Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.1999, Blaðsíða 3

I I SBOK MOIK.l \I!I.AI)SI\S - MIiNNING I IS I IB
28. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Spegill tímans
Blöð og tímarit, sem út hafa komið á öldinni,
eru spegill tímans og í þann spegil lítur
greinarhöfundurinn, Halldór Carlsson. Þar
sést að merkar nýjungar sem mörkuðu tíma-
mót hafa úrelst fljótt og því eru líkur á því
að farsímar, tölvur og sjónvarpstæki í þeirri
mynd sem notuð eru daglega núna, fari á
ruslahaug sögunnar ásamt með hestasláttu-
vélum og ritvélum.
og fagurfræði hennar er efni greinar í þess-
ari Lesbók. „Almennt á sér stað gífurleg
framþróun í tölvugeiranum - nánast er um
menningarlegan Miklahvell að ræða - og
svo er einnig á sviði tölvulistar,“ segir í grein-
inni. Fjallað er um hvernig tölvulistin gerir
nýjar kröfur til viðtakandans. Með gagn-
virkninni fær hugmyndin um þátttöku við-
takandans í sköpun listaverksins nýja vídd.
Q±t
Dauðinn - og hvað svo?
I þessari grein séra Þórhalls Heimissonar er
fjallað um hugmyndir helstu trúarbragða
heimsins um líf að loknu þessu. Hann segir
að engar nákvæmar lýsingar á himnaríkis-
vist sé að finna í kcnningum Krists og að
ræður flestra presta fjalli ekki um lífið
handan Gullna hliðsins. Hinar ýmsu kirkju-
deildir hafa heldur ekki getað komið sér
saman um það, hvernig sú tilvera sé ná-
kvæmlega, sem bíður eftir dauðann.
Þriðja tónleikahelgi
sumartónleikanna í Skálholtskirkju rennur
nú upp. Þar verður m.a. frumflutt kammer-
verk eftir Snorra Sigfús Birgisson; „Fegurð
veraldar mun hverfa“ við samnefnt ljóð
Hallgrfms Péturssonar. Einnig verða frum-
flutt verk eftir Svein Lúðvík Björnsson og
Hans-Henrik Nordström. Við messu á
sunnudag verður m.a. flutt stólvers úr söng-
handriti í nýrri útsctningu Hróðmars inga
Sigurbjörnssonar.
FORSÍÐUMYNDIN
Forsíðumyndina tók Árni Sæberg af málverki Þorvaldar Skúlasonar, Blóm í potti, sem er
í eigu Listasafns Háskóla íslands, og er myndin birt í tilefni af umfjöllun í Lesbók um
safnið og velgjörðarmann þess Sverri Sigurðsson.
GREGOR LASCHEN
ORNINN
BALDUR ÓSKARSSON OG
FRANZ GÍSLASON ÞÝDDU
Smiðjan stynur í svefni.
Nýjað þakið nær að brún
skýjabekks hvar öminn situr, hyldýpið
íhvítum klóm.
Augnakóngur, kverkin heit - á ævilöngu steypiflugi
ævilöngu meginorð: sem gamlir trúðar
sökkvi í sagið -
reglubundinn ærslaleikur hringinn kringum svið
- oghlæi.
Nú er skýjamandlan þversum, ránið sjálft
og þrúguorðið
þýtur upp á blóðgum vængjum, virðist lengi
standa kjurt - þar til örninn út til hafsins
aftur snýr með geislafætur.
Sjá, þeir ljóma er hann orgar, heiðum
stjörnum rótar burt.
Raknarlífí gneistaflugi. Gamla reglan
virðist holl. En þvert um grænku á renniflugi
keyrir hann sína rauðu tungu, broddinn
mjóva mér í koll.
Gregor Laschen er þýskt skáld, f. 1941, og hefur gefið út Ijóð og fjölda rit-
gerða um bókmenntir. Hann er einn af ritstjórum ritraðarinnar Poesie der
Nachbarn.
RABB
SKÓLA
HVAÐ?
EGAR þetta var ritað var inn-
ritun í framhaldsskóla að
ljúka. Að venju stóð út af
borðinu, - eins og það er kall-
að í samningum, lítill hópur
sem hvergi fékk skólavist. Al-
mennt er álitið að þeir sem
sitja í þessari súpu séu for-
svarsmenn menntamála á Islandi. Raunin
mun að nemendurnir sitja í henni - fram í
ágúst ef satt skal segja. Þetta ástand verð-
ur til af mörgum sökum. Sumpart er það
vegna þess að skólar hreinlega yfirfyllast
en sumpart vegna þess að enn eru við lýði
héraðshöft í skólum.
Hluti vandans er viðhorf okkar til lag-
anna. Þau gilda aðeins á stundum. A hverju
ári er héraðaskiptingin ítrekuð í umburðar-
bréfum, þó svo lögin um framhaldsskóla
kveði skýrt á um að ekki sé við lýði héraða-
skipting á framhaldsskólastigi. Auk þess
virðist Ijóst að eftir því sem þessi hreppa-
skipting er ítrekuð nákvæmar þá fara nem-
endur æ meira út fyrir svæði sín í leit að
skólaplássi. Og skólarnir sniðganga um-
burðarbréfin og virða ekki mörkin í fram-
kvæmd, nema gagnvart slakari nemendum
eins og það er kallað. Allir gefa sem sagt
umburðarbréfinu langt nef.
Svona skipting er á vissan hátt óviðeig-
andi m.a. vegna þess að framhaldsskólar
bjóða alls ekki upp á það sama. Þannig er
erfitt fyrir einstakling sem ekki á lögheimili
á svæði skóla sem býður sérhæft nám að
fylgja héraðaskiptingunni. Þá er hann að
útiloka það nám sem honum hentar. Aftur á
móti er mjög erfitt að skilja þegar nemend-
ur flykkjast út fyrir svæði sitt í skóla sem
er rétt eins og þeirra eigin héraðsskóli.
Margir benda að auki á að afnám hreppa-
skiptingarinnar hindri eðlilega þróun skóla.
Mörgum skólastjórnendum finnst þetta
ágætt. Þeir fylgja reglum upp að vissu
marki, - meðan það hentar þeim, hirða þá
umsækjendur sem passa þeim og henda
hinum frá sér. Meðan þeir geta það er lítil
þörf á að breyta. Þeir sinna þannig engum
sérþörfum nemenda, fötlun, lestrarerfið-
leikum eða þeim sem eru illa staddir í lok
grunnskóla og þurfa á fornámi að halda.
Brottfall nemenda veldur þeim ekki
áhyggjum og stærsti hópurinn sem slíka
skóla sækir gæti í sjálfu sér lokið námi ut-
anskóla.
I öllu falli má ætla að héraðaskiptingin
hafí færst einu skrefi nær falli í vor. Og úr
því sem komið er má vera að það gildi það
sama um hana og bjórbannið á sinni tíð að
best sé að láta þá undan kröfunni og af-
nema höftin með öllu. Svona í stað þess að
hafa hér enn ein lögin sem ekkert merkja.
Annars er erfitt að henda reiður á því
hvernig nemendur velja skóla. Þar koma til
tískusveiflur og margt annað. Orðspor ætti
að ráða miklu eða hvað? Ef það orð fer af
skóla að hann sinni illa þörfum nemenda þá
væntanlega velja menn ekki slíkan skóla.
Það gæfi yfirvöldum færi á að skoða starf
þess skóla, meta hann og gera tillögur um
úrbætur. Það myndi vöruframleiðandi gera
ef fólk hætti að kaupa vöruna hans. Annað-
hvort það eða hætta framleiðslunni -
vinnslunni.
Þá ætti að vera hægt að álykta sem svo
að það væru skólarnir sem sinntu þörfum
nemenda sem væru eftirsóttir. Þeir ættu að
afla vel. Það er fleira sem gæti ráðið náms-
vali. Menn gætu viljað áfangakerfi þar sem
það er sveigjanlegt, gefur færi á að flýta
sér eða seinka eða þá því að taka meira en
maður „þarf ‘ svona rétt eins og að næla sér
í aukasneið af hlaðborði menntunar þó svo
menn séu í raun búnir að taka nóg á
diskinn. Sum árin er þetta í tísku.
Stundum er bekkjakerfið í tísku vegna
þess að menn telja að þar sé aðhald og
skipulag. Þá þurfi ekki að hugsa mikið um
námsval eða námsframvindu.
Nemendur lýsa þó oft áfangakerfinu sem
villugjörnu en bekkjarkerfinu sem spenni-
treyju. Það er víst erfitt að gera öllum til
hæfis, sem aftur ýtir undir kröfuna um val
á skólum.
Kannanir sýna samt sem áður að félags-
lífið ræður þar mestu. Spennandi dans-
leikjadagskrá, frægar árshátíðir, fjörugt
skemmtanahald og viðlíka ráða mun meiru
en væntingar um góða kennara og löngunin
til að glíma við krefjandi námsefni. Öfug-
mæli eða hvað?
Rannsóknir erlendis segja að þótt höftin
séu fjarlægð þá ráði markaðssetning og
orðspor - svo ekki sé talað um væntingar
foreldra eða ættingja. Þvert ofan í rök
þeirra sem halda á lofti frjálsu vali skóla þá
sést einnig í rannsóknum að það eitt veldur
ekki breytingum á innra starfi skólanna.
Vinsælu skólarnir breytast næsta lítið,
enda reyna þeir að varðveita það sem gerir
þá vinsæla í lengstu lög. Þeir sem eru
minna eftirsóttir þurfa að berjast fyrir
stöðu sinni og ættu samkvæmt þessari
kenningu að huga að markaðssetningu.
Frjálsa valið breytir þannig kynningum og
auglýsingabæklingum og verður til þess að
húsnæði er lagfært eða bætt. Annað breyt-
ist minna. Enda þarf mikið til að breyta
innra starfi skóla og veldur oft meiri óvin-
sældum en vinsældum þegar til skemmri
tíma er litið. Þannig muna margir setuverk-
föllin og mótmælin sem urðu þegar MH var
breytt í áfangakerfisskóla með einkunna-
kerfi sem byggði á bókstöfum. Þegar horfið
var frá bókstöfum yfir í tölur urðu aftur
mótmæli mikil.
Nú kann hins vegar að vera betra færi á
að ná fram breytingum en oft áður.
I fyrsta lagi er að taka gildi ný námskrá
sem mun leiða yfir okkur breytingar.
I öðru lagi er verið að innleiða nýja tækni
í skólana sem býður upp á margar nýjungar.
í þriðja lagi er sjálfræðisaldur nemenda
hærri sem þýðir að mun einfaldara er að
tefla saman foreldrum og starfsfólki skóla.
I fjórða lagi er verið að tryggja rétt
þegnanna með markvissum hætti með
stjórnsýslulögum ýmiskonar.
Þetta eru nokkur atriði sem munu breyta
skólum. Það eru því spennandi tímar
framundan þar sem móta þarf stefnu og
túlka þarf texta til að finna hvernig best
megi gera hlutina með hagsmuni nemenda
og samfélagsins í huga. Framundan er auk-
ið vinnuálag en ef vel tekst til spennandi
vinna. Upp mun væntanlega rísa flóknari
skóli sem býður fram betri þjónustu. Von-
andi þjónustu sem hæfir betur unga fólkinu
sem þangað sækir. Á sumum sviðum þurf-
um við að taka gamlar greinar og breyta
sjónarhorni þeÚTa sem og inntaki.
En allar þessar úrbætur og aukinn réttur
þegnanna byggja á lögum sem fylgja þarf
eftir til þess að fram verði sótt. Sem aftur
veldur því að mér verður hugsað til þess
sem ég sagði í upphafi - rétt enn eitt árið -
um lögin.
Vonandi verður ekki ástæða tO að birta
þennan pistil óbreyttan að ári.
MAGNÚS ÞORKELSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. JÚLÍ 1999 3