristínar, dóttur Jóns Guðmundsson-
ar, litlu stúlkunnar, sem Jón Sigurðsson,
forseti, kallaði einlægt „sinn góða vin“. Hér
var dóttursonurinn, sem sjálfur afinn hafði
séð með eigin augum og verið skírnarvottur
að, ásamt vini sínum, Jóni forseta, einn góð-
an veðurdag í febrúar 1874, fyrir rúmlega
87 árum. Nær Jóni Guðmundssyni og Jóni
forseta fannst mér tæpast hægt að komast.
Nú kann ég ekki lengur að segja nákvæm-
lega frá því, hvernig samræðurnar féllu, þær
hafa sjálfsagt farið á víð og dreif, eins og
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. JÚNÍ 1997