Tíminn - 22.12.1966, Page 6

TÍMINN
FTMMTUDACrUR 22. desembcr 1966
BÆKUR OG BOKMENNTIR
esnum manm
eru ótal persdnur
Æviminningar Brynjólfs leikara
Karlar eins og ég.
Ólafur Jónsson skráði.
Seíberg gaf út.
Það er ekkert efunarmál, að
Brynjólfur Jóhannesson er í hópi
snjöllustu leikara okkar, og fáir
eiga lengri leikferil eða fleiri blut
verk að baki. Æviminningar slíks
mamns hljóta að verða forvitni-
íegar. Lesendur þeirra minninga
h-ifa flestir verið leikhúsgestir
hans, séð faann birtast í alls kon-
ar manngervum dáðst að persónu-
sköpun h'ans og listtúlkun, en bar-
átta leikarans við að temja sjálf-
ari sig til hlýðni við þetta sviðs-
fólk er leikhúsgestinum hulinn
he:mur og óráðin gáta. Af henni
leikur honum nokkur forvitni að
hoyra.
F.kki verður annað sagt, en
Brynjólfur Jóhannesson svari slík-
um spurningum vel og menn séu
margs fróðari eftir lesturinn. Hins
vegar munu ýmsir faafa búizt við,
að í æviminningun) Brynjólfs
kæmi fram umbnotameiri saga, og
ef til vill meiri ævintýri í kynnum
við öld og menn. En Brynjólfur
er augsýnilega frábær hógværðar-
maður og mitoiar ekki þá hluti
fyrir öðrum. Honum virðist mest
í mun að segja skýrt og rétt frá.
Hann lætur þess getið í eftirmála,
að hann hafi verið tregur til frá-
sagnar um lif sitt og starf, en
aðalhvatning til þess faafi verið sú,
að koma til skila veigamiklum
Geir biskup gdði
í vinarbréfum
fslenzk sendibréf VII.
Geir biskup góði í vinar bréf-
um.
Bókfellsútgáfan. Reykjavik
1966.
Brynfólfur Jóhannesson
fslenzk sendibréf, sem dr. Finn
ur Sigmundsson fyrrv. landsbóka-
vörður, hefur vaílið og búið til
iprentunar á vegum Bókfellsúit-
igáfunar, eru orðin mifcil að vöxt-
ram og gimileg til fróðleiks. Það
ler kunnugt, að í bréfum til góð-
ivina gerast flestir opinskáir, láta
ijafnvel gamminn geisa. Á fyrri
og á margan hátt ti! fyrirmynd- 'tíð, áður en fréttablöð komu tfl
ar um vinnubrögð skrásetj ara og J sögunn'ar, voru sendibréfin sú
þáttum úr sögu Leikfélags Reykjai sögumanns. Ilind,. 61 11 a? tíðindi, stór og smá,
víkur, því að Brynjólfur og það Þess ber að geta, að vandvirkni; Vlna 1 fjarlægð, og góðir bréf-
félag hafa átt mikla samleið, og ræður um bókargerðina og smekk- i nitai\ar ^unn? Pa a® ,7.ry<ld?
verða ekki sundur skilin í sögu. jvísi í útgáfu. BóMn er einkar I fréttirnar a ymsan hatt, eftir þvi
Eftir , lestur bókarinnar virðist i falleg, prýdd ágætum myndum af j , Þeim þotti við eiga. Bréf af
rrranni þessi greinargerð mjög trú j Brynjólfi í mörgum gervum, göml i * taigL se™ ,va ,yeitzt ^afa’ geta
verðug. Hitt er einnig mjög lofs-jum og nýjum, og fylgir loks hlut-iorSlð nama froðlelks og skemmtun
vert, að sknásetjarinn hefur lotið
þessu sjónarmiði tnílega og reyn-
ir hvergi að knýja sögumann sinn
sporum í því skyni að stæra les-
efni. Hann segir aðeins mjúkléga
frá á fallegu og felldu máli, og
reynir að skýra og orða þann hug, iSlíka bók er gótt
og
tíðar menn, auk
kynna bréfritar-
sem Brynjólfur segir honum. Sam mikilihæfan samtíðarmann.
vinna þeirra virðist mjög lagvirk,!
verkaskrá. Þetta er trúverðug saga s ?r íyrir se 11,111
um ágætan listamann, bók semjoess ,sem ^au
gerir hann sannari og betri í vit-, ann sjaifam .. . ..
und manns en áður og eykur' ..nGelr 1Vldahn’ ^
þakklætiskennd leikhúsgestsins oWu lslandl efkr siðaskipti, var
til hans fjTir liðnar yndisstundir.. sonar-sonarsonur Pais Vidalms
qi;vo KAi, oo oó+t að jesa um|logmanns og skalds, en systurson-
AK.
Daaskt varnar-
Æ'
rít um Island
Frásagnir um ísland
e'íir Níels Horrebow. Steindór
S eindórsson frá Hlöðum íslenzk-
aðL Bókfellsútgáfan 1966.
Það er orðið talsvert að vöxt-
um, sem Steindór Steindórsson er
búinn að þýða á íslenzku af
fræðiritum úr dönsku eftir 18.
a’dar menn um náttúru, atvinnu-
hætti og landshagi hérlendis á
þeirri tíð. Fyrst er að nefna ferða
bók Eggerts Ólafssonar og Bjarna
Pálssonar, sem kom fyrst út á
dönsku 1772 og síðan í þýzkri,
erskri og franskri þýðingu á
næstu áratugum en fyrst kom
þessi fræga bók þeirra Eggerts
og Bjarna út hér á landi 1943
í þýðingu Steindórs. Þá þýddi
hiinn ferðabók Ólafs Olaviusar,
er bæði kom út á dönsku og
þvzku fyrir lok 18 aldar, en var
hér lítt kunn almenningi unz
hún kom út í tveim bindur.i í
fyrra og hitteðfyrra hjá Bókfells-
útgáfunni í þýðingu Steindórs, og
nú hefur Steindór þýtt og sama
forlag gefið út bókina Frásagnir
um ísland, sérkennilegt varnarrit
um ísland eftir danska stjarn-
fræðinginn, stærðfræðinginn og
lögfræðidoktorinn Niels Horre-
bow, en hingað hafði hann verið
kostaður með fjölskyldu sína til
nittúrufræðirannsókna eftir að
hann hafði misst embætti í Höfn
Bolholti 6,
(Hús Belgjagerðarinnar).
sökum sjóðþurrðar. Var honum
fenginn bústaður á Bessastöðum,
og þar sem hann var í tvö ár,
bjuggu þeir þar um skeið
samtímis hann og Skúli Magnús-
son, þá nýorðinn landfógeti, vorið
1750, og þeir urðu líka samsMpa
tii Danmerkur á næsta ári. Þeir
áttu mæta vel skap saman, urðu
mestu mátar. Harrow hafði
áhuga á áformum og framkvæmd
um Skúla og liðsinnti honum
eftir megni, sem amtmanninum
Pringel hefur stórum mislíkað,
því hann skrifar stiftamtmanni og
bregður Horrebow um að hafa
spillt Skúla, sem áður hatfði verið
viðfelldinn maður.“ /
Horrebow var hér skemur en
til stéð, aðeins tvö ár, en tók
mikilli tryggð við land og þjóð,
sem bók hans er skýrast vitni
um, og er honum svo miMð í
mun að gera orðstír fslands og
fslendinga sem mestan, að það
sýnist honum allt að því heilagt
mál. En bókin er þannig til kom-
in, að út hafði komið í danskri
þýðingu í Höfn, skömmu áður en
Horrebow hélt hingað til lands,
þýzk bók um ísland, eftir Johann
Anderson borgarstjóra í Ham
borg. Honum er svo lýst, að hann
hafi verið lærdómsmaður miMll í
málfræði og lögfræði og áhuga-
samur um náttúrufræði og landa-
fræði. Til fslands kom hann
aldrei, þótt hann fyndi hjá sér
hvöt til að rita hina dæmalausu
fslandslýsingu sína, en hans eigin
orð eru til fyrir því, bókina hafi
hann samið fyrst og fremst handa
börnum sínum (þótt hann léti
h-ana á þrykk út ganga handa
öllum), í þeim tilgangi að „skerpa
sMlning þeirra á því, hversu
meiri velgerninga og lífsþægindi
hinn ffóði Guð hefði veitt oss.
| ur Skúla fógeta Magnússonar og
játti.því ekki langt að sækja and-
ilegt atgervi. Hann lauk, prófi í
j málfræði við háskólann í Kaup-
imannahöfn og síðar prófi í guð-
! fræði með ágætiseinkunn, var
; dómkirkjuprestur í Reykjavík
j nokkur ár, en síðan biskup í rúm-
an aldarfjórðung til dánardags,
Í20. sept. 1823. Hafði hann „mikla
' nauð“ I biskupsdómi sínum sökum
i fátæktar, sem alkunnugt er, en
bar þann kross með einstakri
hugprýði. Jafnvel á þeim tima, er
mest kreppti að, léku honum;
gamanyrði á vörum, eins og glöggt j
kemur í Ijós í bréfum hans. Gest-
risni hans var viðbrugðið, hversu
þröngt sem var í búi, eins og
þær kunnar frá þeim tíma, og
fagunlega er lýst í ræðu sem Ámi
biskup í Görðum flutti við útför
hans. En sjálfur gerði Geir biskup
þá samlíkiiigu á heimili sínu og
heimkynnum húsbóndans í neðra,
að á hvorugum staðnum Slokkn-
aði eldur!
Aðal-bnéfavinur Geirs biskups
var Bjarni Thorsteinsson, áður
biskupsritari, síðar amtmaður,
faðir Steingríms skálda og nektors.
Var miMll trúnaður þeirra í mfllL
og virðist Geir jafnan segja
Bjama hug simn allan. Stráir bisk-
up notalegri fyndni jöfnum hönd-
um innan um vandamál sem ah
mennar fréttir. Verða jafnt geist-
legir sem verzlegir fyrir þeim
meinlitflu skeytum.
Útgiáfa þessa bindis íslenzkra
sendibréfa er eins fagurlega gerð
og hinna fyrri rita í þeim flokki.
Ágætar skýringar fylgja bréfunum
sem nauðsyn bar og til. Geir bisk-
up hefur haft gott vald á íslenzkrj
tungu, en latína var honum líka
tiltæk.
Aftan á hlífðarkápu bófearinnar
eru prentaðar tvær minningarvís-
ur um Geir biskup góða. Er mál-
far þeirra með þeim blæ, að vel
mættu þær hafa verið ortar að
biskupi nýlátnum, en ekki eru
höfundar er ekM getið. Vísumar
hljóða svo;
Biskupinn mæddi, en mfldL
af manngæzku nafngift hlatrt,
hann leysa hvens vanda vifldi
sem vinur, unz máttur þraat
Hann aflaði ekM sjóða,
sem eyða mölur og ryð.
Þeir nefndu hann Geir Wi»
góða.
Gott mun að skilja svo við.
Munu þau orð vera söxrn eftir-
mæli um Geir biskup Vídattn.
Jón Guðnason.
bæði andlega og efnalega, í föður,
landi voru umfram hinar þjóðirnarj
svo að þau mættu njóta þeirra með!
meiri lotningu og þakk-;
látssemi." Og aðferð hans við!
samantekt bókarinnar var sú, aði
kryfja sagna kaupmenn og sMp-|
stjóra, er siglt höfðu til íslands.!
Væri synd að segja, að þeir bæru
landinu vel söguna. Þeir létu dæl-
una ganga í hinn fróðleiksfúsa
borgarstjóra, lugu hann bókstaf-
lega stútfullan, og öllu trúði hann
bók hans eitt hið argasfca íslands-
níð, sem um getur, og er þá
mifcið sagt
Horrebow gaf út sína bók ári
síðar en hann kom heim M fs-
landi. Virðist hann vel hafa not-
að tímann hér til að verða maður
til að kveða niður ’ firrur hins
þýzka höfundar um land og þjóð.
Tekur hann fullyrðingar hans fyr
ir sömu röð og hrekur. Er það
bæði fróðlegur og skemmtilegur
lestur, að vísu oft settur fram
með broslega . barnalegri ákefð
hjns fslándsírelsaða danska lær-
dómsmanns og afdankaða emb-
ættismanns ,en svo vasklega
gengur hann fram til varnar ís-
landi, að trúlega hefur ekki síðan
staðið steinn yfir steini af barna-
bók borgarstjórans í Hamborg.
GJS.
Leikritin Brandur og
Gísli Súrsson komin í
nýju Matthíasar-bindi
Ritsafn Matthíasar Jochums I listaverk. Brandur er staðbundn-
sonar | ari og á sér þrengri stakk, en
oft og einatt mjúklátari
Þýdd leikrit.
fsafoldarprentsraiðja.
fsafold heldur áfram útgáfu rit-
safns Mattíasar Jochumssonar
með miklum myndarskap. Á þessu
ári koma tvö þýdd leikrit Matthí-
asar í einu bindi og umsjá Árna
Kristjánssonar, tónlistarstjóra, —
Brandur Ibsens og Gísli Súrsson
eftir ensku skáldkonuna Beatrice
Barmby. Þessi leikrit eiga vel sam
an í einni bók þótt ólík séu. f
Brandi sækir Ibsen bæði styrk og
skáldhefð til forníslenzkra bók-
mennta og beitir þeim vopnum í
átakamikilli ádeilu á sína tíð, en
hin enska skáldkona færir islenzka
fornsögu að nokkru úr stílhefð
sinni í nýjan og léttari búning.
Það á einnig vel við að gefa Brand
út hér á þéssu ári, því að rétt
hundrað ár eru liðin síðan Ibsen
samdi hann. Pétur Gautur er
frægara skáldverk en Brandur, en
vafasamt er að hann sé meira
er oft og ematt mjuklatari og
svipfegurri skáldskapur og átti
greiðari leið að hjarta Norð-
manna.
Þýðing Matthíasar er víða allt
að því innblásin, enda er þar fjall
að um efni, sem honum hlýtur að
hafa verið mjög hugstætt og ásæk-
ið. Hér er hvorki ástæða né tæki-
færi til þess að ræða um skáld-
skaparkyngi fbsens í Brandi né
þýðingu Matthíasar, heldur aðeins
fagna þVi, að leikrit þessi koma
út í annað sinn sem bindi í rit-
safni Matthíasar. Og nútíma-
manninum eru þessi verk bæði
betra lestrarefni en ieikhúsverk.
Skemmtileg er myndin af titil-
blaði Matthiasar að Brandi, sem
hann feailaði „sjónarleik í hend-
ingum.“ Mér virðist útgáfan eink-
ar vandlega gerð, enda ýmislegt
lagfært frá fyrstu útgáfunni og
betur lesið handrit Matthíasar.
AK.