Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1999, Blaðsíða 10

LJÓÐRÝNI
Í
NEDERLANDSE Gasunie heitir fyrirtækið sem svo hefur byggt yfir sig í Groningen í Hollandi.
Arkitektafirmað Alberts & Van Huut í Amsterdam hefur staðið vel að verki í þá veru að brjóta
upp einhæft form, plata augað og fá áhorfandann til að trúa því að þarna séu fæstar Ifnur lóð-
réttar. Þaksvipurinn er með slíka úthugsaða óreglu en á hliðum hússins eru málaðir fletir ein-
faldlega iátnir mynda skálínur sem ríma við þaksvipinn.
iipjj
fiili
IHIII....
bihihiiiiiie
igiiiiigiieesi
IIBiIIIIIIIIII
SDIIIBBIBgBIDD
ISBSSf BBIiaSBi
|HiailQ0II3ilI
i iQaiiBBimiig ft
SIIIIIIIIIIIQCS P
íiffifíinisíiHiHiaí*'
steí'.l'!!"l!!S!!!!!!n
«■11111» ■■■iiiiiig
REMBRANDT-turninn í Amsterdam, kenndur
við frægasta son borgarinnar. Á bak við
hönnun þessa skrifstofuhúss, sem að mestu
leyti er á nótum módernismans, er hollenska
arkitektafirmað ZZ-P architecten. Turninn er
135 m á hæð og með hæstu byggingum í
Hollandi. Rembrandt-turninn minnir meira á
ameríska skýjakljúfa en flest önnur háhýsi í
Hollandi, og líkt og tíðkast fyrir vestan er
margra hæða opið gímald þegar inn er kom-
ið á jarðhæðinni.
Y-TURNINN í Amsterdam er í aðalatriðum
kantaður stöpull, en tvennt er gert til þess að
hann verði ekki eins og frystikista: Gluggarn-
ir eru útbyggðir og á þremur stöðum er
formið brotið upp með rauðmáluðum innd-
rætti. Höfundar eru Neutelings Riedijk
Architecten í Rotterdam.

MARSH & MCLENNON
skrifstofubyggingin í
Rotterdam virðist hafa
verið byggð á akri utan
við borgina. Svo er þó
ekki; þarna heitir Rivi-
um Business Park, eða
með öðrum orðum
garður þar sem fyrir-
tækjum er ætlað að
byggja yfir sig. Þetta er
stílhrein bygging sem
arkitektafirmað Van Til-
burg og félagar er
skrifað fyrir.
SNORRI HJARTARSON
KVÖLD
A grunnsævi kvölds
ílæðir gullinn straumur
um þéttriðin net
nakinna trjánna
og íyllir þau ljóskvikum fískum
Bráðum kemurrökkrið
undir brúnum seglum
og vitjar um aflann.
(Lauf og stjörnur, 1966.)
Þetta litla kvöldljóð Snorra Hjartarsonar byggist á tvöfaldri mynd. Raunar
má segja að slíkt hið sama gildi um grundvöll alls myndmáls í ljóðum. í
myndmáli af þessu tagi felst samanburður við aðra mynd og umritun. Svo
hefur verið allar götur aftan úr miðöldum. Einkar skýrt og haganlegt dæmi er
að fínna í Hákonarmálum Eyvindar skáldaspillis:
Svarraði sárgymir
á sverða nesi.
Fell flóð fleina
í fjöru Storðar.
Gymir merkir haf, sjór, - og ef tekinn er burt orðhlutinn sár og orðin sverð
og fleinn birtist einungis einföld náttúrumynd: sjórinn gnauðar á nesi og flóð
fellur í fjöru eyjarinnar Storðar í Noregi. En sá sjór er fellur úr sári er blóð og
sverðanes er oddur vopnsins og flóð fleina er þvílík skæðadrífa spjóta, að líkt
er við flóðöldu. Þannig fléttast saman í þessum einfalda vísuhelmingi í senn
náttúran og bardaginn sem þar er háður.
Svipaðri aðferð beitir Snorri í lýsingu sinni á kvöldinu. Ef tekin eru burt
orðin kvöld og nakin tré stendur eftir náttúrumynd úr hafínu: á grunnsævi
flæðir gullinn straumur og fyllir net ljóskvikum fískum. Orðið ljóskvikur hef
ég ekki séð annars staðar og hygg það smíð skáldsins. Það er einstaklega vel
til fundið. Við höfum væntanlega öll séð glampa á ljósan kvið físka er bylta sér
og sprikla í neti. En Snorri er ekki að lýsa fískum, þótt grundvöllur
myndmálsins sé sóttur í veröld þeirra.
Strax í upphafi birtist okkur myndhverfingin „á grunnsævi kvölds“ og segir
okkur um leið að ekki er allt sem sýnist í þessu ljóði. Kvöld hefur auðvitað
ekkert grunnsævi, - hér er yfírfærsla milli skynsviða og um leið aðferð til að
gera okkur algengt náttúrufyrirbæri sýnilegt á algerlega nýjan hátt.
Straumurinn gullni er vitaskuld sólarljósið er fellur til okkar gegnum flækju
nakinna trjági'eina sem líkjast neti. Jafnframt er tilgreindur árstími, - það er
að minnsta kosti ekki sumar. Þar sem greinarnar bærast, myndast glampar og
Ijósleiftur sem minna skáldið á spriklandi fiska.
Eftir fyrra erindið verða skil í ljóðinu. Myndin er nú fulldregin.
Kvöldgeislar sólarinnar eru fangnir í neti og sprikla þar hjálparvana, enda
tími þeirra brátt á enda. í síðara erindinu færist tíminn til og við fáum að sjá
það sem verður. Rökkrið kemur persónugert í líki fiskimanns og „vitjar um
aflann“ - dregur netið með ljóskviku fískunum. Ljósið er horfið, það hefur
orðið rökkrinu að bráð.
Ljóðið er borið fram líkt og ópersónulega, mælandi þess gerir hvergi vart
við sig. Því er er eins og myndin miðli sér sjálf. Það eykur á áhrifamátt
náttúrumyndarinnar og hinna óumflýjanlegu. umskipta frá Ijósi til rökkurs.
Rétt er að taka eftir persónulegri notkun ljóðstafa, sem eru reglubundnir allt
fram að síðasta vísuorðL
í kennslu í Háskóla íslands hef ég spurt nemendur að því, um hvað þetta
ljóð fjalli í raun og veru. Og undantekningalaust hef ég fengið svarið: um
dauðann. Þó er hann hvergi nefndur á nafn. Að vísu er líkingin við fiskana
ákveðin bending. Og svo auðvitað hin táknræna merking ljóss og myrkurs,
sem allir þekkja. En ef þetta ljóð er ekki aðeins náttúrumynd, heldur einnig
lýsing á dauðanum, hvað segir það okkur þá um dauðann? Við þá spurningu
kom oftast hik á nemendur. Og þá hef ég spurt enn: Af hverju eru seglin brún?
Er okkur eðlilegt að sjá brúnt rökkur? Nú vill svo til að ég veit vegna
persónulegra kynna við skáldið, að upphaflega hafði Snorri hugsað sér seglin
blá. Það er kunnara en frá þurfi að segja, að Snorri hóf listferil sinn í myndlist,
sem listmálari, og það hefur alla tíð sett sterkan svip á ljóðmál hans. Blátt er
kaldur litur, brúnt hlýr. Með litaskiptunum breytist myndin þess vegna, - og
þar af leiðandi skilningur á henni. Ef þetta ljóð fjallar um dauðann, þá er sá
dauði ekki ógnvekjandi, heldur líkt og eðlileg og hlý endalok hins „ljóskvika"
lífs.
Snorri sagði mér eitt sinn að sér þætti einkar vænt um þetta ljóð og fyndist
það með betri ljóðum sínum, eins og hann orðaði það af Ijúfmannlegri hógværð
sinni. Öll ljóð Snorra Hjartarsonar eru „góð“ og einstaklega vönduð og fáguð,
enda var hann harður gagnrýnandi sjálfs sín. Og þetta litla kvöldljóð er
sérstaklega skýrt dæmi þess hvemig hægt er að draga upp umfangsmikla og
nákvæma mynd af djúpum lífsskilningi með fáum orðum í Ijóði.
NJÖRÐUR P. NJARÐVÍK
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. JÚLÍ 1999