Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2000, Page 7

Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2000, Page 7
Ingo Maurer, Ijósaperulampar, 1966-68: Samspil nýti- leika og tákngildis. Guido Drocco og Franco Mello, fatahengið kaktus, 1971. Með hjálp nýrra gerviefna, eins og pólýúretanfroðu, var hægt að móta hús- gögn eftir teknimyndaformum. Staflanlegi plaststóllinn „4860“ sem Joe Colombo hannaði fyrir fyrirtækið Kartell. Gatið í bakinu þjónar einungis þeim tilgangi að gera það auð- veldara að ná stólnum úr steypumótinu. Joe Colombo, 1930-1971, var framúrskraandi hönnuður á 7. áratugnum. menning, fortíðarþrá og áhrif frá fjarlægum menningarsvæðum voru notuð og heimasmíð- uð húsgögn héldu innreið sína í híbýlamenn- inguna. Æskumenningin var ekki eini fagurfræði- legi áhrifavaldurinn. Geimferðir og vísinda- kvikmyndir vöktu væntingar um óendanlega möguleika tækninnar. Kvikmynd Stanleys Kubrick, 2001: A Space Odyssey frá árinu 1968 varð kveikjan að draumsýnum hönnuða um híbýlahætti framtíðarinnar. (Kubrick lék sér að hugmyndum um framtíðarhönnun, sem voru ekki alltaf bjartsýnar og fagrar. Fram- tíðarveröldin sem hann skapaði síðar í mynd- inni A Clockwork Orange byggðist að vísu á sömu fagurfræði og í fyrri myndinni, en hún var mun myrkari og óhugnanlegii.) Stórir, opnir íbúðargeimar, áþekkir þeim hugmynd- um sem fólk gerðfi sér um geimskip, skyldu fullnægja öllum tíeknilegum, sálrænum og fé- lagslegum þörfum'. Jafnvel hin alsjálfvh-ka veröld sjónvarpsþátta á borð við Star Trek og The Jetsons, átti að leysa af hólmi fyrri hug- myndir um híbýlahætti. Vítt var til veggja og húsgögnin úr plasti. Ýmsar tæknilegar nýj- ungar voru hannaðar í því skyni að gera heimilishaldið sjálfvirkt: ísvélar, dósaopnarar, sjálfhreinsandi ofnar, sjálfaffrystandi Isskáp- ar. Andstætt hinum rétthywidu og röklegu formum funksjónalismans skírskotuðu slíkir íbúðargeimar til tilfinningalegra og líka- mlegra þarfa fólks fyrir öryggi, hvíld, sam- skipti, sköpun og kynlíf. Ofugt við umhverfisverndarsjónarmiðin og þjóðfélagsgagnrýnina dofnuðu hinar bjart- sýnu framtíðardraumsýnir þegar olíukreppan skall á árið 1973. Sterkust voru áhrif popp-menningar á ít- ölsku hönnunina. Gagnrýni á funksjónal- ismann í Þýskalandi í Þýskalandi, þar ■ sem funksjónalisma í arkitektúr og hönnun hafði verið fylgt nánast eins og trúarsetningu uns nýbyggingahverfin í útjaðri borganna leiddu mönnum neikvæðar afleiðingar hennar fyxár sjónir svo ekki varð lengur um villst, upphófst um miðjan 7. ára- tuginn deila á meðal arkitekta og borgar- skipuleggjenda um tilfinningalega fátækt hreinnar nytjahyggju sem miðaði einungis að kerfisbundinni fjöldaframleiðslu og rétt- hymdri formstefnu. Jafnvel var tekið að ræða á ný um hlutverk listarinnar í hönnunarfei'l- inu, en funksjónalisminn hafði ætíð viljað halda list og hönnun aðgreindum. Deilan náði hámarki með fyrirlestri heim- spekingsins Theodor W. Adomo árið 1965, þar sem hann hélt því fram að hreinn funk- sjónalismi fæli í sér hugmyndafræðilegar ýkj- ur, auk þess sem það fyndist varia nokkurt form sem auk notagildis hefði ekki jafnframt tákngildi: „Takmarkanir hinna hreinu forma fúnksjónalismans eru komnar á daginn, þau eru flatneskjuleg, fátækleg og þröngsýnislega Sviðsetning úr kvikmyndinni „Qui etes-vous Polly Maggoo?" sem hönnuð var af Willi- am Klein árið 1966 undir áhrifum frá op-list. Einkennandi eru stórgerð og öflug línu- mynstur í svörtu og hvítu. hagnýt.“ Arkitektinn Wolfgang Nehls ritaði árið 1968 fræga grein undir heitinu „það verður að fórna heilög- um kúm funksjóna- lismans“. Nehls gagn- rýndi ómanneskjulega foi-mstefnu stein- steyptra einingahúsa frá 7. og 8r-áratugnum: „£>að glíeps;anlega er að kröfuMar.um skýr- leika og- strangleika hafa leitt: okkur í hönn- unarlega áuðn.“ I riti sínu, Gagnrýni vömfagurfræðinnar (Kritik der Warenást- hetik), setti stjóm- málaheimspekingurinn Wolfgang Fritz Haug fram pólitíska gagn- rýni á hlutverk hönn- unar í kapítalísku hag- kei’fi. Beindist gagnrýnin Eitt þektasta dæmið um andhönnun var Pratone (stóra túnið), sem Strum-hópurinn gerði árið 1971. Við fyrstu sýn var þetta húsgagn fráhrindandi, en í raun var það bæði mjúkt og þægilegt að sitja á. í and- hönnun var algengt að bregða á leik með skynjunina. að hönnun sem gerir lítið úr notagildi hlutanna með því að gefa þeim tælandi yfirborð (formhönnun) til þess að fá neytendur til að kaupa vörur sem þeir hafa engin not iyrir og þjóna einungis þörfum markaðarins. Itölsk hönnun einkenndist ekki aðeins af menningarlegri, heldur einnig heimspekilegii, pólitískri og samfélagsgagnrýnni vitund. Undir lok 7. áratugarins kom fram á Italíu ný kynslóð ai’kitekta og hönnuða sem vora óá- nægðir með xikjandi menntunar- og starfs- skilyi-ði og hina neyslumiðuðu „fögra hönnun" iðnframleiðslunnar. Þessi hópur vildi ekki lengur einskoi'ða sig við að hanna staka glæsi- muni, heldur endurskoða hönnunarferlið í ljósi pólitískra skilyi’ða neyslusamfélagsins. Andófið gegn viðtekinni hönnun, neyslu- og hlutadýi’kun var m.a. sett í'ram í formi teikn- inga, klippimynda og framtíðai'drauma. Formin komu fi'á popplist eða mínimalistískri list og aðferðirnar, eins og gjörningar og uppákomur, frá konseptlist 7. áratugarins. Faðir andhreyfingarinnar var Ettore Sott- sass, sem byrjaði snemma að hanna húsgögn og keramikmuni í anda popplistai'innar og di’aummyndir um aðra heima. Þegar komið var fram á miðjan 8. ára- tuginn leystust flestar andhreyfingarnar upp og ítölsk ft’amúrstefnuhönnun staðnaði í óv- issu sem varaði fram í byrjun 9. áratugaiins. þá varð ítölsk hönnun aftur að miðstöð fram- úrstefnuhönnunai’ með umsvifum E. Sottsass og Memphis-hópsins. Frá módernisma til póstmódernisma Hinar róttæku andhönnunarhreyfingar, sem vakið höfðu mikla athygli í fjölmiðlum undir lok 7. áratugarins, leystust flestar upp fáum ái-um síðar og skildu fremur lítið eftir sig. Popphúsgögnin, sem í fyi-stu höfðu fluttu samfélagsgagnrýninn boðskap, enduðu loks sem innantómt tískuskraut. I Þýskalandi voru enn veitt á hverju ári verðlaun Sambandslýð- veldisins fyrir „góða hönnun". Draumsýnir andhreyfinganna máttu sín lítils gagnvart innviðum iðnríkjanna. Engu að síður leiddu hin margvíslegu nýju fagurfi-æðilegu áhrif til mikillar fjölbreytni í smekk og lífsstíl neytenda 8. áratugarins, sem gekk þvert á einræðiskröfu „góðrar hönnun- ar“ og funksjónalisma. Hin einfalda aðgrein- ing á milli lágstéttar, miðstéttar og hástéttar dugði ekki lengur til að lýsa sífellt flóknai’i formgerð nútímalegra iðnríkja undir lok 8. og 9. áratugarins. Smekkur og lífsstíll hinna ólíku samfélags- hópa í iðnríkjunum var orðinn svo marg- bi’eytilegur að ekki var lengur hægt að greina skýi’t á milli góðs og ills, eins og funksjónal- isminn hafði gert. Vitundin um einstaklingsbundinn fjöl- breytileika fegurðarskynsins, tilfinningalega fátækt funksjónalismans og hinn margvíslega tilgang hlutanna leiddi til þeirrar andstöðu gegn módernismanum á 8. ái-atugnum sem póstmódei’nisminn spratt upp úr. Höfundurinn er innanhússarkitekt og starfar við kennslu. Greinin er byggð á bókinni Hönnun - sögulegt ágr/peftir Thomas Hauffe sem Háskólaútgáfan gaf nýlega út í þýðingu Magnúsar D. Baldurssonar. LESBÓK MOkGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR ) 5) JANÚÁR 2000’ 7

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.