Alþýðublaðið - 18.12.1986, Blaðsíða 4

4
'Fihnrntud&gur' 18' desember 1986
JÖFN AÐSTAÐA ÁN
TILLITS TIL BÚSETU
Ótal nefndir hafa verið settar á laggirnar í ár-
anna rás til þess að fjalla um byggðamál og
stöðu landsbyggðarinnar gagnvart þeirri þróun
að stöðugt fækkar í dreifbýlinu en íbúafjöldi
vex á suðvesturhorninu. Örlög þessara nefnda
hafa verið með ýmsum hætti. Sumar hafa dáið
drottni sínum án þess að frá þeim heyrðist hósti
né stuna; aðrar hafa sent frá sér álit eða áfanga-
skýrslur.
Vorið 1984 urðu talsverðar umræður um
stöðu landsbyggðarinnar, m.a. í sambandi við
breytingu kosningalaga þar sem heldur var dreg-
ið úr vægi atkvæða á landsbyggðinni. Þá urðu
þingflokkarnir sammála um að beita sér fyrir
aukinni valddreifingu og virkara lýðræði,
auknu sjálfsforræði sveitarfélaga, auknum
völdum og áhrifum landsmanna í eigin málum
óháð búsetu og aðgerðum til að jafna félagslega
og efnalega aðstöðu manna, þar sem mismun-
unar vegna búsetu gætti helst. Byggðanefnd
þingflokkanna, með einum fulltrúa frá hverjum
þingflokki, var sett á laggirnar til að vinna að
þessu verkefni. Eftir rúmlega 30 fundi og
tveggja ára starf með hléum skilaði Byggða-
nefnd þingflokkanna skýrslu um mitt sl. sumar.
Nefndarmönnum var vissulega
mæta vel ljóst, að ekki væri um
neinar töfralausnir að ræða á þeim
vandamálum, sem nefndinni var
ætlað að kljást við, enda ýmsar
nefndir gefist upp við að sinna
þessu verki, eða lítið verið á tillög-
um þeirra að græða. Starf nefndar-
innar beindist í fyrstu að því að fá
glögga yfirsýn yfir þróun mála að
undanförnu og gera sér síðan grein
fyrir hverjar leiðir væru vænlegast-
ar til árangurs. Nefndarmenn urðu
sammála um meginniðurstöður, en
skylt er að geta þess að ekki er í öll-
um þingflokkum einhugur um nið-
urstöður nefndarinnar, þótt svo sé
um flest innan þingflokks Alþýðu-
flokksins.
í stuttri grein er erfitt að gera við-
hlítandi grein fyrir niðurstöðum
Byggðanefndar þingflokkanna, þar
sem undirritaður var fulltrúi þing-
flokks Alþýðuflokksins, og verður
hér stiklað á stóru.
Hallar á landsbyggðina
Allt kjörtímabil núverandi ríkis-
stjórnar og raunar nokkru lengur
hefur í vaxandi mæli hallað á lands-
byggðina og hlutur hennar rýrnað.
Þetta kemur afar greinilega fram í
skýrslunni. Raunar er það skoðun
undirritaðs að slagorðið „jafnvægi
í byggð landsins“ sé á ýmsan veg út
í hött. Árið 1940 bjuggu 66% ís-
lendinga í þéttbýli og 34% í dreif-
býli. í fyrra bjuggu 91% í þéttbýli
og 9% í dreifbýli, og íbúum dreif-
býlisins, sveitanna, heldur áfram að
fækka eins og gerst hefur í öllum
löndum Vestur Evrópu. Hvenær
ríkti jafnvægi í byggð landsins? Var
jafnvægi 1940, eða 1950, eða
kannski 1970? Sterkir byggðakjarn-
ar og útgerðarstaðir á landsbyggð-
inni og landbúnaður sem sinnir
þörfum okkar að því leyti sem gróð-
urfar og hnattstaða leyfa, eru auð-
vitað grunnur byggðastefnunnar.
Meginatriðið er að þegnarnir búi
við jafnrétti án tillits til búsetu, eins
og raunar er skýrt kveðið á um í
stefnuskrá Alþýðuflokksins. Það
er kjarnaatriði í allri þessari um-
ræðu. Jafnrétti að því er lífskjör
varðar, jafnrétti til þjónustu og
mennta. Á þetta skortir mjög og
það er nú brýnast byggðamála að
auka þetta jafnrétti. Það hættir
ekki að halla á landsbyggðina fyrr
en það verður eftirsóknarverðar en
nú er að búa úti á landi, og til þess
þarf pólitískar aðgerðir, pólitískan
vilja til aukins jafnréttis. Skýrsla
Byggðanefndar er sá grundvöllur
sem umræðan um þessi mál ætti að
byggjast á á næstunni. í henni er
aragrúi athyglisverðra upplýsinga
og tillagna í þessum efnum.
Þáttaskil í byggðaþróun
Um þessar mundir eru þáttaskil í
byggðaþróun. Meðal annars af eft-
irgreindum ástæðum:
• Aflaaukningin sem byggðist á
skuttogarabyltingunni og út-
færslu landhelginnar virðist um
garð gengin.
• Sóknar og framleiðslutakmark-
anir eru við lýði í landbúnaði og
sjávarútvegi.
• Fjárfesting og atvinna í fiskiðn-
aði virðast fremur í rénum en
vexti, m.a. vegna gámasölu á fiski
til útlanda.
• Ný störf eru langflest í þjónustu-
greinum. Þjónustugreinar eru
flestar á höfuðborgarsvæðinu.
• Hlutfallslega fleira ungt fólk er á
landsbyggðinni en höfuðborgar-
svæðinu. Þar þarf því fleiri ný
störf ef jöfnuður á að ríkja. Þró-
unin hefur verið þveröfug.
Hvernig skal bregðast við?
En þegar rætt er um hvernig skuli
bregðast við, vandast málið.
Að mati nefndarinnar er ein meg-
inforsenda breytinga í þessum mál-
um sú að styrkja sveitarfélögin. Þar
þarf að koma til samvinna sveitar-
félaga og sameining þar sem við á
og stofnun raunverulegs iöfnunar-
sjóðs er aðstoði fámennustu sveit-
arfélögin. Færa verður verkefni og
fjármálaábyrgð frá ríki til heima-
stjórnarvalds þannig að völd og
áhrif landsmanna í eigin málum
aukist í raun.
Það var niðurstaða okkar í
Byggðanefndinni að forsenda þess
að verulegum árangri verði náð að
því er varðar valddreifingu og virk-
ara lýðræði og aukin áhrif óháð bú-
setu, sé þriðja stjórnsýslustigið sem
taki við umtalsverðum verkefnum
og tekjum frá ríkinu. Nefndarmenn
voru sammála um að umdæmi
þriðja stigsins skyldu vera stór (t.d.
svipuð og núverandi kjördæmi) og
kosið skuli til þessa stigs í beinum
kosningum í tengslum við sveitar-
stjórnarkosningar. Um þetta varð
samkomulag eftir langar og ítarleg-
ar umræður í nefndinni. Hinsvegar
hefur Sjálfstæðisflokkurinn hafn-
að þriðja stjórnsýslustiginu og
Framsókn er tvístígandi. Alþýðu-
flokkurinn hefur hinsvegar tekið
jákvæða afstöðu til þess sem raun-
hæfrar leiðar til aukins jafnræðis
þegnanna í landinu.
• Niðurstöður Byggðanefndar
Ef draga á saman niðurstöður
Byggðanefndar, þá blasir eftirfar
andi við.
1. Ákvarðanir stjórnvalda, sem
hafa áhrif á afkomu sjávarút-
vegs hafa jafnframt grundvallar-
þýðingu fyrir búsetu og dreif-
ingu byggðarinnar um landið.
Þetta verða stjórnvöld að hafa
ríkt í huga.
2. Níutíu prósent nýrra starfa
verða til í þjónustugreinum.
Staðsetning þjónustunnar hefur
því gífurleg áhrif á þróun byggð-
ar.
3. Stjórnvöld geta í flestum tilvik-
um ráðið staðarvali nýrra stór-
fyrirtækja.
4. Byggðaáætlunarstarf er mikil-
vægt. Það ber að efla hjá
Byggðastofnun, en undir stjórn
heimastjórna í landsfjórðung-
um. Byggðaáætlanir þurfa einn-
ig að taka til opinberra fram-
kvæmda.
5. Þróunarstarf til að örva framtak
heima fyrir hefur víða gefið
góða raun. Slíka starfsemi skal
efla.
6. Athugað verði hvort jafna megi
framfærslukostnað með skatta-
aðgerðum og hvetja til staðsetn-
ingar stórfyrirtækja á lands-
byggðinni. Sérstaklega ber að at-
huga þá skattlagningu sem nú
kemur á flutningskostnað.
7. Móta ber ákveðna stefnu um
uppbyggingu samgöngukerfis
landsins, sem miði að lækkandi
flutningskostnaði og hagkvæm-
ustu verkaskiptingu samgöngu-
tækjanna.
8. Vöxtur þjónustugreina, ekki síst
opiberrar þjónustu gerir óhjá-
kvæmilegt að dreifa þjónustunni
mun meira um landið en nú er
gert.
9. Ríkisvaldið þarf að geta veitt að-
ilum á landsbyggðinni faglega og
fjárhagslega aðstoð. Eðlilegt er
að Byggðastofnun annist það
verkefni, en forsenda árangurs í
byggðamálum er náið samstarf
Byggðastofnunar, lánastofnana,
þróunarfélaga og heimaaðila.
Snúum undanhaldi í sókn
Eins og áður sagði hefur hallað
mjög á landsbyggðina undanfarin
fimm ár. Eitt meginverkefni næstu
ríkisstjórnar, auk þess að tryggja.
stöðugleika og jafnvægi efnahags-
lífsins, er að snúa undanhaldi
landsbyggðarinnar í sókn.
Það verður ekki gert með því að
láta lengur viðgangast það hrika-
lega misrétti, sem nú er við lýði til
dæmis að því er varðar húshitun,
þegar það getur verið 3—4 sinnum
dýrara að kynda sambærilega íbúð
í Borgarnesi en það er í Reykjavik.
Það verður heldur ekki gert með
því að leggja 300 milljón króna
skatt á Póst og síma, sem ætlunin er
að innheimta með hækkuðum
þjónustugjöldum.
Það verður enn síður gert með
því að afrækja samgöngumálin og
skera niður framkvæmdir í hafna
og vegamálum.
Það verður ekki gert átak í þess-
um efnum öðruvísi en með breyttri
stjórnarstefnu og nýrri ríkisstjórn.
Það er án alls efa mesta hags-
munamál landsbyggðarinnar að
jafnrétti verði aukið. Aðeins með
því að jafna aðstöðu þegnanna
verður það eftirsóknarvert að búa á
landsbyggðinni. Alþýðuflokkurinn
mun halda áfram að berjast fyrir
auknu jafnrétti íslenskra þegna án
tillits til búsetu. Það er ein af
forsendum tilveru okkar sem þjóð-
ar að á landsbyggðinni sé öflugt og
traust atvinnulíf og að þar sé eftir-
sóknarvert að búa.
í desember 1986
Eiður Guðnason, alþingismaður
ARGUS/SlA
Fyrr en varir
breytíst veruleildnn
í ljúfan draum
mí
m
HAPPDRÆTTI
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Vœnlegast til vinnings