Alþýðublaðið - 28.06.1983, Blaðsíða 4

4
Þriðjudagur 28. júní 1983
Minningarorð
Vilmundur Gylfason
f. 7.8 48 d. 19.6 83
í dag er Vilmundur Gylfason,
alþingismaður, kvaddur hinstu
kveðju. Vilmundur var til
skamms tíma í forystusveit Alþýð-
uflokksins eða þar til hann gekkst
fyrir stofnun Bandalags jafnaðar-
manna. Hann gegndi fjölmörgum
trúnaðarstörfum fyrir flokkinn,
sat í flokksstjórn og um hríð í
framkvæmdastjórn, annaðist
sumarritstjórn Alþýðublaðsins og
gegndi formennsku í stefnu-
skrárnefnd 1974-75. í kosningun-
um 1978 og 79 var hann kjörinn
á þing fyrir Alþýðuflokkinn og í
minnihlutastjórn Alþýðuflokks-
ins 1978-80 fór hann með embætti
dóms- og kirkjumálaráðherra og
menntamálaráðherra.
Vilmundur var óvenju sviprík-
ur persónuleiki og stjórnmála-
maður. Hann var öðrum hugmynd-
aríkari, frjór í hugsun og tilfinn-
mganæmur. Oft kveikti hann
nýja elda og opnaði gá:tir, setn
áður voru luktar, með málfiutn'
ingi sín jm og veitti með því nýja
innsýn í þjóðfélagsgerðina. Hann
vildi fara nýjar leiðir og gerði það.
Hugmyndir hans vöktu athygli,
hvort sem menn voru þeim sam-
mála eða ekki, enda oft umdeild-
ar. En Vilmundur fylgdi hug-
myndum sínum fast eftir og barð-
ist fyrir þeim af atorku og krafti.
Á þessari kveðjustund þakkar
Alþýðuflokksfólk samveruna og
minnist margra góðra stunda. Al-
þýðuflokkurir n vottar aðstand-
endum öllur.t dýpstu hluttekn-
ingu. Ég og fjölskylda mín
sendum Valgerði og börnunum,
foreldrum og bræðrum innilegar
samúðaróskir.
Kjartan Jóhannsson
Ég sakna þín, ég syrgi farinn vin,
í sálu þinni fann ég dýpsta
hljóminn,
er hóf sig yfir heimsins
dægur-glys.
(Steinn Steinarr)
Vilmundur Gylfason alþingis-
maður, formaður Bandalags
Jafnaðarmanna lést í Reykjavík
19. júní sl.
Leiðir okkar Vilmundar liggja
fyrst saman í Vatnsmýrinni, er við
sem drengir lékum knattspyrnu,
hann í Rimmugý, félagi drengja á
Melunum. Ég í Eldingu, félagi
drengja úr Bustaðahverfi. Felögin
voru svar okkar við því óréttlæti
sem hlaust af lögmáli hinnar
frjálsu samkeppni, stóru félags-
liðanna, sem leiddi til þess að ein-
ungis þeir bestu úr mörgum hóp-
um komust í úrvalsliðið. Með til-
komu okkar eigin félaga gátu nær
allir vinirnar i hópunum, hversu
misgóðir sem þeir voru, fengið að
njóta þess að vera með. Þeir í
Rimmugý höfðu útbúið eiginn völl,
skipulagt Reykjavíkurmót smá-
félagsliða og aflað verðlauna.
Andófið gegn miskunarlausu Iög-
máli samkeppninnar var ekki rót-
tækara en svo að ríkjandi reglur
og siðir voru í hávegum hafðir.
Andófið miðaði einungis að því
að hámarka ánægju og gleði
drengjanna í vinahópnum.
í slíkum anda starfaði Vil-
mundur æ síðar, sem jafnaðar:
maður, þingmaður og ráðherra. í
fyrstu ómeðvitað og af ánægju.
En síðar er leiksvæðið stækkaði
og atvikin urðu flóknari varð
starfið meðvitað- og vísindalegt
og gat á stundum skapað sárs-
auka.
Foringjahæfileikar Vilmundar
voru ótvíræðir og komu strax í
ljós á menntaskólaárunum. Hann
var af okkur bekkjarsystkinunum
árin 1964—1968 valinn til forystu
á flestum sviðum, fyrst sem for-
maður 3. bekkjarráðs, síðar til að
skipa eina helstu „kúlturstöðu"
skólans sem ritstjóri skólablaðs-
ins og loks æðstu stöðu nemenda
sem inspector scholae. Nafn Vil-
mundar er órjúfanlega tengt á-
nægjulegum minningum mennta-
skólaáranna. Menntaskólinn í
Reykjavík varð síðar í nær áratug
"starfsvettvangur Vilmundar.
Naut hann þess ríkulega að starfa
innan um æsku landsins og þá
ekki síður að umgangast þá vini
sem hann eignaðist þar í kennara-
stétt.
Leiðir okkar liggja að nýju
saman í Alþýðuflokknum á árun-
um 1974 og síðar. Starf Vilmund-
ar innan Alþýðuflokksins er ekki
öllum jafn ljóst og ýmis önnur
störf hans, þau störf voru engu að
síður slík að ógleymanleg verða.
Við vorum nokkrir ungir menn
af 68 kynslóðinni s.k. sem með-
tókum hugmyndir franskra og
þýskra stúdenta frá vorinu 1968
um breytingar á þjóðfélagsgerð-
inni. Hugmyndir okkar endur-
speglast m.a. í afstöðu til starf-
semi og skipulags stjórnmála-
flokka. Hvað varðar Alþýðu-
flokkinn grundvallast þær í því
viðhorfi að jafnaðarstefnan á ís-
landi ætti ekki að vera einkaeign
fárra í Alþýðuflokknum.
Við ákváðum að berjast fyrir
breytingum á skipulagi og starfi
Alþýðuflokksins þannig að hann
breyttist úr lokuðum, miðstýrð-
um flokki í opinn, valddreifðan
flokk, frá því að þátttaka hins al-
menna flokksmanns helgist af því
að eiga hlutdeild í ákveðnum
frambjóðanda yfir í réttinn til
þess að móta stefnuna.
Það var Vilmundur sem hafði
forystuna á hendi. Fyrst fyrir
stefnuskrárnefnd, sem skilaði
drögum að núverandi stefnuskrá.
Síðar í baráttunni fyrir lögbind-
ingu opins prófkjörs og loks sem
formaður milliþinganefndar sem
lagði til og fékk samþykktar rót-
tækar breytingar á skipulagi
flokksins. Þessar breytingar hafa
ekki enn öðlast almenna viður-
kenningu eldri flokksmanna enda
forystan lítið haldið þeim á lofti.
Það er hins vegar sannfæring mín
að þau viðhorf sem endurspeglast
í breytingunum eiga á næstu árum
eftir að ráða miklu um framgang
jafnaðarstefnunnar á íslandi.
Raunar sér þess þegar merki á
þeirri umræðu sem nú fer fram í
Alþýðubandalaginu og varðar
skipulagsbreytingar á starfi þess.
Það er mest verk Vilmundar að
Alþýðuflokkurinn er nú opnasti
og valddreifðasti flokkur lands-
ins.
Vilmundur gekk úr Alþýðu-
flokknum og stofnaði Bandalag
Jafnaðarmanna þegar h'ann sem
fyrsti þingmaður Alþýðuflokks-
ins í Reykjavík fann að jafnvel
félagar hans í Alþýðuflokksfélagi
Reykjavíkur, Vilmundur var ætíð
fulltrúi þess félags á flokksþing-
um og taldi sig tala máli þess, gátu
ekki sameinast um að veita hon-
um forystuhlutverk innan flokks-
ins þá er hann sótti það.
Vilmundur átti marga félaga,
nokkrir þeirra mynda Spörtu fé -
lagum stjórn- og þjóðfélagsmál.
Það kom oft í hlut Vilmundar að
leiða umræður enda skemmtileg-
ar- málefnalegar og lausar við lág-
kúru. Þá eru og margar góðar
minningar okkar Spörtufélaga
tengdar ánægjulegum samveru-
stundum með þeim hjónum
Vimma og Völu.
Viimundur var lánsamur er
hann gekk að eiga Valgerði
Bjarnadóttur, ekki aðeins vegna
þess hvé áhugasvið þeirra Iágu
saman heldur miklu fremur vegna
þess hve traust og vel hún reyndist
honum á erfiðum tímum.
Við hjónin og félagarnir í
Spörtu biðjum um huggun og
styrk til handa Valgerði, börnum
og ástvinum Vilmundar.
Blessuð sé minning hans.
Bjarni P. Magnússon

Þegar Vilmundur Gylfason
alþingismaður er nú til moldar
borinn minnumst við reykvískir
jafnaðarmenn hans með sorg í
hjarta. Við fylgdumst með hon-
um á uppvaxtarárum hans og þeg-
ar hann tók að ryðja sér til rúms í
stjórnmálum landsmanna hreif
hann hug og hjörtu allra alþýðu-
flokksmanna, sem bundu við
hann miklar vonir. í almennu
prófkjöri sveif hann auðveldlega
inn í 2. sæti A-listans fyrir
alþingiskosningarnar 1978, enda
þá þegar orðinn mikill áhrifamað-
ur á almennum vettvangi og ein-
hver áhrifa- og svipmesti forystu-
maður Alþýðuflokksins í land-
inu.
Það er ekki hægt að segja, að
Vilmundur hafi í stjórnmálastörf-
um sínum farið fram með friði og
spekt. Hann veifaði brandi sínum
óspart og ýmsir flokksbræður
okkar urðu fyrir honum, rétt eins
og aðrir. Við lögðum ætíð við
hlustir þegar hann talaði og
oftsinnis náði hann sínu fram,
ýmist strax eða fljótlega. Enginn
vafi er á því, að á hans stutta
stjórnmálaferli hafði hann mjög
mikil áhrif og margt er gjörbreytt
frá því sem var áður en hann hóf
stjórnmálaafskipti sín. Og líklegt
er, að margar þær bréytingar
muni verða varanlegar.
Vilmundur starfaði fyrst og
fremst innan Alþýðuflokksins í
Reykjavík og var þar óþreytandi
við að benda okkur á það, sem
hann taldi að betur mætti fara.
Samkomulagið var ekki alltaf upp
á það bezta, einkum máttu sumir
góðir flokksmenn binda oft um
skeinur fyrst framan af. Þegar frá
leið slípuðust menn þó meira sam-
an og undir lokin held ég að allir
hafi verið sáttir. É'g veit ekki til
þess, að hann hafi átt sér neina
óvildarmenn í Reykjavíkur-
flokknum um það er lauk og ekki
fékk ég betur séð en hann um-
gengist alla jafnt. Persónulega
samdi okkur tveimur ætíð vel og
aldrei féll minnsta styggðaryrði
okkur í milli. Fyrir það er ég
þakklátur nú.
Þegar Vilmundur hvarf úr
Alþýðuflokknum á liðnum vetri
setti mikla hryggð að okkur
alþýðuflokksmönnum. Okkur
var mjög mikil eftirsjá að honum
og fannst, sem seint yrði skaðinn
bættur. Það var sem mönnum
féllust hendur og deyfðin tæki
við. Sem betur fór hresstist þó lið-
ið og þegar upp var staðið gátum
við huggað okkur við að hafa
unnið varnarsigur. En Vilmundur
var okkur eftir sem áður nákom-
inn, enda hafði tekist svo giftu-
samlega til við brottför hans, að
henni fylgdi hvorki heift né sár-
indi, á hvorugan bóginn, þótt
vonbrigði okkar væru djúp og
mikil. Svo vel hefur því miður
sjaldnast tekizt til í sögu Alþýðu-
fíokksins þegar rismiklir stjórn-
málaforingjar hafa yfirgefið
hann. Ekki veit ég hvað aðrir hafa
hugsað, en ég ól með mér von um,
að sá tími kæmi, fyrr en varði, að
við gætum á nýjan leik unnið
saman innan Álþýðuflokksins.
En örlögin hafa nú tekið í þá
tauma.
Við alþýðuflokksmenn í
Reykjavík kveðjum nú með sorg í
hjarta kæran félaga, vin og for -
ingja, sem við bundum svo miklar
vonir við.
Minningin um hann og verk
hans mun geymast með okkur um
langa tíð og seint gleymast. Inni-
legar samúðarkveðjur sendum
við fjölskyldu hans: Valgerði og
börnunum, Gylfa, Guðrúnu og
bræðrum hans sem og öðrum
vandamönnum. Frammi fyrir svo
mikilli sorg getur maður ekkert
annað en beðið um styrk og bless-
un þeim til handa.
Sigurður E. Guðmundsson.
Atburðaríkum kapítula í ís-
lenzkri stjórnmálasögu er lokið.
Hann fjallar ekki um flækjur
fjöldahreyfinga heldur um áhrif
og athafnir einnar sögupersónu.
Slíkt er sjaldgæft í pólitík.
Við, sem vorum þátttakendur í
hraðri viðburðarrás þessa
skamma tímabils, lítum nú margir
til baka með undrun og eftirsjá.
Gat þetta allt virkilega hafa gerzt?
Hversu margt viljum við ekki hafa
getað sagt eða gert öðruvísi en við
sögðum og gerðum? En því verður
ekki breytt. Ekkert bætt. Ekkert
endursamið. Höfundurinn skráir
ekki meira. Kapítulanum er lokið.
* *
Fyrir langa löngu var mér sagt
ævintýrið um töfraflautuna. Hún
var þeirrar náttúru, að sérhver,
sem heyrði tóna hennar, gleymdi
samstundis öllu öðru og gekk á vit
þess, sem lék.
Skósmiðurinn yfirgaf leist sinn,
barnið gullin sín, bóndakonan
strokk sinn og sláttumaðurinn orf
sitt og ljá til þess að fylgja flautu-
leikaranum. Hvaða lag hann lék
eða hvort hann lék vel eða illa
kunni sagan ekki frá að greina.
Hann lék á töfraflautuna.
Vilmundur Gylfason var slíkur
flautuleikari. Hann átti töfra-
flautuna. Og hún dró fólkið til
sín: skósmiðinn og barnið,
bóndakonuna og sláttumanninn
og alla hina. Suma fúsa. Aðra
nauðuga. Suma hrifna. Aðra
hneykslaða. En hún dró þá alla og
allir komu þeir í humáttina á eftir
flautuleikaranum eins og í ævin-
týrinu.
Var alltaf jafnvel leikið? Voru
tónarnir alltaf jafn hreinir? Var
aldrei blásin feilnóta. Hver er
dómbær um það? Hvaða máli
skiptir það? Við eigum mikið af
góðum músiköntum, sem alltaf
spila kórrétt. Um þá gerast ekki
ævintýri. Til þess að svo verði
þurfa menn að eiga töfraflautu og
kunna að leika á hana. Það kunni
Vilmundur Gylfason. Hann var
töframaður og hafði slík áhrif á
umhverfi sitt.
Vilmundur Gylfason vissi um
þennan mátt sinn. En hve mikill
var hann? Hvar voru takmörkin?
Hve máttug var töfraflautan hans
ein og án nokkurs undirleiks ef
aðeins nógu vel væri leikið? Á það
varð að reyna.
Vilmundur Gylfason vann sig-
ur — enn einn. Undirbúningslítið
fann hann svo til einn og óstuddur
jafn mikinn hljómgrunn meðal
þjóðarinnar og mætustu forystu-
menn stærstu almannasamtaka í
landinu höfðu áður fundið saman
eftir vandaðan undirbúning og
með skipulagðan hóp nafn-
kunnra einstaklinga sem kór á
bak við sig. En svipað hafði áður
gerst- og hverju hafði það breytt?
Var sigurinn enginn sigur? Sat
kannski allt við það sama? Hafði
engu verið breytt? Var kannski
engu hægt að breyta? Til hvers þá
að sólunda aftur allri sinni hug-
kvæmni, allri sinni sannfæringu,
öllu sínu þreki?
Flautuleikurinn er nú þagnað-
ur. Við, sem heyrðum hann, nem-
um hann aldrei aftur. Töfraflaut-
an er týnd og þótt hún finnist aft-
ur er enginn, sem kann á hana.
En við Iifðum ævintýri. Ævin-
týrið um töfraflautuna og mann-
inn, sem kunni að leika á hana.
Við eigum síðar oft eftir að vera
spurð: „Hvaða lag lék hann“?
„Lék hann vel“? „Blés hann
aldrei falskt"?
Hverju eigum við að svara? Við
vitum það ekki. Þetta voru töfrar.
Þetta var töframaður.
__t__•£_.
Vilmundi Gylfasyni kynntist ég
fyrst þegar hann kom heim frá
námi. Síðar urðum við samherjar.
Fyrst í framboði á Vestfjörðum
1974. Svo í þingflokki Alþýðu-
flokksins frá 1978. Við fáa hefi ég
átt meiri samvinnu en hann. í Al-
þýðuflokknum vorum við bæði
mikið sammála og mikið ósam-
mála. Þar kynntist ég Vilmundi
bæði sem eindregnum samherja
og ákveðnum andstæðingi- og í
hvorugu hlutverkinu var neitt ver-
ið að skafa utan af hlutunum.
Þegar hann fór úr Alþýðuflokkn-
um glataði ég samherja en eignað-
ist ekki andstæðing. Samskipti
okkar og samræður urðu ekki
minni við brottför hans úr flokkn-
um þótt yrðu með öðrum hætti en
áður var.
Samt þekkti ég Vilmund Gylfa-
son ekki vel. Hann sagðist varast
að bindast vináttuböndum í gegn
um pólitík. Stjórnmál væru of
miskunnarlaus til þess að vinátta
og pólitík gætu farið saman nema
í hófi. Sinna vina leitaði hann
annars staðar en í gegn um stjórn-
málin. Svo er um fleiri.
Engu að síður fór ekki hjá því
að svo löng og náin samvinna sem
okkar gæfi mér nokkra sýn undir
það ytra byrði, sem Vilmundur
Gylfason sýndi heiminum. Hann
gat verið svarakaldur, stóryrtur og
hlífðarlaus og á skapið lagði hann
ekki hömlur heldur leyfði því að
geysa eins og verkast vildi.
Sagði það, sem hann hugsaði.
Slíkur maður hlaut að vera í senn
kaldlyndur og ókífinn, eða hvað?
Sjálfur myndi hann vart bregða
sér við olnbogaskot og illmæli?
En því var ekki þannig varið. Þótt
svo virtist sízt vera var Vilmundur
Gylfason auðsærður og tók mjög
nærri sér ef einhver stakk hann ó-
notaorði þótt hann svaraði kalt og
hryssingslega. Hið harðhnjósku-
lega yfirbragð, kaldlyndið og
hryssingshátturinn var sú skel,
sem hann hafði hlaðið sér til varn-
ar. Innra fyrir bjó ljóðrænt og
viðkvæmt hugarfar en það var að-
eins á vissum sviðum, sem hann