Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2000, Page 10

EFTIR
TÓMAS ORRA RAGNARSSON
Fram að menningarbylt-
ingunni í Kína hafði
trúarlíf Tíbetbúa að mestu
leyti verið látið í friði af
Kínverjum og þeir lítið
skipt sér af trúariðkun og
trúarlífi. En með bylting-
unni hófust miklar ofsókn-
ir gegn munkum og fjöldi
klaustra og hofa var eyði-
lagður
Börn fara snemma að hjálpa til við bústörfin í Tíbet. Þessi systkin voru við vinnu í garði fjölskyldunnar.
EINSTÆÐ MENNING
OG LIFNAÐARHÆTTIR
JÍBET-LANDIÐ
A ÞAKI HEIMSINS
ÞAÐ fyrsta sem maður tekur
eftir þegar farið er landleiðina
yfir landamærin frá Nepal yfir
í Tíbet er að stilla þarf klukk-
una tvo tíma og fímmtán mín-
útur fram í tímann, þó að mað-
ur sé á nákvæmlega sömu
lengdargráðu. fiessi furðulega
byrjun á ferðalagi inn á Tíbet-hásléttunna
er aðeins það fyrsta af mörgu undarlegu og
skrýtnu sem maður upplifir í Tíbet. Um
langa hríð hefur ímynd heimsins af Tíbet
einkennst af því sérstæða trúarlífi sem iðk-
að er á hásléttunni norðan við Himalaya-
fjallgarðinn. Trúarlíf, menning og lifnaðar-
hættir íbúa Tíbet eru um margt einstakir í
heiminum. Líf á þessu þaki veraldar eins og
Tíbet er oft nefnt, minnir á foma tíð og á
sumum stöðum er eins og tíminn hafi staðið
í stað og allt sé óbreytt frá því að forfeður
núverandi íbúa Tíbet voru uppi.
Samkvæmt þjóðsögninni má rekja upp-
runa íbúa Tíbet til samlífis á milli apa og
tröllskessu í helli einum í Suður-Tíbet. Þau
áttu samtals sex börn sem síðan fjölguðu
sér í fjögurhundruð og skiptust í fjórar stór-
ar ættir og tvær minni. Hægt og rólega þró-
uðust þessir afkomendur í þann þjóðflokk
sem nú lifir á hásléttunni.
Tíbet er gríðarstórt landsvæði, á stærð
við Vestur-Evrópu, eða um 2,3 milljónir fer-
kílómetra. íbúatala svæðisins er nú talin
vera um 2-3 milljónir en í raun nær tíbetska
hásléttan yfir mun stærra landsvæði en það
kínverska sjálfstjórnarhérað sem nú kallast
Xizang. Landfræðileg mörk hásléttunnar ná
inn í Yunnan-, Sichuan-, Qinghai- og Gu-
ansu-héruðin í Kína. Ef taldir eru allir þeir
sem tilheyra þjóðflokknum má áætla að um
4-6 milljónir Tíbeta búi í þessum héruðum.
Eitt af helstu einkennum sléttunnar er
mikil hæð yfir sjávarmáli, eða að meðaltali
um 4.000-5.000 metrar. Loftslag er mjög
öfgakennt og getur sveiflast úr nokkurra
tuga frosti á næturnar í allt að 20 gráða hita
yfir hádaginn þegar geysisterk sólin nær að
verma upp landið. Þunnt loft í svo mikilli
hæð hefur reynst mörgum ferðalangnum
erfitt. Fyrstu dagarnir eru erfiðastir og
verður að gæta sín sérstaklega á að ofreyna
sig ekki og drekka nægilega vökva til að
eiga það ekki á hættu að þjást af ofþornun.
Lystarleysi, svefnleysi og höfuðverkur eru
algengir fylgifiskar fyrstu daganna. Eitt
megineinkenni á loftslaginu er mikill þurrk-
ur og lítil úrkoma. Hæð Himalaya-fjall-
garðsins gerir það að verkum að afar lítil
úrkoma nær að komast yfir fjöllin. Meðal-
úrkoma er um 460 mm á ári og fellur nær
öll á sumrin enda er hún tengd við monsún-
tímabilið í Suður-Asíu. Á veturna einkennist
loftslagið af sterkum köldum vindum frá
Mið-Asíu og Síberíu. Oft er samfelld hæð
yfir Tíbet á veturna, kalt og oft engin snjó-
koma. Á vorin og sumrin einkennist veðrátt-
an aftur á móti af hita og þurrki sem mynd-
ar lágþrýstisvæði sem hjálpar til við að
koma monsúnvindum af stað í Suður-Asíu.
Til vesturs markast Tíbet af Karakorum-
fjallgarðinum sem liggur að Indlandi og
Pakistan. Til suðurs gnæfir Himalaya-fjall-
garðurinn í öllu sínu veldi á mörkum Nepal
og Indlands. I þeim fjallgarði eru meira en
30 fjallstindar yfir 8.000 þúsund metrum,
þar á meðal flest af hæstu fjöllum heims.
Þessir fjallgarðar ásamt Kunlun-fjallgarðin-
um í norðri á mörkum Tíbet og Xinjiang-
héraðs gera það að verkum að Tíbet hefur
ávallt verið einangrað land. Þessi einangrun
Tíbetskí hiuti Shigatse, næststærsta bæjar Tíbet.
hefur náð að móta samfélag sem er að
mörgu leyti einstakt í heiminum og útskýrir
um margt sérstöðu Tíbets.
Hagkerfið í Tíbet er mjög einhæft. Þó að
margt hafi breyst á síðustu árum, sérstak-
lega eftir að efnahagsumbætur í Kíha kom-
ust á skrið, er Tíbet enn að miklu leyti sam-
félag bænda og hirðingja. Settur hefur verið
upp þróunarsjóður Tíbets sem hefur það að
markmiði að auka erlenda fjárfestingu í
landinu, auk þess að leggja fé til heilsu-
gæslu og menntunar. Eins og oft vill verða
hafa mestar breytingar orðið á þéttbýlari
svæðum en minni í þorpum og sveitum.
Langflestir af kínverska minnihlutanum búa
á þéttbýlli svæðum í Tíbet. Kínverskir inn-
flytjendur í Tíbet eru taldir vera um 30% af
heildaríbúafjölda. Þeir eru flestir frá næstu
héruðum, sérstaklega Sichuan-héraði sem
er fjölmennasta héraðið í Kina en þar búa
um 130 milljónir manna. Ríkisstjórnin í
Beijing hefur á síðustu árum reynt að laða
fólk til að setjast að í Tíbet með því að bjóða
ujjp á ýmis fríðindi svo sem skattaívilnanir.
Utlegðarstjórn Tíbet í Indlandi hefur harð-
lega gagnrýnt þessa stefnu stjórnvalda í
Beijing og bent á þá hættu að Tíbetbúar
gætu orðið minnihluti í eigin landi. Nefna
má til dæmis svæði eins og Mansjúríu og
Innri-Mongólíu þar sem innfæddir voru áð-
ur í meirihluta en eru nú komnir í minni-
hluta. Slíkt gæti hugsanlega gerst í Tíbet á
næstu árum og áratugum.
Ástæður fyrir mikilvægi Tíbets fyrir Kín-
verska Alþýðulýðveldið eru margvíslegar.
Segja má þó að aðalástæðan sé fyrst og
fremst hernaðarlegs eðlis. Hið gríðarstóra
landsvæði þjónar mikilvægum tilgangi sem
mótvægi gegn hugsanlegri ógn frá Indlandi,
en Indland og Kína hafa lengi eldað grátt
silfur saman. Einnig býður Tíbet upp á mik-
ið landrými fyrir hinn mikla fólksfjölda í
I O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 15. JANÚAR 2000