Alþýðublaðið - 28.06.1983, Blaðsíða 6

6
Þriðjudagur 28. júní 1983
Það var þungbúinn sunnudag-
ur þegar síminn hringdi vestur á
Hjarðarhaga, færandi þá fregn að
hann Vilmundur væri dáinn. Ekki
hef ég í annan tíma staðið jafn
skelfdur andspænis lögmálum
lífsins. Hvers vegna fékk hann
ekki að vera lengur hjá okkur?
Spurningarnar sóttu á hugann
meðan horft var út í rigninguna.
Leiðir okkar Vilmundar Gylfa-
sonar lágu saman þegar hann var
tæplega þrítugur. Þótt hann væri
þá röskum áratug eldri urðum við
fljóttgóðir vinir. Þau ár sem siðan
eru liðin hef ég orðið þeirrar gæfu
aðnjótandi að starfa náið með
honum, bæði i pólitík og blaða-
mennsku. Fyrst í Alþýðuflokkn-
um og á Alþýðublaðinu en síðar á
Nýju landi og í Bandalagi jafnað-
armanna. Félagsskapurinn við
þennan greinda og góðviljaða
mann hefur verið mér ómetanleg-
ur og lærdómsríkur. Með honum
var auðvelt að deila sorgum sínum
og gleði, enda stóð hann alltaf
eins og klettur við hlið vina sinna.
Sumurin á Alþýðublaðinu gerð-
ust stundum nokkuð lífleg, full
lífleg fannst sumum. Vilmundur
gat ekki hugsað sér að kröftunum
væri eytt í smeðjuleg viðtöl við
flokksmenn. Hann vildi vera ær-
legur og setja réttlætistilfinning-
una ofar flokkshagsmunum. Þeg-
ar aðrir hvísluðust ætlaðist hann
til að við töluðum tæpitungulaust
svo enginn færi í grafgötur með
hvað við væri átt.
Éigi einhver þá einkunn skilið
að hafa verið hamhleypa til vinnu
þá er það Vilmundur. Sínar bestu
blaðagreinar skrifaði hann gjarn-
an á tíma sem venjulegir menn
þurfa til að setja sig í stellingar.
Hann skildi að stór orð eru nauð-
synleg til að ýta við fólki og fá það
til að hugsa. Þetta segir lítið um
hann en mikið um okkur. Rit-
skoðun og tálmanir hvers konar
voru eitur i beinum Vilmundar.
Aðgangur að fjölmiðlum átti að
vera einn helgasti réttur hvers
manns. Þegar Vilmundur ritstýrði
og andstæðingarnir vildu koma
höggi á hann var ekki við annað
komandi en að slá greinum þeirra
myndarlega upp á besta stað —
helst í hátíðarramma ef pláss
leyfði. Vilmundi sárnaði þegar
dagblöð fóru óvirðulega með
greinar gagnrýnenda sinna.
Fyrir þrennar alþingiskosning-
ar fylgdi ég Vilmundi á vinnu-
staðafundi hér í Reykjavík. Oft
var hann baráttuglaður en aldrei
eins og núna í vor. Á síðustu þrem
vikum kosningabaráttunnar hélt
hann fleiri tugi áróðursfunda í
borginni. Eins og gengur reyndu
andstæðingarnir einstaka sinnum
að hrópa hann niður í upphafi
funda. Á slíkum stundum fór Vil-
mundur á kostum og tókst best
upp. Nær undantekningalaust
urðu þetta bestu og ánægjuleg-
ustu stemmningsfundirnir, end-
uðu með dynjandi lófataki. Ekki
svo að skilja að gömlu íhaldsjálk-
arnir hefðu nú allt í einu turnast
og hætt að vera ósammála Vil-
mundi. Nei, skýringin var sú að
þeir fundu að þessum manni var
alvara og honum gekk gott til. í
stað þess að hafa í frammi fagur-
gala sagði Vilmundur aðeins: Við
viljum reyna og mér finnst það til-
raunarinnar virði. Án fjármagns,
flokksvélar og málgagns vildi
hann bjóða fjórflokkunum byrg-
inn. Nú skyldi hann standa og
falla með sjálfum sér og vinum.
sínum.
Þegar við í nóvember síðast-
liðnum ræddum fyrst um það í al-
vöru hvort gerlegt væri að stofna
nýja stjórnmálahreyfingu sem
byði fram um allt land í komandi
kosningum töldu flestir öll tor-
merki á hugmyndinni. í fyrsta lagi
allt of naumur tími. Ekki tækist
að töfra fram 120 frambjóðendur
ásamt hundruðum meðmælenda í
öllum kjördæmum á þessum
skamma tíma. í annan stað fengi
hann ekki liðsauka á þingi og lík-
legast myndi tiltækið fella hann
sjálfan. Þegar síðast taldi mögu-
leikinn var nefndur sagði Vil-
mundur: Þá stend ég bara upp,
þakka fyrir mig og tek til við ljóð-
in og skákina. Það virðist kannski
þverstæðukennt en honum fannst
alls ekki óþægilegt að velta þess-
ari hugsanlegu niðurstöðu fyrir
sér. Hann tók þátt í stjórnmálum
til að afla skoðunum sínum fylgis.
Gengi það ekki eftir voru vegtyll-
urnar einskis verður hégómi.
Þótt Vilmundur hafi fyrst og
fremst verið kunnur vegna stjórn-
málaþátttöku sinnar átti hún síð-
ur en svo hug hans allan. Mér eru
ógleymanlegar þær stundir þegar
setið var yfir kaffibolla og spjall-
að um lífið og tilveruna. Þegar
talið barst að innihaldsríkri ljóð-
list færðist Vilmundur allur í auk-
ana. Ljóð eins og Yngismey eftir
Davíð, þar sem ort er um mann-
legar tilfinninga'r, þótti honum
vænst um. Sjálfur var hann mjög
tilfinninganæmur, en þó laus við
það sem við köllum tilfinninga-
semi.
Seinustu misserin var Vilmund-
ur óþreytandi við að útskýra fyrir
mér mannkærleik anarkismans,
þessarar misskildu stjórnmála-
stefnu sem ranglega hefur verið
kennd við stjórnleysi. Ég hygg að
menn hafi almennt ekki gert sér
grein fyrir því hve frjálslyndi var
ríkur þáttur í lífsafstöðu hans.
Honum fannst óskir manna, von-
ir og þrár svo margbreytilegar að
dauðlegir valdsmenn hefðu ekki
rétt til að setja fólki úrslitakosti í
lifinu. Innst inni hafði hann óbeit
á öllu valdi.
Fyrir kom að stjórnmálabarátt-
an varð miskunnarlaus og olli sár-
um. Þó að lagt væri til Viimundar
með ósæmilegustu vopnum
minnist ég þess ekki að hann hafi
borið kala til nokkurs manns.
Þvert á móti fannst mér það
nokkrum sinnum horfa til
hreinna vandræða hve fljótur
hann var að fyrirgefa og gleyma.
Vilmundur velti mikið fyrir sér
heimspekilegum og siðferðilegum
spurningum, spurningum um gott
og illt, rétt og rangt. Þá var það
ekki síst sjálft lífið, hamingja þess
og harmar, sem honum fannst
mikilvægt að brjóta heilann um.
Mannlífið var honum óþrjótandi
uppspretta til íhugunar. Vilmund-
ur leitaði víða fanga og var stór-
fróður um hinar aðskiljanlegustu
lífsskoðanir manna. Hann sagði
til dæmis að einar skemmtileg-
ustu stundir námsára sinna í Bret-
landi hefði hann átt í rökræðum
um eilífðarmálin við katólska
presta.
Virðing fyrir fólki var Vil-
mundi í blóð borin. Þótt hann
gagnrýndi af hörku neitaði hann
að trúa því að maðurinn sjálfur
væri slæmur í hjarta sínu. Trúin á
mannfólkið og traustið til sam-
ferðamannanna var með ólíkind-
um.
það er þyngra en tárum taki að
þurfa nú að kveðja Vilmund og
þola þá tilhugsun að eiga ekki eft-
ir að hitta hann framar. Við sem
höfum óttast að dauðinn sé lífsins
grimmi vetur reynum í dag að
halda höfði og trúa hinu gagn-
stæða. Þegar ég nú kveð hann
Vimma í síðasta sinn langar mig
að láta fylgja ljóð sem stundum
var haft yfir á Haðarstígnum.
Frœndi, þegar fiðlan þegir,
fuglinn krýpur lágt að skjóli,
þegar kaldir vetrarvegir
villa sýn á borg og hóli,
sé ég oft í óskahöllum
ilmanskógum betri landa,
Ijúflíng minn sem ofar öllum
íslendíngum kunni að standa,
hann sem eitt sinn undi hjá mér
einsog tónn á fiðlustrengnum,
eilíft honum fylgja frá mér
friðarkveðjur brottu geingnum.
Þó að brotni þorn í sylgju,
þó að hrökkvi fiðlustreingur,
ég hef sœmt hann einni fylgju:
óskum mínum hvar hann geingur.
(HKL)
Sé Guð til þá treysti ég honum
fyrir vini mínum. Megi þessi góði
drengur sofa rótt í kyrrð hinnar
hljóðu nætur.
Garðar Sverrisson
í dag, er Vilmundur Gylfason
er til moldar borinn situr í hjart-
anu djúpur harmur og eftirsjá. En
samhliða rifjast upp minningarn-
ar frá mörgum samveru og bar-
áttustundum þau ár er við störf-
uðum saman í baráttunni fyrir
betra og réttlátara þjóðfélagi. í
framtíðinni munu rísa hátt minn-
ingar um góðan vin og skemmti-
legan félaga, og umfram allt mik-
inn hugsjónamann er var tilbúinn
til að leggja allt á sig til að koma
hugsjónum sínum í framkvæmd.
Ég sendi Valgerði og börnunum
ásamt foreldrum hans og öðrum
ástvinum, mínar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Garðar Sveinn Árnason
Vilmundur Gylfason var skóla-
bróðir minn allt til stúdentsprófs,
bekkjarbróðir lengst af og vinur
alla tið. Síðustu ár hafa samskipti
okkar verið tilviljunum háð, en
aldrei bar svo fundum saman að
ekki gætti þeirrar vináttu, sem allt
of lítill tími gafst til að rækja.
Núna, þegar einmitt hverfleiki
tímans minnir svo rækilega á sig,
fyllist hugurinn eftirsjá og alveg
nýjum spurningum um virði til-
verunnar.
Vimmi var hugvitsmaður svo
margra uppátækja barna- og ung-
lingsáranna að flestar minning-
arnar frá þeim tímum eru mér
jafnframt minningar um hann. Sú
áræðni sem einkenndi hann, var
ögrandi en oft örvandi um leið.
Hann hafði kjark til að fylgja
hugmyndum eftir, oft í einskærri
og óvæginni stríðni en oftar vegna
þess að hann hafði á þeim óbifan-
lega trú og stóð við sína sannfær-
ingu.
Á þeim árum, þegar strákum
finnast stelpur bara asnalegar, gat
hann átt sér vinkonu fyrir jafn-
ingja. Þegar ekki var þess nokkur
leið að horfa beint í augu kennar-
ans, stóð hann aldeilis ósmeykur
og án þess að hvika. Þegar aðrir
strákar söfnuðu Bítlahári, lét
Vimmi krúnuraka sig. í harð-
snúnum tíðaranda menntaskóla-
áranna leyfði hann sér að vera við-
kvæmur og tilfinningaríkur.
Hann vogaði sér að hæðast að
strákunum, sem ég varð skotin í
og vissi fyrr en ég hver sá eini rétti
myndi verða! Hann sagði mér 12
ára hvað jafnaðarstefna væri og
löngu seinna, á háskólaárunum,
hittumst við til að gagnrýna enskt
skólakerfi og endurtúlka mann-
kynssöguna. Heima hjá honum á
Aragötunni heyrði ég fyrst lesið
kvæði eftir Stein Steinar. Bók-
menntir, tónlist, pólitík, saga,
menn og málefni... ekkert var
Vimma óviðkomandi og engin fór
varhluta af áhuga hans. Hug-
myndirnar komu oft dálítið flatt
upp á okkur hin, en hjá því varð
ekki komist að skoða sinn eigin
hug nánar. Oftar en einu sinni
urðu þær hugmyndir til að opna
sýn af nýjum sjónarhóli.
Hópurinn okkar, æskuvinir,
sem lögðu saman á fullorðins-
fjallið í saklausum galsa fyrir —
að mér þykir núna — svo óra-
löngu síðan, verður ekki samur
eftir andlát Vimma. Við slitum
barnsskónum saman í væntum-
þykju systkina sem þoldi gagn-
rýni og hrós, gegnum sömu göt-
urnar til þroska og vorum einatt í
augsýn hvors annars þótt leiðir
skildu. Þessa dagana getum við
ekki annað en staðið orðlaust en
þéttar saman og treyst þau bönd
hlýjunnar, sem bundust í
bernsku. Mikið ef það var ekki
Vimmi sem kenndi okkur að
binda þannig. Ekki síst fyrir það
þótti mér vænna um hann en
flestar manneskjur aðrar. Ég mun
ævinlega minnast hans.
Völu, börnunum, foreldrum og
bræðrum sendi ég samúðarkveðj-
ur sem eru dýpri en svo að ég geti
orðað þær nánar.
Magdalena Schram
Vilmundur Gylfason stóð ætíð
skrefi framar okkur skólasystkin-
unum. Hann þroskaðist bráðar en
við hin, varð fyrr sjálfstæðari í
orði og verki, og viðaði að sér
þekkingu sem stóð utar og ofar
námsbókum og leikjum æskuár-
anna. Gáfur hans og skarp-
skyggni samfara heiðarleika og
ríkri réttlætiskennd gerðu Vil-
mund að sjálfkjörnum foringja
þegar í barnaskóla.
Að hið eðlilega forskot Vil-
mundar á tímann myndi einnig
gilda um dánardægur hans, kom
hins vegar sem reiðarslag.
í kjölfar andlátsfregnarinnar
siglir vanmáttur og tóm sem
kveikir stopular myndir frá horfn-
um tíma; strákapör barnaskólaár-
anna, brothætt gelgjuskeiðið með
ótal upphlaupum, menntaskóla-
klikan sem í ófá skiptin sat langa
daga og áliðin kvöld á Aragöt-
unni, kyrjandi rómantíska skáld-
texta og hlýðandi á margleiknar
hljómplötur; þýskir búllusöngvar
millistríðsáranna, Ink Spots og
Golden Gate Quartet. í sömu
stofu útskýrði Vilmundur fyrir
okkur mónólóg Hamlets: Að vera
eða vera ekki. Sú einræða átti eftir
að einkenna allt starf hans og
hugsjónir. Þetta voru ljúfir dagar,
og síðar meir þegar árin höfðu
klætt okkur í aðra og hefðbundn-
ari leikbúninga, skildum við mik-
ilvægi þessara stunda og treguð-
um það frelsi sem þær færðu okk-
ur.
Ég minnist Vilmundar Gylfa-
sonar með söknuði; en jafnframt
með þakklæti fyrir skemmtilega
og auðgandi samferð.
Eiginkonu hans, börnum, for-
eldrum og bræðrum votta ég
dýpstu samúð.
Ingólfur Margeirsson
Ég kynntist Vilmundi Gylfa-
syni árið 1975. Hann var þá að
hefja störf í Alþýðuflokknum af
fullum krafti. Öllum var þá þegar
Ijóst, að þar fór foringjaefni,
enda þótt fáa grunaði hve skjótur
frami hans átti eftir að verða.
Atvik höguðu því þannig til að
við Vilmundur störfuðum mikið
saman þegar í upphafi. Við sátum
báðir í stefnuskrárnefnd flokks-
ins, en það var mjög virk nefnd i
þann tíma. Vilmundur var allra
manna ólatastur til fundaferða-
laga út um land og slóst ég oft í
ferð með honum. Á slíkum ferð-
um kynnast menn vel.
Þetta var skemmtilegur tími.
Alþýðuflokkurinn var í miklum
uppgangi. Einkum var hreyfingin
mikil meðal ungs fólks, en hinir
eldri smituðust Iíka. Vilmundur
var í fararbroddi fyrir ■ þessari
hreyfingu, og potturinn og pann-
an í flestu því sem upp kom.
Það kom strax í ljós í hverju
styrkur Vilmundar sem stjórn-
málamanns var fólginn. Hann var
mælskumaður mikill og gat
brugðið öllu fyrir sig; tilfinning-
um, fortölum og skynsamlegum
rökum. Kjarkur hans og baráttu-
þrek var með eindæmum. Þá var
annar kostur hans, sem ég mat
mikils, en það var sá ásetningur
hans að hafa jafnan upp á málefni
að bjóða og taka afstöðu. Hann
var mjög hugkvæmur á málefni,
sem til framfara horfðu og hljóm-
grunn gátu fengið, en engu að síð-
ur boðinn og búinn að taka undir
hugmyndir annarra, þær sem
honum fundust álitlegar. Allir
þekkja þá útbreiddu tilhneigingu
meðal stjórnmálamanna, að víkja
sér undan því að hafa skoðanir og
jánka því sem að þeim er rétt. Slík
lognmolla var ekki að skapi Vil-
mundar. Hann tók afstöðu og
barðist fyrir henni af óbilandi
þreki.
Það fór auðvitað ekki hjá því
að skoðanir hans og gjörðir yrðu
umdeildar og stundum sýndist sitt
hverjum. Umræður og fundahöld
hafa sjaldan verið eins mikil í Al-
þýðuflokknum og Vilmundur var
oftast miðpunkturinn.
Mælska og málefni voru ekki
einu vopn Vilmundar. Þegar þau
dugðu ekki beitti hann persónu-
töfrum sínum og þar var af nógu
að taka. Vilmundur var hrífandi
maður i persónulegri viðkynn-
ingu, en þeir töfrar streymdu ekki
síður frá honum í fjölmenni, á
fundum og jafnvel gegnum fjol-
miðla. Þessu leynivopni beitti Vil-
mundur oft þegar mikið lá við og
dugði jafnan vel. Fáa menn þekkti
ég, sem ekki báru góðan hug til
Vilmundar persónulega, enda
þótt menn greindi oft á um skoð-
anir hans og athafnir í stjórnmál-
unum.
Þegar á leið fannst Vilmundi
hann ekki eiga þann hljómgrunn
hjá forystumönnum Alþýðu-
flokksins, sem hann vildi eiga.
Hann sagði þá skilið við Alþýðu-
flokkinn og stofnaði sinn eigin
flokk. Að því verki vann hann
með sínum venjulega fítónskrafti.
Það var Vilmundi líkt að aldrei
varð þess vart í kosningabarátt-
unni, sent fylgdi á eftir, að hann
veittist að sínum gömlu sam-
starfsmönnum sérstaklega eða
Alþýðuflokknum yfirleitt. Og var
þó ljóst að báðir sóttu fylgi á svip-
uð mið.
Okkur gömlum félögum Vil-
mundar fannst auðvitað mjög
miður að sjá honum á bak úr
flokknum. Margir litu þó svo til
að um tímabundið ástand væri að
ræða og Vilmundur kæmi aftur
fyrr eða síðar. Hann hélt áfram
tengslum við ýmsa félaga sína úr
Alþýðuflokknum og mætti áfram
á fundum í jafnaðarmannafélag-
inu Spörtu, litla málfunda-
klúbbnum, sem við stofnuðum,
þegar við vorum að byrja að vinna
saman í stjórnmálum.
Og nú er Vilmundur horfinn.
Hann hafði svo djúp áhrif á þá
sem þekktu hann, að það er sem
eyða hafi komið í tilveruna. Mest-
ur er missir ástvina hans, eigin-
konu, barna og nánustu ætt-
menna. Ég votta þeim mína
dýpstu samúð og hluttekningu.
Finnur Torfi Stefánsson
•
Dapur er hugur;
dimmir dagar,
því dáinn er hann,
hinn hugumstóri,
er bjarma sló á bæinn,
borgina — landið,
þá eldsumbrot hjartans
bœrðust í brjósti
og brutust út.
Man ég, man ég
margt frá liðnum árum,
er svall þér í brjósti
sigurvissan.
Osammála oft við vorum,
en ávallt spratt hlýjan
og hugsjónaglóðin
úr hástemmdum huga
svo ósáttir við aldrei skildum.
Horfinn er hlynur
hjartaprúður,
hugumstór og hlýr
í hugsjóna ólgu.
Hvernig mátti fuðrandi
fífukveikur lífs hans
fengið oss lýst
til langframa?
Baldvin Þ. Kristjánsson
Kveðja frá Sambandi ungra jafn-
aðarmanna
Það skapast ákveðið tómarúm í
íslenskri pólitík, þegar Vilmund-
ur Gylfason er kvaddur í hinsta
sinn.
Vilmundur Gylfason var um
árabil virkur þátttakandi i starfi
ungra jafnaðarmanna. Eldmóður
hans og dugnaður hreif fólk. Og
jafnvel þótt Vilmundur hafi viljað
fara aðrar leiðir í baráttunni fyrir
lítilmagnann; gengið úr Alþýðu-
flokknum og stofnað ný stjórn-
málasamtök, Bandalagjafnaðar-
manna, þá fannst okkur sem hann
stæði ennþá með okkur, en ekki á
móti. Hann var sami jafnaðar-
maðurinn og fyrr.
Þannig fannst okkur Vilmund-
ur áfram samherji, þótt hann
hefði breytt um baráttuvettvang.
Hann verður því áfram með okk-
ur í minningunni, þótt hann hafi
nú horfið yfir móðuna miklu.
Við þökkum af alhug sam-
fylgdina. Hún var lærdómsrík.
Éarðu vel vinur. Hafðu þökk
fyrir allt og allt.
Samband ungra jafnaðarmanna