Tíminn - 28.04.1967, Blaðsíða 4

16
TÍMINN
FÖSTUDAGUR 28. apríl 19S7.
jón Skaftason:
STJORNARSTEFNAN
SLIGA ATVINNUVEGINA
AD
Herra forseti. Góðir íslendingar.
'H'V. þm. Geir Gunnarsson kvað
ríkiisstj.-íloibkana vilja beina þeim
atkv., er þieir kynnu að missa í
a'liþingi'síkosningunum til Fram-
sóknar, vegna þess að Framsf'.
gæti engan þm. unnið í næstu
iko'sningum. Þetta eru tíðindi fyrir
mig, og ég spyr ykkur hv. hiusv-
endur, 'hafið þið orðið sérstakra
elskulegheita varir í garð Fram-
sóknar úr herbúðum stjórnar-
flokkanna undanfarið. Með um-
mælum sínum kemur hv. þm. upu
um þann ótta, sem inni fyrir býr
um, að Frams.fl. kunni að vinna
viðbótarþingsæti í næstu alþingis
Ik'osningu. Sfðustu sveitarstjórn-
arkosningar benda til þess, að
svó geti orðið og þetta þarf alls
ekjri ,að gerast á kostnað Alþb.,
heldur á kostnað stjórnarflokk-
anna.
Dómur um stjórnar-
steínuna
E'ldhú'sdagsumr. þessar fara
fram tveimur mánuðum fyrir
kosningar til A'lþ. Því er eðlilegt,
að sú stjórnarstefna, sem ráðið
'h'efur'í 'landinu rúm 7 ár, sé hér
sótt 'ög variii og mun ég leitast
við að gera það eftir því, sem
tími minn leyfir. Við dóm um
árangur viðreisnarstjórnarinn
ar er rétt strax í upphafi að gera
sér grein fyrir, hverju stjómin
stefndi aðallega að og hvernig
til hefur tekizt í stærstu málum
þjóðarinnar. Aukaatriði skipta
minna máli. Um það er e.kiri
deild, að aðaistefnumál viðreisnar
stjórnarinnar var að fcoma at-
vinnulífi l'andsmanna á heilbrigð-
an grundvöll án uppbóta eðajl
Forystu- og skipulagsleysið hefur ráðið ferðinni
stefnunni. Stjórnarliðar segja
nú í þessum umr., að margt hafi
tekizt vel hjá stjórninni á uná-
anförnum árum og lesa upp larga
lafrekaskrá 'því til sönnunsr.
Margt af því, sem þeir segja, er
vafalítið rétt út frá viissum sjón-
arhól s'koðað. En er ekki líka rétt
sú staðhæfing mín, að vegna þess
hversu hrapalega ríkisstj. hefur
tekizt í glímunni við verðbólguna,
megi líka fullyrða, að í öllum
atriðum hafi henni mistekizt?
Jafnvægi í cfnahagsmálum er af
öllum ábyrgum hagfræðingum
talið grundvallarforsenda heil-
brigðrar efnahagsstarfsemi, próf-
steinninn á hæfni hverrar rikisstj.
til þcss að veita málefnum land-
anna forystu. Á 'því prófi hefur
viðreisnarstjórnin koltfa'llið. Af-
l'eiðingar þessa blasa nú hwar-
yetna við augum. í vaxandi erfið-
leikum og stöðvun margra at-
vinnu'greina, l'ánasvelti og vax-
andi öryggisleysi í afkomu launa-
fól'fcs og er þá fátt eitt talið.
Hvernig hefur þetta mátt gerast
á tímum mesta góðæris, sem ytfir
iþjóðiná''héf'úi,''-T«>mið. Ég álít, að
sjálf stjórnarstefnan eigi hér
mesta söfc.
Við stjórnarstefnuna
að sakast
Rífcisstj. hóf valdaferil sinn
með því að tstórfelia gengið tví-
vegis á rúmu ári og hæltokaði um
leið aJtLa vexti í landinu. Jafn-
’framt þessu var í nafni fre'lsisins
svo til a'l'lur inntfilutninigur og verð
lagning gefin frjé'Is. Allt ' skyldi
styrkja. Þetta átti að tryggja með i frjálst nema vinnulaun þeirra,
því að stöðva verðbólguna og
hækfc'andi framleiðslufcostnað inn-
anlands. Um þettá sagði Ólafur
Tþors fyrrv. forsrh. í áramóta-
ræðu í teilok 1962 m.a. þetta oið-
rétt:
sem semja verða um þau. Við
framkvæmd þessarar frj'áls-
hyg'gju naut Bjarni Benediktsson
dyggilegs stuðnings Gylfa Þ. Gísla
sonar, hæstv. viðskmrlh. og vara-
formanns Alþfl., en sá filotokur
„En takist ekki að sigrast á telur sig enn þá aðhyHast sósial-
verðbólgunni, gleypir hún fyrr
eða síðar ávexti þess, sem bezt
hefur tefcizt. Er þá unnið fyrir
gýg og beinn voði fyrir höndum'1.
Til þessara sannmælá !hins þaul
reynda, létna stjórnmálaforingjá
er vitnáð »11 þess að updirstnfca,
hvað hann taldi þýðingar-mest og
ég tel því ekfci ósanngjarnt að
byggj’a aðallega dóm 'sinn ’urú við
reisnarstjórnina á þessu atriði, þó
að öðru verði einnig vikið.
íslandsmet
Síðan ummæli þessi voru sögð
í árslok 1962, hefur visitala neyzlu
vöruverðs hæfckað úr 123 stigum
í 195 stig til ársloka 1966. Mun
verðbólguvöxtur þessi vera eins-
dæmi í allri íslandssögunni. Þessa
staðreynd má ekki einasta rek’a
ti'l úrræð-a og getuleysis viðreisn-
arstjórnarinnar, til þess að kljást
við þetta v-andamál, heldur einnig
til þeirrar einkennilegu tregðu
Bjarna Benediktssonar, hæstv.
fbrsíái., að viðurfcenna ± tíma h-ætt
ur verðbólgunnar fyrir efnahagslíf
þjóðarinnar. Þannig hefur ’hann
itrekað bæði í orði og riti fjall-
að um þá kosti, sem verðbólgu
| séu samfara og yfirleitt fundið
skýringar á verðbólguvextinum
í flestu öðru en sjláifri stjórnár-
isma. Orlög Gylfa Þ. Gíslasonar
hæstv. ráð'h. í stjórnmálum síðasta
áratuigs eru ærið torskilin og vand
fundinh samifeMdur þnáð-ur í
stjórnmáliaatlhölfnum hans. Þann
ig minniS't ég þess, að á fyrst-u
árum viðreisnar hélt hann mikia
ræðu, þar sem hann taldi til meiri
'háttar afrefca hjá viðreisnarstjórn
inni að gefa innflutning og við-
sfcipti frjá'ls. Líkti hann þessu við
þýzka efnahagsundrið og mátti
ski'lja, að hann æt'laðist. ti'l þess
að vera talinn íslenzkur dr. Er-
hardt. Svo þegar verðstöðvunarl.
woru til umr. sl. október, brá svo
við, að hann lýsti ytfir hei'ls hug-
ar stuðningi sínum og síns flokfcs
við þau, enda þótt augljóst væru,
að þau gengju þvert á frjá'ls-
hýggjU'boðskap þann, er hann áð-
ur átti tæpast nógu sterk orð til
að prísa. Áhritf gengiislækikan'anna
vaxtahækikananna, stóraukinna
skattaálaga rí'kisins ásamt frjáls-
ræðinu í verðlaginu sögðu fljótt
til sín, því að verðlag hækkaði
óðara í stökkum. Launastéttirn-
ar fundu fljótlega, að þær
gátu efcki lifað af fcaupi sínu og
um mitt árið 1961 hófust launa-
deilur. Framhaldið þekkja allir,
svo að óþarfi er að lýsa því. Ætla
mætti, að reynsla. undangenginna
ára hefði fyrir löngu átt að sanna
Jón Skaftason
f r já'lsihygg jiu'pos tullu num, hvensu
fjarri er, að hin svo ka'Haða
ffrjálsa samkeppni tryggi hér á
'landi ’lægsta verðlag og að allir
njóti sannvirðis vinnu sinnar.
Kenningar Adams Smifh os anri-
.rra klassikera um kosti frjálsr-
ar samtoeppni eru settar fram við
allt aðrar þjióðfélagsaðstæður en
nú eru fyrir hendi. í nútímaþjóð-
félagi verður ríkisvaldið sjáift
með lagasetningu og ströngu
eftirliti að reyna að tryggja, að
kostir frjálsrar samkeppni fái not-
ið sín og gengui- það þó oft erfið-
lega. Engin lög og ekkert elftirlit
er til hér á landi í þessum efnum,
enda reynslan eftir því.
Sjálfstæðisflokkurinn
hefur haft forystu um
höftin síSustu 20 árin
Ég þykist vi'ta, að hv. sj'áltfistæðis
menn grípi tækifærið og reyni í
tilefni þessara orða að stimpla
mig sérstatoan 'haftapostula. Því
vil ég svara með því að minna á,
að hægt er að liafa stjórn á
efnahagslífinu án beinna liafta.
Það er vel þeikfet fyrirbæri ann-
'ars staðar frá. Jafnframt vil ég
minna á, að eintoaframtalkið og
félagsframtakið býr nú við meiri
Ihötft en oiftast áður ve-gna lánstfjiár
skorts og gífuiie'gra skattaálaga.
Þær miklu verðhækkanir, sem hér
haifa orðið á öllum sviðum, hafa
óhjá'tovæmHega leitt tH mikdH'a
kauphœtokana, án þess þó að
'launastéttirnar hafi gert betur en
halda sínu Muitfalli í síhækkandi
þjóðartekjum frá því, sem það
var fyrir viðreisn. En með þessu
var aftur komin í gang víxlhæ'kk-
un fcaupgja'lds og verðlags í sfcyld
leifca við það, sem tíðkaðist á
styrjaldarárunum með hinum geig
vænlegustu afleiðingum fyrir und
irstöðuatvinnuvegina og þá fyrst
O'g fremst útflutningsatvinnuveg-
ina, eins og nú sést vel.
Stjórnarstefnan og
iðnaðurinn
Fyrsta atvinnugreinin, sem galt
verulegt afhroð vegna viðreisnar-
stefnunnar var íslenzkur iðnaður.
En í skjóli frjálshyggjunnar var
erlendum iðnvarningi rutt inn í
landið úndir því yfirskyni, að ver-
ið væri að lætoka verðlag með
iþví að stofna til samtoeppni við
innlendan iðnað. Hitt var minna
rætt, að í leiðinni væru ómætriar
tollatetojur teknar í rfkissjóðinri
alf innflutningi þessum, en án gíf-
urlegra tollatetona af þörfum og
óþörfum innflutningi gat ríkissjióð
ur ekki verið og viðreisnin var
í strandi. En íslenzkur mark'aður
er smár og eklki til skiptanna,
þannig að íslenzku iðnfyrirtætoin
eru nú að 'leggja upp laupana
ihvert af öðru, etoki fyrst og fremst
vegna þess að verðlag þeirra sé
of hátt, heldur vegna þess að veilta
þeirra verður of lítil og það á-
samt lánsfjárskorti hindrar hag-
tovæmni í refestri.
Lengi má um það deila, hvaða
innlendan iðnað beri að tfóstra í
'landinu. En hitt ætti ekfci að þurfa
að deila um, að þegar búið er að
tooma upp ti'ltelknum iðngreinum
með ærinni fyrirlhöfn og fj'áxút-
látum, þurtfa sterto rök að liggja
tH .þgss að mylja þær holt og. bolt
niður, eins og nú virðist vera gert.
Œfæstv. iðnmrþ., Jóhanni Haifstein
hefur æði oft orðið sfcrafdrjúgt um
þá mola, sem hann hefur látið
fa'Ha a'f borðum rífcisstj. til iðn-
aðarins. M.a. hefur hann reiknað
út háa prósentaufcningu í útlánum ’
iðnláansjóðs á valdatímabili við-
reisnarstjórnar, en þó vantar alfe
lén. Sannleifcurinn mun þó sá, að
aHir molar hæstv. iðnmrih. vega
létt á vogasfcálum iðnaðarins á
móti þeim hnullúngum, sem við-
reisnin hefur lagt á hina vogar-
'sbálina. Þetta þarff ekki að skýra
neitt nánar, því -ð iðnretoendur og
iðnverkatfólk þekkir bezt, hvar
skórinn kreppir og frá þeim hafa
birzt margar yfMýsingar um á-
standið.
Stjórnarstefnari og
sjávarútvegurinn
Við venjulegar aðstæður hefði
sjávarútve'gurinn verið enn harð-
ar leikinn aif völdum viðreisnar-
stafnunnar en iðnaðurinn, enda
minnir mig, að hv. samþm. minn,
Sverrir Júlíusson hefði á sínum
tíma líkt áhrifum viðreisnarstefn-
unnar á sjávarútveginn við lömun
á mannsiíkaman. En þá komu til
hj'álpar óvænt og óvenjuleg höpp.
Kratftblotokinn og asdictækin á-
samt annarri tækni, sem leiddi tM
stóraukins atfla og þá fyrst og
fremst á síldveiðum. Samtúnis fór
verðlag sjávarafurða hætokandi ár
etftir ár. Vegna þessa, — sem hæst
v. ríkisstj. hefur á barnalegan
hát-t, viljað þafcka sér ávextina af,
— hefur útgefðinni aS mestji tek-
izt að þrauka, en ektoi án mi'ki'ls'
fjárhagsstuðnings frá því opinbera.
Hinn mikli síldargróði gaf gullið
tækitfæri, sem ríkisstj. hefði átt
að hafa forystu um að nýta sikyn-
sam'lega, styrkja a'lih'liðagrundvöll
sj'ávarútvegsins og þar með af-
fcomumöguileika þjóoarinnar.
Þetta var hægt að gera með því
að festa um stundarsakir topp-
ana í síldargróðanum, tH þess
annars vegar að koma í veg fyrir
óeðlilegt launamisræmi innan
sjávarútvegsins og hins vegar
tryggj'a alhUða nýbyggingu fisk-
veiðiflotans og vinnslustöðva í sam
ræmi við hei'Idaráætlun. En forystu
leysið og skipulagsleysið réð sgm
fyrr. Og nú blasa vandamiálin
við hvert sem litið er. Togara- og
bátaiflotinn dregist saman þar sem
hiann hefur engan rekstursgrund-
völl og firikvinnslustöðvamar loka
hver af annarri vegna hráeffnis-
skorts og lélegrar aftoomu. Ofan
á bætist, að vegna viðskiptastieínu
rítoisstj. hafa tapazt dýrmætir
markaðir fyrir frysta síld í Aust-
ur-Evrópu og við það hafa mörg
ffrystihúsanna misst mifcilvægt verk
efni, enda er sannast sagna hrá-
lefnisskorturinn meira vandamál
margra þeirra en margumrædda
verðlæk'kun, sem nú er fcennt um
a'Ma erfiðleikana. Ég get ©kfci
látið undir höfuð legigjast
að minna á þá fjölmörgu smá-
■sfcatta, sem lagðir hafa verið á
sjváarútveginn é viðreisniartíman-
um og sikipta tuigum. En nóg virð
ist efcfci að gert, því að í tfrv.
til hatfnarl., eem lagt var friam í
gær, er riáðgerður einn nýr skatt-
ur, hafnanbótasjóðssfcattur, á skip
ytfir 5 sm’ái. og veiðarifærasfeattor-
inn illræmdi er aftur genginn í
breytto formi og á nú að lemja
‘í gegn á Alþ, Atf framantölda er
hág sjávarútvegsins nú þannig
feomið, að hann getur 'hvoriki toeppt
!um tfjármagn eða vinnuafl við
;ýmsar starfsgreinar í landi. Sann-
gjarnt og eðlHegt væri að launa
sjómenn hærra en marga land-
vinnumenn vegna eðli starfans og
fjarvista tfrá heimilinu. En sltffct er
í flestom tiltfel'lum ekfci hægt,
enda fjölgar ekíkert í sjómanna-
stétt og þannig mætti áfram relkja
söguna.
Viðhorfin lík þá og nú
að ýmsu leyti
Með sanni má segja, að nú í
lok viðreisnár sé við margan
vanda að stríða, eins og í upphafi
'hennar. En það fer hins vegar
efcki framhjá neinum, að miki'H
munur er á förystumönnum nú
og þá. Hermann Jónasson gerði sér
fulla grein fyrir vandamáiunum
í árslok 1958 og æskti samstarri
sem flestra flokka um lausn
þeirra. Bjarni B'enediktsson hefur
ítrekað farifi hinum háðulegusto
orðum um þessa stjórnmálalega
ábyrgðaritHffinningu Hermanns.
Sjáifur hefur faann talið sig þass
umkominn að leysa vandann. Hann
fékk tækitfærið.
Öll ijótu orðin um uppgjöf og
fleira, sem hann viðhafði um Her-
mann Jónasson, hafa sannazt á
honum í reynd, því að nú blasir við
upplausn og hrun á mörgum svið-
um atvinnulífsins stórum ægilegra
og óviðráðanlegra en í árslok
1958. Mun erfitt að finna þess
dæmi, að nokkur íslenzkur stjórn-
málamaður hafi hlotið jafn harð-
an pólitískan dóin og Bjarni Bene
diktsson.
Góðir hlustendur. Etftir 2 mán
uði gefst ykkur tækifæri til þess
að toveða upp dóm yfir viðreisnai
stjórninni. Haldi hún meiri hl. sír
um, mun sama óstjórnin rikja os
við þekkjum 'hvert og eitt okkar
Er etoki brcytingar þörtf'
Eg vænti þess, að gæfa lands
manna dugi tii þess að tryggji
ótvíræðan ósigur stjórnarflokk
■anna í feosningunum 11. júní. —