Lesbók Morgunblaðsins - 18.07.1998, Blaðsíða 7

Morgunblaðið/Orri Páll
SINFÓNÍAN á æfingu í Carnegie Hall. Tónleikarnir þar voru ein stærsta stundin í sögu hljómsveitarinnar.
segir Runólfur, „enda er alltaf hætta á stöðn-
un ef hljómsveitir bæta ekki reglulega
ögrandi verkefnum af þessu tagi við sig. Þá er
það ekki síður mikilvægt að Chandos-plöturn-
ar urðu jafnframt til þess að Islendingar átt-
uðu sig á því að þeir ættu í raun og veru góða
sinfóníuhljómsveit. Fram að því höfðu þeir
ekki haft neinn samanburð."
Ekki var ráð fyrir því gert í hinum upp-
runalega samningi við Chandos að hljóðrituð
yrðu verk eftir íslensk tónskáld en forráða-
menn útgáfufyrirtækisins gáfu hins vegar
munnlegt fyrirheit um að af því kynni að
verða síðar. Var þetta gagnrýnt af íslenskum
tónskáldum sem þótti SI hafa samið af sér. Að
mati Runólfs átti sú gagnrýni ekki rétt á sér.
„íslensk tónskáld gerðu sér ekki grein fyrir
því hversu mikla þýðingu þessi samningur
hafði fyrir hljómsveitina. Auðvitað var frá
upphafi lögð áhersla á að taka upp íslenska
tónlist líka en aðalatriðið var að hljómsveitin
fengi tækifæri til að láta ljós sitt skína. Það
gerði hún svo um munaði og eftir að dómar
um fyrstu plöturnar fóru að birtast batnaði
samningsstaða hennar verulega."
Chandos hefur gefið út níu geislaplötur
með leik Sinfóníuhljómsveitar íslands, þar af
eru tvær ejngöngu með verkum eftir íslensk
tónskáld. A hinum plötunum sjö flytur hún
verk eftir Sibelius, Rakhmaninoff, Klami, Ma-
detoja, Grieg og Alfvén. Hljómsveitarstjóri á
öllum plötunum, nema einni, er Petri Sakari,
fráfarandi aðalhljómsveitarstjóri SÍ.
Chandos-plötumar báru hróður SI víða og
leiddu til þess að sænska útgáfufýrirtækið
BIS samdi við hljómsveitina um að hljóðrita
fyrir sig öll hljómsveitarverk Jóns Leifs. Mið-
ar því verki vel og eru tvær plötur, Sögusin-
fónían og Geysir, þegar komnar út en ráðgert
er að plöturnar verði sjö eða átta talsins.
Þá eru upptökur á vegum hins nafnkunna
fyrirtækis Naxos, sem telst til risa á sviði
klassískrar tónlistarútgáfu, í fullum gangi en
á þeim vettvangi hljóðritar SÍ verk Sibeliusar,
meðal annnars allar sinfóníur Finnans. Allt
þakkar Runólfur þetta samningnum sem
gerður var við Chandos á sínum tíma.
Landfræðileg einangrwn rofin
Runólfur segir að tónleikaferðir til útlanda
séu á sama hátt mikilvægar fyrir SI og geisla-
plötur - þær rjúfi landfræðilega einangrun
hljómsveitarinnar. „Tónleikaferðir hafa marga
kosti. Hljómsveitin fær tækifæri til að spila í
fyrsta flokks tónlistarhúsum, fær alþjóðlega
gagnrýni á leik sinn, fær tækifæri til að spila
sömu efnisskrá oftar en einu sinni, auk þess
sem hún hristist tvímælalaust saman á ferðum
sem þessum. Hljómsveitir koma með öðrum
orðum alltaf betri heim úr tónleikaferðum.“
Þá er það skoðun Runólfs að tónleikaferðir
SÍ til útlanda hafi einnig ótvírætt gildi íyrir
land og þjóð - vart sé hægt að hugsa sér betri
sendiherra en Sinfóníuhljómsveit Islands. „Eg
er til dæmis sannfærður um að margir Banda-
ríkjamenn hafa komið til íslands eftir að hafa
heyrt hljómsveitina spila á tónleikum þar árið
1996. Tónleikagestir í Bandaríkjunum eru að
stórum hluta fullorðið, vel stætt fólk, sem ferð-
ast mikið. Þegar það hefur séð hljómsveitina,
hefur það jafnvel hugsað með sér: Við höfum
aldrei farið til íslands, það gæti verið spenn-
andi. Hvers vegna ekki að skella sér þangað!"
Markmið SI er að fara í tónleikaferð til út-
landa á tveggja til þriggja ára fresti. í tíð
Runólfs hefur hljómsveitin gert gott betur -
farið í sex utanlandsferðir. Fyrst fór hún í
ferð um Norðurlönd árið 1990 sem var ákaf-
lega vel heppnuð. Hæst bar tónleika í út-
varpshúsinu í Kaupmannahöfn en fyrir þá
fékk SÍ frábæra dóma. Árið 1993 kom SÍ
fram á tónlistarhátíð í Miinchen, þar sem
flestar bestu hljómsveitir Evrópu komu við
sögu, og ári síðar fór hluti hljómsveitarinnar í
tónleikaferð til Washington undir heitinu
Iceland Sinfonietta. Tilefnið var hálfrar aldar
afmæli íslenska lýðveldisins. Sama ár fór SI í
minnisstæða tónleikaferð til Færeyja.
Árið 1996 fór SÍ í sína umfangsmestu utan-
landsferð til þessa, til Bandaríkjanna. Kom
hún fram í nokkrum nafnkunnum tónlistar-
húsum á austurströndinni en hápunkturinn
var tónleikar í Camegie Hall í New York. Var
hljómsveitinni vel tekið af leikum sem lærðum
og fékk meðal annars afar lofsamlega dóma í
The New York Times.
Sjötta utanlandsferð SI á þessum áratug
var til Danmerkur, þar sem hljómsveitin kom
fram í Kaupmannahöfn, þáverandi Menning-
arborg Evrópu. Sjöundi og síðasti viðkomu-
staður hljómsveitarinnar var síðan Grænland,
þar sem hún tók þátt í vígslu menningarhúss-
ins Katuaq í fyrra.
Um þessar mundir er verið að skipuleggja
tónleikaferð til Bandaríkjanna árið 2000 með-
al annars með styrk frá Landafundanefnd. Þá
bindur Runólfur vonir við að unnt verði að
fara í tónleikaferð til Mið-Evrópu árið 2001.
Upp á kant við Osme Vcinskci
I tíð Runólfs hafa tveir aðalhljómsveitar-
stjórar starfað með SI, Finnarnir Petri Sak-
ari (1988-93 og 1996-98) og Osmo Vánská
(1993-96). Fer hann fögrum orðum um list-
ræna hæfileika þeirra félaga sem báðir hefðu
reynst hljómsveitinni vel, einkum Petri.
„Að mínu áliti hefur Petri Sakari unnið
kraftaverk. Hann var svo sannarlega réttur
maður á réttum tíma. Hann er mikill vinnu-
hestur og gerði þegar í upphafi gríðarlegar
kröfur til hljómsveitarinnar sem hefur svo
sannarlega skilað sér. SÍ hefur þroskast og
eflst undir hans handleiðslu."
Á eftir Petri kom Osmo Vánská sem Run-
ólfur segir hafa verið hárrétt framhald á sín-
um tíma. „Osmo er mjög snjall hljómsveitar-
stjóri og engu minni vinnuþjarkur en Petri.
Báðir kvörtuðu þeir undan lítilli vinnuskyldu
hljómsveitarinnar. Osmo er aftur á móti allt
öðruvísi skapi farinn og því er ekki að neita að
litlir kærleikar voru með okkur síðustu mán-
uðina sem hann starfaði með hljómsveitinni."
Framan af var að vísu allt með felldu. „Þeg-
ar við Osmo höfðum starfað saman í um eitt
til eitt og hálft ár sagði hann við mig að ég
væri langbesti framkvæmdastjóri sem hann
hefði unnið með og þekkti hann þó marga.
Leit ég á það sem mikið hól. Skömmu síðar
fór aftur á móti að síga á ógæfuhliðina. Fyrst
fór Osmo að kvarta undan litlum vinnutíma. I
þvi efni var hins vegar ekki við mig að sakast
enda ákvæðið skýrt í kjarasamningi hljóð-
færaleikaranna, sem mér þótti reyndar forn-
eskjulegur. Á þessu máli hafði Osmo lítinn
skilning.
I annan stað átti Osmo afar erfitt með að
sætta sig við að stjórn og verkefnavalsnefnd
SÍ skiptu sér af hans störfum. Að þessu leyti
komum við til móts við hann því annan vetur-
inn sem hann starfaði hér var verkefnavals-
nefnd, sem er skipuð samkvæmt lögum, tekin
úr sambandi, þannig að við Osmo og tveir full-
trúar hljóðfæraleikara ákváðum verkefnaval-
ið. Gaf þetta góða raun og var Osmo mjög
samvinnuþýður og hafði til dæmis fullan
skilning á þeim sparnaðarsjónarmiðum sem
voru, sem endranær, uppi á teningnum.
Þriðja ástæðan fyrir því að við Osmo lentum
upp á kant var sú að hann vildi hafa áhrif á
ráðningarmál og skipta sér af rekstri hljóm-
sveitarinnar. Það var auðvitað ekki hans mál!“
í fjórða lagi var Osmo sífellt að ala á spennu
milli skrifstofu SÍ og hljóðfæraleikaranna.
Sagði eitt við okkur en annað við hljóðfæraleik-
arana. Þegar hann var spurður hverju þetta
sætti sagði hann einfaldlega að til þess að öðl-
ast fullkomið traust hljóðfæraleikaranna yrði
hann að búa til sameiginlegan óvin. Sá óvinur
voni starfsmenn skrifstofu SÍ.“
I kjölfar þessara mála varð trúnaðarbrest-
ur milli hljómsveitarstjórans og skrifstofunn-
ar. Það sem gerði aftur á móti útslagið var
viðhorf Osmos til Naxos-hljóðritananna. „í
upphafi var ráð fyrir því gert að Osmo stjóm-
aði hljómsveitinni í öllum upptökunum fyrir
Naxos. Tók hann þeirri málaleitan vel. Síðan
gerðist eitthvað sem varð til þess að hann
breytti um skoðun. Fengum við því lykilmann
frá Naxos til landsins gagngert til að tala við
Osmo. Varð sá fundur sögulegur. Osmo gerði
allt sem í hans valdi stóð til að ófrægja Sin-
fóníuhljómsveit Islands. Sagði hana ekkert
geta spilað - allra síst Sibelius. Var mannin-
um vitaskuld brugðið enda hafði hann heyrt
SI leika á tónleikum og á plötum og vissi að
hún var framúrskarandi góð.“
Runólfur kveðst ekkert hafa skilið í þessu
upphlaupi Osmos þar til hann frétti, skömmu
síðar, að BIS hefði gert samning við sinfóníu-
hljómsveitina í Lahti í Finnlandi um að hún
hljóðritaði allar sinfóníur Sibeliusar - undir
stjórn Osmos Vánská. „Hann óttaðist því
hugsanlega samkeppnina!"
Fáránlegar lawnakröfwr
Runólfur týnir fleiri dæmi til um óheilindi
Osmos, eins og þegar hann hringdi frá Finn-
landi fáeinum dögum fyrir tónleikaferðina til
Bandaríkjanna 1996 og setti fram „fáránlegar
launakröfur", eins og Runólfur tekur til orða,
þrátt fyrir ákvæði í samningi hans um hvern-
ig greiða ætti fyrir tónleikaferðir til útlanda.
„Þegar ég sagði honum að við gætum ekki
orðið við þessum kröfum hótaði hann bara að
hætta við. Að vísu náðist lending í málinu en
ekki var þetta útspil Osmos til þess fallið að
auka traust okkar á honurn."
Runólfur segir reyndar að svo virðist sem
Osmo hafi verið ákveðinn í að segja skilið við
SÍ á þessum tíma enda hafði honum þá borist
girnilegt atvinnutilboð frá BBC-hljómsveit-
inni í Skotlandi, sem síðar réð hann til starfa.
Runólfur segir leiðinlegt að svona skyldi
fara, því Osmo Vánská sé irábær hljómsveitar-
stjóri. „Þessir skapgerðai’brestir hans virðast
aftm- á móti hafa bakað honum óvinsældir víð-
ar en á íslandi. Hann fær til dæmis ekki að
koma nálægt stóru hljómsveitunum þremur í
Helsinki."
Runólfur kveðst ekki vita hvort Osmo eigi
eftir að stjórna SI á nýjan leik en segir hljóm-
sveitina hafa áhuga á að fá hann til liðs við sig
sem gestastjórnanda árið 2000, þegar hún
heldur upp á hálfrar aldar afmæli sitt. Óvíst
sé hvort af því geti orðið. „Samskipti okkár
eftir að Osmo lét af störfum hafa verið vih-
samleg og ef hann kýs að snúa aftur er ég
ekki í vafa um að honum yrði vel tekið. Hann
á marga vini meðal hljóðfæraleikaranna enda
gerði hann hér marga góða hluti - það verður
ekki frá honum tekið.“
Hatrömm kjaradeila
Þó samskiptaörðugleikamir við Osmo hafi
varpað skugga á starf Runólfs segir fram-
kvæmdastjórinn kjaradeilu hljóðfæraleikara
við n'kið og stjóm SÍ á liðnum vetri hafa verið
erfiðasta málið sem hann hafi glímt við í fram-
kvæmdastjóratíð sinni. Varð sú deila hörð og
kom meðal annars til vinnustöðvunar hljóp-
færaleikara áður en samningar tókust. Kjara-
samningar höfðu þá verið lausir í eitt ár eða
svo. „Það kom mér á óvart hversu erfið og
hatrömm þessi deila varð. Fólk varð virkilega
grimmt og meðal annars þurfti að fara með tvö
mál fyrir kjaradóm. I stærra málinu, sem sner:
ist um íjölda tónleika á viku, hafði stjóm SÍ
betur.“
Grundvallarmunur var á sjónarmiðum
hljóðfæraleikara og stjórnar í deilunni og
Runólfur er ósáttur við samninginn sem un(l-
irritaður var að lokum. „Stóra málið er auðvit-
að fjöldi tónleika en samkvæmt nýja samn-
ingnum er að hámarki heimilt að halda eina
tónleika í viku, auk sex laugardagstónleika á
ári. Þetta fyrirkomulag er auðvitað út í hött
og þekkist hvergi annars staðar. Gestahljóm-
sveitarstjórar eiga líka eflaust eftir að reka
upp stór augu í framtíðinni þegar þeir komast
að raun um hve æfingaskylda hljómsveitar-
innar er lítil og hve ósveigjanlegur kjara-
samningurinn er. Ég óttast að þetta eigi eftir
að hefta möguleika hljómsveitarinnar og
koma niður á henni í framtíðinni.“
Er kjaradeilan þá ástæðan fyrir því að þú
segir starfí þínu lausu nú?
„Hún var svona lokahnykkurinn. Ég var að
vísu farinn að íhuga að láta af störfum áður en
til deilunnar kom en þegar ýmsir hljóðfæra-
leikarar fóru að beita sér af mikilli grimmd í
málinu missti ég hreinlega áhugann á starf-
inu. Og þegar maður missir áhugann, hættir
maður! Starf framkvæmdastjóra Sí er þannig
starf að maður þarf á öllum sínum áhuga og
metnaði að halda!“
Björl framtíð
Framtíð Sinfóníuhljómsveitar íslands er þó
björt, að áliti Runólfs. Staða hljómsveitarinnar
er sterk, innan lands sem utan, og sóknarfærin
óteljandi. Nýr aðalhljómsveitarstjóri, Banda-
ríkjamaðurinn Rico Saccani, mun taka við
hljómsveitinni í haust og bindur Runólfur mikl-
ar vonir við störf hans - kveðst raunar viss um
að hann eigi eftir að gera góða hluti. „Finnam-
ir tveir hafa haft mjög sterk karaktereinkenni
sem hljómsveitarstjórar og á þessum tíma-
punkti þótti okkur best fyrir hljómsveitina að
leita eftir einhverju allt öðru í fari aðalstjóm-
andans enda er fjölbreytni af hinu góða. Rico
Saccani, sem er af ítölsku bergi brotinn, upp-
fyllir að okkar mati þetta skilyrði en hann sam-
einar mikla hæfileika annars vegar og léttleika
og suðræna persónutöfra hins vegar. Þá er
Saccani tilbúinn að vera sýnilegri út á við en
Finnarnir hafa verið, sem er mjög gott fyrir
ímynd hljómsveitarinnar. Listrænn stjómandi
sinfóníuhljómsveitar þarf að vera áberandi."
En þótt björt tíð sé framundan fullyrðir
framkvæmdastjórinn að mikið verk sé óunnið -
að ýmsu sé að huga. Ekki kemur á óvart áð
kjarasamningur hljóðfæraleikara er fyrsta at-
riðið sem hann nefnir í því samhengi. „Til þess
að SÍ geti uppfyllt þær vonir sem við hana era
bundnar er algjört skilyrði að breyta þessum
fomeskjulega kjarasamningi. Taka út hindran-
ir og takmarkanir og færa samninginn í nú-
tímalegra horf, líkt og þekkist erlendis. Þá þarf
að rýmka fjárhagsramma hljómsveitarinnar og
gera henni þar með ldeift að standa jafnfætis
sambærilegum hljómsveitum erlendis."
Ennfremur mælist Runólfur til þess að
strengjasveit SÍ verði stækkuð og meiri
áhersla lögð á að fá til landsins þekkta lista-
menn, ekki síst hljómsveitarstjóra. Þá verði
að halda áfram öflugu markaðsstarfi - jafnvel
herða róðurinn og „síðast en ekki síst“ segir
hann brýnt að fá bætta aðstöðu fyrir hljóm-
sveitina i nýju tónlistarhúsi!
„Sinfóníuhljómsveit íslands er íslensku þjóð-
félagi nauðsynleg - ímynd þess væri önnur nyti
hennai' ekki við. Hljómsveitin hefur tekið ótrú-
legum framfómm á undanfómum ámm og hef-
ur burði til að taka jafnmiklum, ef ekki meiri,
framfómm á komandi misserum. Það veltur þó
að vemlegu leyti á byggingu tónlistarhúss.“
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. JÚLÍ 1998 7