Tíminn - 28.06.1967, Blaðsíða 8

8
TIMINN
MIÐVIKUDAGUR 28. júní 1967
Maður hefur alítaf þörf
fyrir að skapa eitthvað
— Eg held, að listamenn geri sér
yfirleitt ekki far um að vinna
fyrir almenning, þeir eru flestir
eigingjarniir og nota Hstformið til
að tjá sig, og eingöngu fyrir sig
sjálfa. Þannig fórust orð ungri
konu, Sigrúnu Guðmundsdótitur,
sem um nokkurra ára skeið hefur
stundað nám í þeirri göfugu list-
grein höggmyndalist. Síðustu ár-
in hefur hún numið í Noregi, nú
í vetur var hún í listaháskólanum
í Osló, og í lok skólaársins sýndi
skólinn henni þá virðingu að
kaupa eina höggmynd hennar,
konumynd, steyjta í sement.
Sigrún er um þessar mundir
í sumarleyfi hér heima og notaði
Tíminn tækifærið til að hafa tíal
af henni.
— Hvað kom til, að þú valdir
Noreg, þegar þú fórst utan til
náms?
— Mér var ráðlagt að velja
eiitthvert Norðurlandanna fyrst í
stað, veigma þess að skólarnir væru
yfirleitt strangari en víða annars
stiaðar og veittu betri aga. Það
var eiginlega hara af hendmgu,
að ég tók Noreg fram ytfir Dan-
mörku og Svíþjóð, en ég hef kunn-
að ágætlega við mig þar, og er
að mörgu leyti ánægð með kennsl
una, enda eru meðal kennara
helztu listamenn Noregs svo sem
Finn Faaborg, Per Palle Storm og
fLeiri. En þetta er fremur líitill
listahásfeóli, og kennsl'an er þiar
af leiðandi ekki nógu margþætt,
og möguleikarnir minni heldur en
í mörgum listaháskólum.
— Hafðir þú ekki talsverða und
irstöðu héðan, þegar þú fórst út?
— Ég hafði verið alls þrjá vet-
ur í Myndlistars'kólanum við
Freyjugötu, og þar lagði ég eink
um stund á módelteikningu.
— Varsitu þá þegar ákveðin í
að helga þig höggmyndalist?
— Já, ég ætlaði að minnsta
kosti að gera það sem ég gæti á
þessu sviði.
— Ég fékk inngömgu í handíða
skóla í Osló og stundaði þar nám
sem óreglulegur nemlandi í einn
og hálfan vetur og var mestmegn
is við módelteikningar, en það er
auðvitað bráðnauðsynlegt fyrir
verðamdi myndhöggvara að kunna
undirstöðuaitriði dráttlistar, og
geta auðveldlega líkt eftir fyrir-
myndum. Undirbúningsmenntun
héðan hafði verið það góð, að ég
var látin byrja með nemendum á
3. ári. En skólinn var mjög strang
ur, hver skóladagur var eins og
fullur vinnudagur frá 8,30 á morgn
ana til 16.30.
— Þið hiaifið ekki fengið að
dunda neitt upp á eigin spýtux
þarna í stoólanum?
— Nei, megináherzlan var lögð
á teikningar eftir lireinum
natúralisma undir leiðsögn kenn
ara, en án þeirra undirstöðuaitriði
nær listamaður lítið áfnam, hvort
sem er í abstrakt eða fígúratífri
list. Við vorum mikið látin teikna
eftir gipsmyndum eða þá lifandi
fyrirmyndum, látin brjóta viðfangs
efnin til mergjar og ekki einungis
látin lýsa, hinum ytri formum,
heldur toafa dýpra, leitíast við að
ná fram skapgerðareinkennum
fóltos og þess háttar.
— En hvernig er þetta í lista-
feáskólanum?
— Það er líka strangur agi þar,
en við fáum að vinnia miklu meira
upp á eigin spýtur. En við fáumst
svo til eingöngu við naturalisma,
a.m.k. til að byrja með.
— Hafa Norðmenn ef til vill
ekki tileinkað sér að ráði nýung
ar í höggmyndalist?
— Jú, .jú, bæði abstrakt og pop
hefur mjög rutt sér til rúms í
höggmyndalist svo sem öðrum
greinum myndlistar, og þessar
stefnur eiga miklu gengi að
fagna meðal almennings. Á hinn
bóginn er nauðsynlegt fyrir alla
listnema að kunna 'góð skil á
natúralisma eins og ég sagði áðan.
Prófessorarnir við listaháskólann
eru þyí mótfallnir að veita okkur
tilsögn í ahstrakt, bæði af því að
þeir álíta það of snemmt fyrir
okkur, og eins vegna þess að þeir
telji sig ekki geta veitt viðhlítandi
tilsögn í þeirri grein. Ungir norsk
ir listamenn, bæði listmálarar og
myndihöggvarar hafa talsvert til-
einfcað sér abstraktlist, en þó held
ég að Svíar séu miklu róttækiari í
þessum efnum.
— Finnst þér listáhugi vera al-
mennur í Noregi?
— Nei, ekki get ég nú siagt það,
að minnsta kosfi ekki hvað tekur
til myndlistar, þar sem ég er nú
málum kunnust. Yfirleitt er mjög
lítil aðsókn að myndlisitarsýning-
um, og oft eru það ekki nema nán
ustu ættingjar og vinir listamanns
ins auk einhverra „séryitringa“,
sem heiðna hann með því að líta á
Sigrún Guðmundsdóttir.
sýningar hans. Anmars eru sýning
arsalirnir í Osló nokkuð góðir, en
það er ekki nóg að hafa góða sýn-
ingarsali, þegar listáhugann vant-
ar. Þuð hefur verið úthúinn dálítill
sýningarsalur í lisitaháskól'anum,
þar sem við nemendurnir getum
sýnt verk oktoair og haft þan JH
sölu. Það þykir tíðindum sæta, ef
einhver kemur þangað, og yfirleitt
selst aldrei neitt.
— Heldurðu, að það sé minni
lisitíaáhugi í Noregi en til dæmis
hér á landi.
— Já, það er ég viss um, hvern
ig sem á því stendur. Nú eigia Norð
menn marga ágæta listamenn engu
síður en við, og það er tvímæla
laust búið betur að listamömnum í
Noregi en hór heima. Ég er samt
ekki svo viss um að þetta áhugi
leysi einkenni Norðmenn sérsták-
lega, heldur sé það mjög algengt
víðasit hvar, að almenningur láti
það afskiptalaust eða afskiptíailítið,
hvað listamenn eru að bauka.
— Kannski koma listamennirnir
ekki nægilega til móts við fólkið?
— Það er fólkið, sem á lað koma
til móts við listamennina, en ekki
öfugt. Sanmur listamaður vinnur
etoki fyrir náunga sinn, heldur er
bann eigingjarm og hugsar um
það eitt að tjá sig, en fólkið á að
kynma sér, hvað hann er að gera,
ef það vill á annað borð fylgjast
með listsköpuninni. Auðvitað á
ekki að þvinga neinn til þess, en
ég held að þeir, sem ekki gefa sig
eitthvað að listum fari á mis við
áfcaflega mikið. Maðurinm hefur
alltaf haft þörf fyrir að stoapa eitt-
hvað ellegar njóta þess, sem aðrir
hafa skapað og þettía er ekki
breytt, enda þótt hraði og spenma
nútímans komi oft og tíðum í veg
fyjir, að menn fái þessari þörf
s®ni fullnægt, og geri sér jafnvel
ejjki ljósa gyein jfyriy henni.
■— Þú heldur þá, að þetta áhuga
leysi sé teira tímabilsbundið?
— Ég gætí trúað því, en auð-
vitað veit ég það ekki með vissu.
— Þú minntist áðan á, að lista
háskólinn í Osló væri lítill.
— Já, þar er talsverð þröng á
þingi, og nokkuð erfiðar aðstæður
vegna húsnæðisskorts og fleira.
(Það er efcki mikið um útlendinga
þlar, en nokkur slæðingur samt.
Við erum 11—12 í höggmynda-
deild og þar af 3 útlendingar, ann
ars getnr sikólimn efcki veitt svo
mörguim útlendingum viðtöku,
þar sem bann er varla nægilega
stór til að þjóna þörfum Norð-
manna. Þiaið sem manni gremst
ednna mest í sambandi við skól
ann, er það, hvað hann tekur mik
inn af húsmæðrum og eldra fólki,
sem er bara að þessu dundi að
gamni sínu. Auðvitað er það sjálf
sagt, að sem flestir fái tiisögn, en
þegar um þrengsli er að ræða,
ætti að liáta þá sitja fyrir skóal-
vist, sem líklegt er, að ætli sér
eitthvað áfram á þessu sviði, og
það verður óneitanlega meina úr
fólki, sem byrjiar ungt, heldur en
miðaldra fólki, sem vill helzt hafa
Hstina sem nokkurs konar dægra
dvol.
— Það hlýtur að vera af ein-
skærri hugsjón, sem fólk fer út
í höggmyndalist, að minnstía
kosti er það ekki svo vænlegt til
gróða?
— Ég býst ekki við því, að
maður græði mikið á listinni, þeg
ar þar að kemur, enda hefur það
aldrei verið ætlun mín. Það seg-
ir sig sjálft, að almehnngur hef
ur lítið að gera með að kaupa
höggmyndir til eignar og það eru
þá ekki nema listasöfn og bæj-ar
félög, sem geta keypt af mynd
höggvurum.
— Hvað með framtíðina Sig-
rún.
— Ég geri ráð fyrir, að óg
verði við listaháskólann í Osló að
minnsta kosti næsiba. árið, en hvað
þá tokur við er óráðið. Mig lang
ar að fara suður á bóginn og vera
kannski eitt ár ann-að hvort í
Pairís eða Róm, en þ§ð fer eftir
efnum og ástæðum, hvort úr
því getur orðið. gþe.
VÉLSJOÐUR TUTTUGU OG FIMM ARA
Skurðgröfur Vélasjóðs hafa
starfað í 25 ár. Hinn 1. júní
1942 var fyrst grafið með skurð
igröfu í Garðaflóa við Akranes.
Það var skurðgrafa af gerðinni
Priestman Cup með 8 rúmfeta
dragskófki, sem þar hóf störf.
Litki síðiar, eða 25. júní var haf
in vinna með annarri sams konar
gröfu í Staðarbyggðarmýrum í
Eyjafirði.
Á 'þeim 25 árum, sem síðan eru
Hðin, hafa verið grafnir rúmlega
15 millj. lengdarmetrar af fram-
ræsluskurðum, sem eru um
62,5 millj. rúmanetra að rými.
Þar af hafa verið grafnir tæplega
38 miHj. rúmmetra með gröfum
Vélasjóðs, eða um 60%.
Kostnaður við gröftinn hefur
alls orðið um kr. 260 miUj. en
af því hefur ríkissjóður greitt
um 169 millj. en bændur 91 millj.
Auk þess hefur Ivandnám rik-
isins látið grafa í nýbýlahverfum
og við landnámsframkvæmdir
um 1,3 millj rúmmetra, sem kost
að hafa um 5,3 miHj. kr. sem
ríkissjóður hefúr greitt að öllu
leyti.
Meðtalkostnaður við skurð-
gröft var tor. 1,57 á rúrnm. fimm
fyrstu starfsár Vélasjóðs en er
nú við sambærilegar laðstæðuir
kr. 7,20 á rúmm. hefur sem sé
tæplega firamfaldazt Til saman-
burðai má geta þess, að á sama
tíma hefur tímakaup verkamann'a
tæplega nífaldazt.
Framræsla með opnuni skurð
um svarar til þess, að um 120
þúsund hektarar haíi verið ræst
ir, en stærð allna túna á landinu
er nú tæplega 100 þúsund hekt
arar.
Undanfarin 4 ár hafa verið
gerðir 5800 km af lokræsum með
lokræsaplógum, sem finnski pró
fessorinn Penitti Kaitera fann
upp og seldi síðan Vélasjóði
frumsmíði sína og einkaleyfi,
sem hiann hafði fengið hér á
landi á þessari framræsluaðferð.
Auk þessia hefur Vélasjóður
látið gera nokfcrar tilraunir með
hreinsun upp úr gömlum skurð
um. Síðast liðið ár var keypt
sfcurðhreinsunartæki, sem drefiir
leðjunni úr skurðbotninum upp á
bafckann lífct og mykjudreifari.
Virðist það lofa góðu uim, að
takast megi að hreinsa upp úr
skurðum á ódýran og bagkvæm
an háitt.
Vélasjóður á nú 22 starfhæiar
skurðgröfur auk tveggja lola-æsa
plóga.
Hins vegar hiafa framræslumál
þróazt þannig undanfarin ár, að
einstaklingiar og ræktunarsam-
bönd hafa tekið að sér skurð-
gröft í auknum mæli þannig, að
hlutdeild Vélasjóðs í heildnaskurð
greftri síðastliðið ár var aðeins
um 25%. Flest vertoefni, sem
Vélasjóður fær nú orðið, eru erf
ið og vond á svæðum þar, sem
samgöngur eru slæmar og landið
grý’tt og illa fallið til ræktun'ar.
Til að leysa þessi erfiðu verk-
efni hafa verið keyptar 4 vökve
knúnar skurðgröfur, auk einnar
traktorgröfu, sem starfrækt hef
ur yerið í Breiðaíjarðareyjum.
Þessar vökvafcnúnu vélar eru hæf
ari en víragröfuir til þess að vinmia
í föstu og grýttu landi, en þær
eru dýrar í viðhaldi o-g rekstri.
Nú er útlit fyrir, að etoki verði
starfræktar nema 10—12 stourð
gröfur á vegum Vélasjóðs í sum
ar.
Fyrsta skurðgrafa, sem starf-
rækt var hér á landi, var grafa
Skeiðárveitunnar, sem keypt var
1919. Hún var 30 tonn á þyngd,
stóð á brú yfir skurðinum, sem
grafinn var, en brúarsporðarnir
hvíldu á sporbrautum á bökkun
um.
Með henni voru grafnir skurð-
ir Skeiðaáveitu og Flóaáveitu til
1929, aUs rúmliega 600 þúsund
rúmm.
Haustið 1926 var byrjað að
griafa með sænskri flotgröfu í
Sikagafirði
Voru grafnir þar með henni
-um 85 þúsund rúmm. á árunum
1927—1931. Síðan var hún flutt
suður í Safamýri i Rangárvalla-
sýslu og þaðan i Arnarbælisforir
í Ölfusi en á þessum tveim stöð
um voru grafnir um 310 þúsund
rúmmetrar.
Árði 1930 voru sett lög um
skurðgröfur ríkisins þar sem
heimiltað var að kaupa „ein-a
skurðgröfu á ári fyrst um sinn“.
Engar gröfur voru keyptar sam-
kv. þess-ari heimild, en lögin um
skurðgröfur voru felld inn i jarð
ræktarlögin, þegar þau veru end
urskoðuð 1942, sem V kafli þeinra
um Vélasjóð.
Árið 1942 kom svo fyrsta graf-
an. Áimi G. Eylands sá um kaup
thenmar siamkvæmt beiðni þá-
verandi landbúnaðarráðherra,
Hermans Jónassonar, en á bún
aðarþingi 1941 var skurðgröfu-
málið enn vakið upp fyrir atoeina
Ásgeirs L. Jónssonar ráðunauts.
Vlair fyrst ætlunin að kaupa að-
eins ein-a skurðgröfu og lána han i
til að byrja með áveitufélagi
Sitaðarbyggðarmýra, sem hafði
marig beðið um skurðgröiu. \rar
það mýrasvæði þó forblautt os
ekki vel flaiHið til að vinna á þvi
með venjulegri beltagröfu.
„Þeg-ar fróttist af þessum íyrir-
huguðu gröfukaupum. brugðust
tveir bjartsýnismenn við, þeir
Björn Lárusson á Ósi i Skil
maninahreppi og Þórður heitinn
Ásmundsson á Akranesi og báðu
mig að panta aðra gröfu til notk-
unar á Akranesi og þar í nánd“
segir Á-rni G. Eylánds í skýrslu
sinni um skurðgröfur Vélasjóðs
1942 — 1945. Voru þau kaup af-
ráðin og síðan samþykkt. að
grafan yrði keypf fyrir fé - íkis-
sjóðs.
Árið 1943 voru svo Keyptar
þrjár nýjar gröfur og 1944 voru
keyptar fjórar og ein 1945. Á ár
unum til 1951 voru síðan keyptcr
margar gröfur á hverju ári þann
ig, að 1952 átti Vélasjóður 32
skurðgröfux, ræktunarsambönd
áttu 11 gröfur og Landnám rikis
ins fjórar. Þax að auki eignuð
ust ýmis bæjarfélög og fyrirtæki
skurðgröfur á þessu tímabili.
Framhald á hls. 12.