Alþýðublaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 3

Laugardagur 14. desember 1985
3
Jón Baldvin Hannibalsson:
Aflanýtingarstefna
og veiðistýring
í umræðum á Alþingi um fiskveiðistefnuna, flutti Jón
Baldvin Hannibalsson yfirgripsmikla ræðu um aflanýt-
ingarstefnu og veiðistýringu. Alþýðublaðið birtir þessa
ræðu í nokkrum köflum, og hér kemur fyrsti hluti henn-
ar:
Við höi'um kynnst afleiðingum
kvótakcrfis, skömmtunarstjórnar
stjórnmála- og embættismanna í
heilum atvinnuvegi, býsna vel á
undanförnum árum — í iandbún-
aði. í íslenskum landbúnaði er
vandamálið offramleiðsla og hefur
verið lengi. Kvótakerfinu er þar ætl-
að að takmarka heildarframleiðslu.
Aðferð kvótakerfisins er sú að
skipta minna framleiðslumagni
niður á jafnmarga bændur, bara í
smærri skömmtum. Afleiðingin er
minni framleiðsla, sem deilist niður
á jafnmarga bændur með auknuni
tilkostnði, minni framleiðni, dýrari
framleiðslu, minni arðsemi og
hærra verði. Hin leiðin hefði verið
sú að leyfa frjálsum framleiðendum
í bændastétt að laga sig á umþótt-
unarskeiði að eftirspurn á mark-
aðnum eftir þeirra framleiðsluvör-
um. Þeir sem sitja gróin bú með af-
skrifaða fjárfestingu gætu annað
eftirspurninni með minni tilkostn-
aði og á lægra verði. Hinir fengju
umþóttunartíma til að snúa sér að
öðrum og arðbærari störfum.
Neyðarúrræði
Þannig er reynslan af kvótakerfi
í landbúnaði ekki góð. Reynsla af
kvótakerfi af þessu tagi neyðarúr-
ræði, sem aldrei getur staðist til
langframa. Er ástæða til að ætla að
það geti til frambúðar orðið betra í
sjávarútvegi? Um það hef ég miklar
efasemdir.
Vandinn í sjávarútvegi undanfar-
in ár er ekki of mikil framleiðsla í
sama mæli og í landbúnaði heldur
telja menn að um sé að ræða of
mikla sókn í takmarkaða auðlind
helstu nytjastofna. I fljótu bragði
virðist manni að rétt viðbrögð væru
að takmarka sóknina og þá með al-
mennum aðgerðum, reyna að
stefna að aflanýtingarstefnu og
veiðistýringu í aðrar tegundir en
þær, sem helst eru ofnýttar. Og gera
þetta fremur en að úthluta fyrir-
skipuðum heildarafla í smærri
skömmtum á jafnmörg skip, og ég
tala nú ekki um ef þau eru fleiri.
Hringinn í kringum landið er ver-
ið að bjóða upp ný, afkastamikil og
dýr fiskiskip. Miðað við gildandi
aflatakmarkanir geta þessi skip
ekki staðið undir óeðlilega háum
fjármagns- og útgerðarkostnaði,
sem reyndar var fyrirséður þegar til
þessarar fjárfestingar var stofnað.
Hvers vegna ekki að leggja þessum
skipum í bili, með vísan til þess
kvótakerfis sem við höfum búið
við, en endurúthluta kvóta þeirra á
önnur skip og báta í sama byggðar-
lagi? Spurningin er: Mundi það
ekki draga úr sóknarkostnaði? En
um leið samræmast þörfum byggð-
arlaga og sjónarmiðinu um að
halda uppi atvinnu og nýta afla og
afkastagetu fiskvinnslufyrirtækj-
anna í viðkomandi byggðarlögum.?
Fiskifræði
Forsendur aflatakmarkana eru
niðurstöður og forspár fiskifræð-
inga um veiðiþol helstu nytja-
stofna. Það er alkunna af nokkurra
áratuga reynslu að forspár fiski-
fræðinga hafa staðist ákaflega mis-
jafnlega dóm reynslunnar. Þetta
þarf ekki að koma mönnum á óvart
og er engin gagnrýni á fiskifræð-
inga sem slíka eða þeirra hlutverk.
Þeir eru ómissandi. En hitt er stað-
reynd að fiski- og sjávariíffræðinga
greinir mjög mikið á sín í milli um
veigamikil undirstöðuatriði. Það er
margt sem bendir til þess að áhrif
lifsskilyrða í sjónum, sjávarhita og
átumagns, hafi verið vanmetin í
áætlunum og forspám fiskifræð-
inga. Það er líka margt, sem bendir
til þess, þegar litið er yfir veiðar og
afrakstur helstu nytjastofna á ís-
landsmiðum til langs tíma, að lífs-
skilyrði í sjónum ráði ineiru en ætl-
að hefur verið hlutfallslega og sam-
Fyrsta grein
anborið við sóknargetu veiðiflot-
ans. Þannig virðist manni að
reynsla þaulreyndra sjómanna á ís-
landsmiðum hafi oft og tíðum
reynst vera réttari en ýmsar forspár
fiskifræðinga. Þetta þarf ekki held-
ur að koma á óvart því að fiskifræð-
in er þrátt fyrir allt, eins og margt
annað sem við köllum vísindi, ekki
nógu nákvæm vísindi. Það verða að
fara saman vísindalegar tilgátur og
reynsla þeirra, sem sjómennskuna
stunda, og verður að taka tillit til
beggja.
Svör við þessum spurningum fást
hins vegar engin óyggjandi. Þrátt
fyrir efasemdir um þessar megin-
forsendur fiskveiðistjórnunar erum
við öll sammála um, að það sé skyn-
samlegt að láta sér fremur skjátlast
réttu megin við mörkin, þ.e. taka
ekki áhættu af of mikilli sókn. Því
að mistök, sem kunna að vera gerð,
verða í versta falli ekki aftur tekin.
Um þetta er þess vegna ekki ágrein-
ingur.
Hverjir eiga fiskinn?
Það er á þessum tiltölulega veiku
forsendum sem menn eru þrátt fyrir
allt sammála um að reyna að koma
sér upp einhvers konar stefnu og
einhvers konar kerfi til að takmarka
sókn í helstu nytjastofna, a.m.k. til
skamms tíma. Jafnvel þótt hags-
munasamtök sjávarútvegsins, eins
og t.d. fiskiþing og Landssamband
ísl. útvegsmanna, hafi með hang-
andi hendi stutt tillögur hæstvirts
sjávarútvegsráðherra staðfestir það
að mínu mati engan veginn að hér
sé um að ræða einhug sjómanna og
útvegsmanna, jafnvel hugsanlega
ekki alveg ótvíræða meirihluta-
skoðun. Á þessum vettvangi er það
nefnilega svo að tiltölulega fáir
menn greiða þarna atkvæði og þeir
greiða atkvæði í samræmi við þann
tonnafjölda sem þeir hafa yfir að
ráða. Tólf tonna bátur hefur eitt at-
kvæði, 499 tonna skip hefur 27 at-
kvæði. Þannig er það að fáir en
stórir geta ráðið samþykktum fyrir
margfalt fleiri en smærri útgerðar-
menn, ef metið er í tonnatali eignar.
Á seinni árum hefur þótt ástæða
til að spyrja, herra forseti: Hverjir
eiga ísland? Það er ekki síður
ástæða til að spyrja: Hverjir eiga
fiskinn í sjónum? Ég vék að því í ut-
andagskrárumræðu í gær að sá
maður sem nú er nýbúið að gefa út
bók um og frægur er í íslandssögu
undir nafninu Jörundur hunda-
dagakóngur lýsti sig hæstráðanda
til sjós og lands. Skv. þessu frv. til
Iaga fer ekki milli mála að hæstv.
sjútvrh. er hæstráðandi til sjós.
Samkvæmt því á hann að ákveða
hver má veiða hvað, hvar og hve-
nær. Þetta hlutverk var áður fyrr í
höndum guðs almáttugs, skapara
allra lífsins gæða. En nú er þetta í
höndum hæstv. sjútvrh. Þetta vek-
ur upp spurninguna um, hvort við
ættum ekki þessu til samræmis að
taka upp nýtt tímatal í íslandssög-
unni, þ.e. að atburðir hafi gerst,
ekki fyrireðaeftirKrist heldur fyrir
eða eftir kvóta?. Eða fyrir eða eftir
Halldór? Halldór á sem sé fiskinn í
sjónum, herra forseti, en útgerðar-
menn mega hirða hann í umboði
hans. Sjómenn hins vegar, þeir sem
draga fiskinn á land, eiga engan
fisk. Þeir bara vinna þarna, eins og
sagt er. Ef útgerðarmenn geta ekki
náð sínum kvóta, ef útgerðarmenn
geta ekki gert út, ef útgerðarmenn
leggja sínum skipum, ef útgerðar-
menn leggja sínum bátum upp á
græn grös og fara að búa eiga þeir
samt sem áður sinn kvóta og geta
selt,hann hæstbjóðanda á. upp-
sprengdu verði í umboði hæstv.
ráðh. Þar eiga sjómenn engan hlut.
Einn hv. þm. Framsfl. vék að
þeirri spurningu í umræðum utan
dagskrár í gær, hvort það stæðist
ákvæði stjórnarskrárinnar, þótt AI-
þingi framselji með þessum hætti til
eins pólitísks ráðherra umráðarétti
yfir einni helstu auðlind þjóðarinn-
ar. Þetta er ekkert vitlausara fyrir
það þó að tillagan hafi verið borin
fram af hv. þm. Framsfl. Ég tek að
vissu leyti undir, að það væri mjög
athyglisvert prófmál. Það er nú
einu sinni svo að stjórnarskráin
kveður þarna á um veigamesta atr-
iði eignarréttar og atvinnufrelsis.
Oft hefur verið farið út í mál af
rninna tilefni en umráðarétti yfir
aðalauðlind þjóðarinnar.
Reynslan
Herra forseti. Mig langar til að
spyrja: Hver er reynslan af kvóta-
kerfinu hingað til? Trúa menn þvi
virkilega að hægt sé að stunda fisk-
veiðar til langframa, árum saman,
innan ramma skömmtunarkerfis,
sem miðast við meðalafla skipa á
tilteknum þremur árum, fyrir all-
mörgum árum — ég tala nú ekki um
ef menn hafa í huga að festa þetta í
sessi með lögum til margra ára?
Trúa menn því virkilega að hægt sé
að gera út á slík meðaltöl?
Sjávarútvegur er mikill áhættu-
búskapur. Allar aðstæður í þessari
grein eru síbreytilegar og breytast
oft og snöggt og þær geta breyst
fyrirvaralítið. Það er ekki á mann-
legu valdi að breyta því, hindra það
né sjá það fyrir. Það á við urn nátt-
úrleg skilyrði sjávar, fiskigengd og
aflabrögð, veðurfar og gæftir,
markaði og verðlag. M.ö.o. allt sem
ræður afkomu manna i þessari
grein, stórt og smátt, svo ekki sé
minnst á ófyrirsjáanlegar kollsteyp-
ur innlendrar efnahagsóstjórnar,
eins og hún hefur birst okkur á lýð-
veldistimanum.
Halda menn svo að einhver reglu-
stikuregla um meðaltal skipa fyrir
einhverjum árum geti staðið af sér
áhlaup svo gjörsamlega ófyrirsjá-
anlegra og síbreytilegra kringum-
stæðna? Ég hef ekki trú á því. í
besta falli geta menn sagt, ef menn
ekki koma með tillögur um annað
betra, að við getum sætt okkur við
þetta sem algert neyðarúrræði til
skamms tíma. En til frambúðar
sýnist mér augljóst að þetta kerfi
geti ekki staðist. í þessu kerfi er inn-
byggð náttúra til ofstjórnar, sbr.
t.d. umræðuna, sem fram fór i gær
um trillukarlinn. Ég hef ekki
nokkra trú á því að embættismenn
í ráðuneyti, hversu góðir og gegnir
sem þeir eru, eða einn ráðherra,
hversu góður og gegn sem hann er,
og ég er margbúinn að taka fram að
ég hef mætur á hr. sjávarútvegsráð-
herra sem stjórnmálamanni, geti til
lengdar tekið að sér hlutverk Guðs
almáttugs og útdeilt lífsbjörg þjóð-
arinnar til verðugra og óverðugra,
samkvæmt meðaltölum allra með-
altala. Ég held einfaldlega að eðli
veiðimennskunnar og mannlegt
eðli hljóti fyrr en síðar að brjóta af
sér slikt kerfi.
Samræming
veiða og vinnslu
Herra forseti. Ég spyr enn: Hver
er reynslan af kvótakerfinu hingað
til, þótt skömm sé? Hvers vegna
fylgir ekki þessu frumvarpi ítarlegri
greinargerð um fram komna og
sannaða kosti og galla, samanburð-
ur á markmiðum sem menn settu
sér í upphafi og fenginni reynslu?!
Ég tala nú ekki um fyrst það var
ætlun hæstv. ráðh. að fara fram á
allsherjarvald í þessum málum frá
Alþingi til þriggja ára? Er það rétt,
sem haldið hefur verið fram, að til-
kostnaður við veiðarnar í heild hafi
minnkað? Þessu halda margir
fram. Ég hef hvergi séð það sannað
með tölulegum rökum og ég er alls
ekki sannfærður um að svo sé. Hafa
meðhöndlun og gæði afla um borð,
þess afla serrí á land berst, batnað
svo umtalsvert sé? Sumir segja það.
Að hluta til kann það að vera rétt.
Að hluta til held ég að það sé alls
ekki rétt. En að hluta til held ég að
það skýrist fyrst og fremst af bætt-
um skilyrðum og bættum aðstæð-
um.
Framhald á bls. 6