Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2000, Síða 14

FOTGANGANDI KIRKJ-
UNNAR ÞJÓNNISELVOGI
AF SÉRA EGGERTI í
VOGSOSUM
EFTIR KONRÁÐ BJARNASON
Séra Eggert tók við emb-
ætti 1884. Hann var ein-
hleypur og vafalaust hef-
ur hann verið einfari , en
annars hógvært Ijúf-
menni. Hann ótti ekki
hesta og sté ekki ó bak
hesti og varð því að fara
allra sinna 1 Ferða um
sóknir sínar fótgangandi
hvernig sem viðraði.
Hann hafói með sér
vatnshelda skinnsokka til
að vaða yfir læki, svo og
Vogsós.
Eftir lát séra Lárusar Scheving
(Hallgrímssonar) var prestlaust
í Selvogsþingum í 10 ár eða frá
1870 til 1880. ísleifur Einarsson
prestur í Grindavík þjónaði
Krýsuvík veturinn 1871 og á
sumri sama árs þjónaði þar séra
Þórarinn Böðvarsson í Görðum
á Álftanesi. En 1871, var Strönd sameinuð Stað
í Grindavík þegar séra Kristján Eldjárn Þórar-
insson vígðist að Stað. Hann var afi Kristjáns
Eldjáms forseta íslands. Kristján þjónaði
■ Strönd með Stað til ársins 1878.
Þessari þróun í kirkjumálum sínum undu
Selvogsmenn illa og kom það niður á Kristjáni
er hann messaði fyrsta sinni að Strönd með því
að meðhjálpari færði hann í aflagðan útjaskað-
an skrúða. Við þessu brást hinn ungi prestur
með snarpri orðræðu í Strandarkirkjugarði
eftir messu og átaldi Selvogsbúa fyrir að taka
sér fjandsamlega að óreyndu. Þetta hreif og
næst fékk séra Kristján nýjasta og vandaðasta
skrúðann og vinátta milli sóknarbama og
prests var gengin í garð.
Um séra Kristján Eldjám skrifar séra Gísli
Brynjólfsson í Staðhverfmgabók meðal anníirs:
„Hann gat sér einnig gott orð í Selvogi. Fólkið
hlakkaði til þess að fá hann í húsvitjun því að
hann kunni vel að haga máli sínu við unga og
gamla og hann bar með sér andblæ gleði og
góðvildar inn í hverja baðstofu. Ræður hans
þóttu góðar, sérstaklega var rómuð predikun
sem hann flutti í Strandarkirkju yflr sjórekn-
um líkum af erlendu skipi. Til þess var einnig
tekið, hve messur hans vora vel sóttar að
Strönd og þakkað áhrifaríkum stólræðum.
Sjálfur brosti hann að því hrósi og sagði. „Góð
kirkjusókn er ekki ræðumennsku minni að
þakka, heldur heimasætunum í Herdísarvík."
Við Stað í Grindavík tók séra Oddur Gíslason
og þjónaði einnig Strönd. Það var svo ekki fyrr
en 20. ágúst 1880, að séra Ólafur Ólafsson vígð-
ist til Selvogsþinga og prestur settist á ný að
Vogsósum. Hann var talinn með bestu ræðu-
mönnum á sínum tíma og er varðveitt eftir
hann á blaði ómetanleg vitneskja úr Selvogs-
byggð. Hann fór úr Selvogsbyggð á vordögum
1884, er hann fékk Holtaþing.
Þá kom í hans stað að Vogsósum til þjónustu
Selvogsþinga séra Eggert Sigfússon þann 10.
maí 1884. Séra Eggert var f. á Eyrarbakka 22.
júní 1840 og vora foreldrar hans Sigfús Guð-
mundsson trésmíðameistari og kona hans Jar-
þrúður Magnúsdóttir á Lambastöðum á Sel-
tjarnarnesi, Magnússonar. En faðir Sigfúsar,
Guðmundur var af eyfírskum lögréttumönnum
og prestum kominn.
Eggert óx upp í foreldrahúsum á Eyrar-
bakka og var tekinn í Reykjavíkurskóla 1855.
Hann varð stúdent þar 1861 og fór í prestaskól-
ann. Hann lauk þar burtfararprófi 1863, með 2.
einkunn betri. Hann varð síðan barnakennari í
Keflavík 1863-5, á Húsavík, 1865-8, á Eyrar-
bakka 1868-9. Hann fékk veitingu fyrir Hofi á
Höfðaströnd 24. 8. 1869 og vígðist þangað í
sama mánuði af dr. Pétri biskupi Péturssyni.
Þar var hann prestur í 3 ár eða þar til hann fékk
Klausturhóla í Grímsnesi 2. apríl 1872 og var
þar í 12 ár. Þar til hann fékk Selvogsþing 10.
maí 1884 og var þar til æviloka.
Það var því á nefndum vordögum sem síðasti
prestur kom til Selvogsþinga, því að honum
látnum varð Strandarkirkja útkirkja frá Arn-
arbæli og Krýsuvíkurkirkja útkirkja frá Stað í
Grindavík. Séra Eggert Sigfússon var þá 44
ára að aldri og hafði 15 ára prestsþjónustu að
baki. Hann var ókvæntur og bamlaus og gerð-
ist húsmaður að Vogsósum, svo sem fyrirrenn-
ari hans séra Eiríkur.
Vegna þess að séra Eggert varð ekki fjöl-
skyldumaður né átti börn, má ætla að hann hafí
orðið þolandi fyrir ómaklegum afflutningi á
persónuleika sínum af óhlutvöndum mönnum.
Hann hefur vafalaust verið einfari um margt í
lífsviðhorfi sínu til manna og málefna. En þeg-
ar við skoðum embættisfærslu hans í kirkju-
bókum verður ekki betur séð, en að afbragðs-
góð rithönd hans, niðurröðun og nákvæmni
skipi séra Eggerti á bekk með sínum bestu
starfsbræðram. Heimilisfólk á Vogsósum, full-
orðnir og börn reyndu séra Eggert sem hið fyr-
irferðarlitla og hógværa ljúfmenni.
Það hefur án vafa verið að ráði séra Eggerts,
að taka með sér til búsetu að Vogsósum ungu
hjónin, er stofnað höfðu til búsetu að Valda-
stöðum í Kaldaðanessókn, því það varðaði ein-
hleypinginn miklu með hvaða fjölskyldu deilt
yrði heimilislífi að Vogsósum. Þetta vora hjónin
Steinunn Einarsdóttir (af Bergsætt) f. 1857 og
maður hennar Olgeir Þorsteinsson, Sverris-
sonar að Kh'kjubæjarklaustri á Síðu, Eiríks-
sonar. Var því faðir Olgeirs albróðir Eiríks
sýslumanns í Kollabæ. Olgeir var f. 1848. Hann
gerðist brátt hreppstjóri þeirra Selvogsmanna,
en þeir nutu hans ekki lengi því Olgeir lést 29.
1.1889 langt fyrir aldur fram. Tveimur dögum
síðar fæddist Olgeir sonur þeirra, samkvæmt
færslu séra Eggerts í kirkjubók. Börn þeirra
Séra Eggert Sigfússon.
Olgeirs og Steinunnai- voru 4 og var eitt þeirra
Þórarinn f. 1.10.1883 og því á öðra ári er hann
kom að Vogsósum. Hann varð uppkominn skip-
stjóri og stórmerkur brautryðjandi í útgerðar-
þróun landsins. Síðast útgerðarmaður í Grims-
by og ræðismaður Islands þar. Steinunn ekkja
Olgeirs bjó áfram á Vogsósum til ársins 1894,
að hún fer með börn sín austur á Eyrarbakka.
Hún giftist aftur skömmu síðar.
Þegar séra Eggert fer til búsetu að Vogsós-
um 1884, era 207 ár frá því að séra Eiríkur
Magnússon settist þar að til prestsþjónustu við
Selvogsbyggð. Það sem var sameiginlegt með
þeim Vogsóssprestum, var að þeir vora báðir
ókvæntir og barnlausir, svo og vellærðir og
skrifandi. Einnig var þeim sameiginlegt að
binda ekki bagga sína sömu hnútum og sam-
ferðamenn þeirra.
Sameiginlegt var þeim við komu sína að
Vogsósum að láta hlunnindajörðina í hendur
ungum hjónum og gerast húsmenn hjá þeim,
en þó hvor með sínum hætti. Séra Eiríkur hafði
kú, sláturgripi og hesta á fóðram, ásamt þjón-
ustustúlku, en séra Eggert virðist í sínu
leiguframsali hafa notið fæðis og þjónustu án
búgripa.
Séra Eggert átti ekki hesta og sté ekki á bak
hesti og varð því að fara allra sinna ferða um
sóknir sínar fótgangandi hvernig sem viðraði.
Hann hafði því með sér vatnshelda skinnsokka
til þess að vaða læki og Vogsós.
Sú saga er sögð, að eitt sinn er hann var
prestur að Klausturhólum á heimreið frá upp-
boði, ásamt sýslumanni sveitarinnar fannst
sýslumanni séra Eggert vera illa ríðandi og
hvatti hann til þess að sitja viljugan gæðing
sinn, sem séra Eggert þáði vafasömu heilli. Er
skemmst frá því að segja, að séra Eggert
missti allt taumhald á skapofsahesti þessum, er
ekki linnti spretthlaupi sínu fyrr en heim kom-
inn á hlað Kiðjabergs, þá löngu kominn fram-
hjá Klausturhólum. Með ógnarreið þessari
fékk séra Eggert taugaáfall er leiddi til þess, að
hann ferðaðist fótgangandi upp frá því.
Það er því ljóst að messuferðir til Krýsuvík-
ur hafa verið tveggja daga ferðir, en um hálf-
tíma gangur niður á Strönd. Kaupstaðarganga
séra Eggerts upp Hlíðarskarð, yfir Grinda-
skörð til Hafnafjarðar nær níu klst., en til Þor-
lákshafnar um fjórar klst.
Þegar séra Eggert kom að Vogsósum voru
liðin 36 ár frá því að faðir hans Sigfús
Guðmundsson trésmiður byggði hina turn-
lausu Strandarkirkju með bikuðu þaki, sem
erfitt var að halda óleku. Svo ber til að varð-
veist hefur ljósmynd af kirkjuhúsi þessu frá
1884 og á henni má sjá menn, sem hafa verið
nafngreindir á eftirfarandi hátt: Séra Eggert
stendur við norðvesturhorn kirkjunnar, við
norðausturhorn Daníel Daníelsson, er síðar
varð dyravörður í stjórnaiTáðinu og við sálu-
hlið Olgeir Þorsteinsson bóndi að Vogsósum.
Veður hefur þá verið fagurt og sjór rennislétt-
ur, en guðshúsið nöturleg lágkúra.
Það var því ekki að ástæðulausu, að Selvogs-
menn töldu brýna nauðsyn bera til þess, að nýtt
veglegt jjuðshús yrði byggt. Var þar fremstur í
flokki Ami smiður og bóndi í Þorkelsgerði,
Arnason, sem lagði þunga áherslu á að Sigurð-
ur bróðir hans trésmíðameistari í Reykjavík
yi'ði valinn til að standa fyrir því verki. Hinn
nýkomni prestur séra Eggert hefur án vafa
lagt fram sitt lið, einkum með þvi að kynna vilja
Selvogsmanna bréfleiðis fyrir Sæmundi próf-
asti í Hraungerði, Jónssyni.
Á miðju sumri árið 1885, er ljóst að prófastur
hefur bréflega kynnt fyrir Pétri biskupi Pét-
urssyni tillögur sóknarnefndar um endurbygg-
ingu Strandarkirkju, því biskup svarar með
bréfi til prófasts dagsett 20. ágúst 1885 eftir-
farandi: „Snertandi endurbyggingu Strandar-
kirkju vil ég hér með tjá yður, að ég yfirhöfuð
fellst á tillögur þær, sem þér hafið gjört í þessu
tilliti og ætla mér síðar að gjöra nánari ráðstaf-
anir eftir samráði við yður.“
Það var svo ekki fyrr en 10. nóvember 1886,
að biskup skrifar prófasti bréf viðvíkjandi hinni
fyrirhuguðu byggingu Strandarkirkju og segir
þar að hann hafi falið Sigurði Árnasyni tré-
smíðameistara í Reykjavík að smíða kirkjuna,
enda hafi hann sýnt sér áætlun um byggingar-
kostnað kirkjunnar og teikningu.
En 1. nóvember sama árs skrifar Pétur bisk-
up Sæmundi prófasti í Hraungerði bréf vegna
erindis séra Eggerts á Vogsósum við biskups-
vald. En áður en það er orðrétt fest hér á blað,
er rétt að eftirfarandi komi fram: Á meðan enn
vora ekki komin hljóðfæri í kirkjur landsins,
stóð og féll embættisgerð messunnar með lag-
vissum náttúraraddar söngmanni lesandi eða
munandi texta sálmanna, ásamt svörum við
tóni prestsins og síðast en ekki síst í viðráðan-
legri tónhæð. Var sá er nefndum kostum var
búinn „forsöngvari".
Bréf Péturs biskups Péturssonar til
prófastsins í Árnessýslu Sæmundar Jónssonar
í Hraungerði, dagsett 1. nóvember 1886: „Þér
hafið herra prófastur, með bréfi frá 21. fyrra
mánaðar ritað mér þá beiðni prestsins á Vogs-
ósum séra Eggerts Sigfússonar, að verja megi
af sjóði Strandarkirkju til launa handa for-
söngvaranum 1 ki'ónu fyrir hverja messugjörð,
sem fram fer í kirkjunni.
Jeg er yður alveg sammála um það herra
prófastur, að með engu móti má innleiða þann
sið á landi hér að launa forsöngvarann af fé
kirknanna, en þar sem mér er kunnugt um að
hér er svo ástatt að liggur við borð að messu-
gjörðir falli með öllu niður í Strandarkirkju ef
leyfi þetta fæst eigi, og kirkja þessi er einhver
hin ríkasta á landinu, vil jeg því eins og þér
leggið til gjöra undantekningu frá reglunni og
veita samþykki mitt til að forsöngvari
kirkjunnar fái þessa þóknun 1 krónu fyrir
hverja messu sem fram fer í kirkjunni, nú um
hin næstu 3 ár.
Jeg hef ekki viljað binda leyfi þetta því skil-
yrði, að forsöngvarinn, sem nýtur þessarar
bókunar taki að sér að kenna unglingum söng í
1 4 LÉS&ÖK MÖRGÚNBlAÖ^ÍNá - MENNING/LlSTlR í 5. JÁNÚÁR