Alþýðublaðið - 22.04.1987, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 22. april 1987
3
VIÐREISN VELFERÐARRÍKISINS
NÝSKÖPUN IEFNAHAGSLÍFINU
Stefnumál við Alþingiskosningar 1987
Alþýðuflokkurinn átti mikinn þátt í
mótun þess velferðarríkis sem íslendingar
nú búa við. Meginmarkmið velferðarríkis-
ins eru enn í fullu gildi, en stöðugt verður
að leita nýrra leiða að þeim. Því vill Al-
þýðuflokkurinn beita sér fyrir umfangs-
mikilli endurnýjun og eflingu velferðarrík-
isins, samhliða framförum í efnahagsmál-
um, til að nálgast enn betur markmiðin um
frelsi einstaklinga, jöfnun lífskjara, fulla
atvinnu og afkomuöryggi allra í réttlátu og
mannúðlegu þjóðfélagi, þar sem einstak-
lingarnir búa í samlyndi við mannlega
reisn.
Alþýðuflokkurinn hefurþá sérstöðu íís-
lenskum stjórnmálum að leggja áherslu á
hvort tveggja: öflugt velferðarríki og sam-
hjálp fyrir heimilin, og frjálsa samkeppni
og markaðshœtti í atvinnulífinu. Velferðar-
ríkið á að bœta lífskjörin og jafna þau, en
samkeppni í atvinnulífinu og nútímalegir
viðskiptahœttir veita fyrirtœkjunum að-
hald og örva framfarir í efnahagsmálum.
Á undanförnum áratugum hefur ríkis-
valdið ítrekað leiðst iít í sérhagsmuna-
vörslu í atvinnulífinu og komið á margvís-
legri vernd fyrir einstök fyrirtœki og at-
vinnugreinar. Slíkt velferðarkerfi fyrir-
tœkjanna dregur úr ábyrgð eigenda og
stjórnenda og þvíaðhaldi sem nauðsynlegt
er í atvinnulífinu. Það skekkir ráðstöfun
fjármuna og viðheldur úreltum atvinnu- og
stjórnarháttum. Þróttmikið atvinnulíf
verður ekki byggt á opinberri forsjá og
vernd yfir vaxtabroddum gœrdagsins. Þess
vegna er nauðsynlegt að endurskilgreina
hlutverk ríkisvaldsins í efnahagslífinu,
draga úr letjandi afskiptum og efla sam-
keppni, aðhald og endurnýjun atvinnulífs-
ins.
Hér á eftir er lýst helstu áhersluatriðum
Alþýðuflokksins í kosningabaráttunni fyr-
ir alþingiskosningarnar 1987.
I. Viðreisn velferðarríkisins:
Sanngjörn tekjuskipting
og afkomuöryggi
Einfalt og réttlátt skattakerfi
Núverandi skattakerfi er ranglátt og þjónar illa tilgangi sín-
um. Enn hefur lítið verið gert til að vinna bug á stærstu göll-
um skattakerfisins. Staðgreiðsla skatta er jákvætt skref, en
hún er þó aðeins eitt af fjölmörgum skrefum sem taka þarf.
Alþýðuflokkurinn gerir heildarendurskoðun, einföldun
skattakerfisins og aðgerðir gegn skattsvikum að forgangs-
verkefnum nýrrar ríkisstjórnar. Skattakerfið þarf að afla ríki
og sveitarfélögum nauðsynlegra tekna til sameiginlegra verk-
efna landsmanna á þann hátt, að allir — einstaklingar jafnt
sem fyrirtæki — leggi sitt af mörkum. Sníða verður skatta-
reglur á þann veg, að álagning verði réttlát en jafnframt skil-
virkari en nú er. Skattakerfið á ennfremur að stuðla að jöfn-
un lífskjara í þjóðfélaginu.
Þessum markmiðum verði náð með því að fækka undan-
þágum og sérreglum, afnema álagningu á almennar launa-
tekjur og hækka skattfrelsismörk með aukningu persónuaf-
sláttar og barnabóta. Auk þessa er eðlilegt að tekjur af eign-
um sem eru umfram venjulegar eignir almennings verði skatt-
lagðar eins og tekjur af atvinnu. Kanna á hvort setja eigi sér-
stakt skattþrep á mjög háar tekjur.
Sérstaklega þarf að tryggja í nýju skattakerfi að skattaf-
sláttur færist að fullu milli hjóna, húsnæðisbætur og sjó-
mannaafsláttur verði að minnsta kosti jafn gildar því sem nú
er, og að tekið verði tillit til sérstakra aðstæðna námsmanna
sem eru að hefja störf að loknu námi.
Skattlagning atvinnurekstrar verði endurskoðuð, þannig
að atvinnurekendur og fyrirtæki beri meiri og jafnari skatta
en nú er. Heimildir til að draga frá tekjum fyrirtækja vara-
sjóðs- og fjárfestingarsjóðstillög, niðurfærslu vörubirgða og
útistandandi krafna verði verulega takmarkaðar um leið og
skatthlutfall lækki. Launaskattur og tryggingariðgjöld at-
vinnurekenda verði samræmd og leggist eins á allar atvinnu-
greinar.
Virðisaukaskattur leysi söluskatt af hólmi. Tryggt verði að
neysluskattar leggist ekki með meiri þunga á almennar launa-
mannafjölskyldur en nú er. Álagningu virðisaukaskatts verði
hagað þannig að hann innheimtist betur en söluskattur.
Fram fari heildarendurskoðun á tekjustofnum sveitarfé-
laga, sem gerði verði í samráði við þau. Samhliða þessari
breytingu færist ný verkefni til sveitarfélaganna. Þessi breyt-
ing verði hluti af heildarendurskoðun á tekjustofnum sveitar-
félaga sem gerði verði í samráði við þau. Markmiðið verði að
auka fjárhagslegt sjálfstæði sveitarfélaga og þar með vaid-
dreifingu í íslensku þjóðfélagi.
Við endurskoðun skattakerfisins verði lögð áhersla á að
loka skattsvikaleiðum og bæta leiðbeiningar af hálfu skattyf-
irvalda.
Lífeyrissjóður fyrir alla landsmenn
Lífeyrismál landsmanna eru í ólestri og lífeyrisréttindum
misskipt. Lifeyrissjóðir eru afar margir og starfa eftir ólíkum
reglum, auk þess sem þeir eru misjafnlega í stakk búnir til að
tryggja sjóðfélögum lífeyrisréttindi. Alþýðuflokkurinn vill
samræma og jafna réttindi fólks með því að koma á fót einum
Iífeyrissjóði fyrir alla landsmenn. Sjóðurinn verði deildskipt-
ur eftir landshlutum. Hver deild starfi sjálfstætt hvað varðar
ávöxtun fjárins og fjárfestingar, til dæmis í atvinnulífi, en
deildirnar starfi saman sem einn sjóður hvað varðar lífeyris-
réttindi. í sameiginlegum sjóði verði betur tryggð eðlileg
áhættudreifing lífeyrisréttinda en nú er, auk þess sem ráðstöf-
unarfé deildanna mun betur nýtast til atvinnuuppbyggingar
í viðkomandi landshlutum.
Með þessari breytingu í lífeyrismálum landsmanna verður
lífeyriskerfið tvíþætt. Almannatryggingar munu áfram
greiða grunnlífeyri, sem verður áháður tekjum á starfsæv-
inni. Lífeyrissjóður allra landsmanna greiðir síðan lífeyri sem
fer eftir greiðslu iðgjalda af starfstekjum.
Hinn nýi deildskipti lífeyrissjóður taki til starfa í ársbyrjun
1990. Fram til þess tíma verði unnið að samningum um sam-
einingu núverandi sjóða. Við stofnun sjóðsins verði tryggt, að
allir haldi þeim réttindum, sem þeir hafa þegar áunnið sér.
Meðal annars verði tryggt, að opinberir starfsmenn, sem hafa
haft lægri laun til lengri tíma vegna betri lífeyrisréttinda, beri
ekki skarðan hlut frá borði við þessa breytingu.
Samhengi lífeyris frá almannatryggingum og frá lífeyris-
sjóðum og skattlagning lífeyris verði endurskoðun, m.a. til að
tryggja að aukin réttindi skili auknum ráðstöfunartekjum til
lífeyrisþega.
Taki Alþingi ekki þegar á þessu máli, telur Alþýðuflokkur-
inn að skjóta eigi málinu undir dóm fólksins í landinu í þjóð-
aratkvæðagreiðslu.
Endurskoðun almannatrygginga
Almannatryggingar eru einn af hornsteinum velferðar-
þjóðfélagsins. Alþýðuflokkurinn átti mestan þátt í að móta
heildarlöggjöfina um almannatryggingar. Síðan þá hafa
mörg framfaramál bæst við á þessu sviði. Alþýðuflokkurinn
vill að áfram sé haldið á þeirri braut að auka félagslegt rétt-
læti og jöfnuð í þjóðfélaginu með almannatryggingum, en
þær ekki skornar niður eins og ýmsir hafa krafist. Ljóst er að
með þeirri endurnýjun á sviði lífeyrismála sem greint er frá í
lið 2 verður þörf á að endurskoða ýmsa þætti almannatrygg-
inga. Einnig er ærin ástæða til að einfalda reglur trygging-
anna og stefna ber að því að samanlagður lífeyrir almanna-
trygginga og lífeyrissjóðs allra landsmanna verði ekki Iægri
en lágmarkslaun Alþýðusambandsfélaga. Aukin áhersla
verði lögð á hlutverk tryggingakerfisins í tekjujöfnun í þjóð-
félaginu.
Meðal sérstakra atriða sem stefnt er að er endurskoðun ör-
orkumats, bæði fyrirkomulag þess og upphæð bóta. Nauð-
synlegt verður einnig að samræma örorkumatið við örorku-
lífeyri lífeyrissjóðs allra landsmanna. Unnt verði að áfrýja úr-
skurðum um örorkumat til hlutlauss aðila.
Framfærslulög verði endurskoðuð og félagsleg aðstoð
sveitarfélaga og almannatryginga verði samræmd. Fæðingar-
orlof verði lengt í áföngum og réttur heimavinnandi fólks til
fæðingarorlofs, sjúkradagpeninga og lífeyris verði aukinn.
Tannlækningar verði felldar undir tryggingakerfið í aukn-
um mæli.
Tryggingakerfið í heild verði einfaldað og hagkvæmni i
rekstri aukin, samhliða því að fjármögnun almannatrygginga
verði endurskoðuð.
Daglaunastefna — stytting vinnutíma
á fullum launum og aukin afköst
Alþýðuflokkurinn vill að gert verði átak, í samráði við að-
ila vinnumarkaðarins, um að draga úr yfirvinnu uns því
marki verði náð að heildarlengd vinnutíma launafólks á ís-
landi verði svipuð og í nágrannalöndunum. Lækkun yfir-
vinnutekna verði bætt við hækkun dagvinnulauna samhliða
því að markvissari stjórnun leiði til aukinna afkasta í at-
vinnulífinu. Með þessu verða lífskjör stórlega bætt, fjöl-
skyldulíf eflt og dregið úr launamismun í landinu.
Hvergi á Vesturlöndum vinnur fólk jafn langan vinnudag
og á íslandi. í nágrannalöndunum er víða unnið að því að
stytta vinnuvikuna úr 42 stundum i 40 stundir, ef ekki í 37—
38 stundir. Umfangsmikil yfirvinna er lítt þekkt annars stað-
ar á Norðurlöndum. Á íslandi vinnur þorri launafólks upp
undir 50 stunda vinnuviku og umtalsverður hópur skilar
miklu lengri vinnutíma.
Vitað er að eftir því sem vinnutími lengist dregur úr afköst-
um við vinnu. Rannsóknir í nágrannalöndunum benda til
þess, að við styttingu vinnuviku, til dæmis úr 42 í 40 stundir,
aukist afköst. í yfirvinnubanninu 1977 gerði VSÍ könnun á
áhrifum yfirvinnubannsins á afköst í fyrirtækjum. í ljós kom
að í 85% fyrirtækja þar sem yfirvinna hafði verið stöðvuð
tókst að halda sömu afköstum eða auka þau.
Með því að fella hluta af yfirvinnulaunum inn í dagvinnu-
laun samhliða því að úr vinnutíma sé dregið ætti að vera
mögulegt að bæta kjör þorra launafólks án þess að hætta sé
á verðbólguhvetjandi launaþenslu. Aukning afkasta á unna
vinnustund myndi að sama skapi tryggja getu fyrirtækja til
að greiða álika há laun fyrir dagvinnu eins og þau greiða nú
fyrir mun lengri vinnutíma.
Ljóst er að slík breyting á vinnutíma og launastefnu þyrfti
mikinn undirbúning og rannsóknir á séraðstæðum einstakra
atvinnugreina. Samstarf aðila vinnumarkaðarins og ríkis-
valdsins er nauðsynleg forsenda þess að slíkri breytingu, sem
er Iöngu tímabær, verði komið á.
Stytting vinnuvikunnar með þessum hætti myndi færa
vinnu og lífskjör á íslandi í það horf sem er í nágrannalönd-
unum. Su kjarabylting sem þessi leið felur í sér er líkleg til að
stuðla að meiri stöðugleika í þjóðfélaginu, efla fjölskyldulíf,
bæta vinnusiðgæði, auka hagræðingu og draga úr átökum á
vinnumarkaði.
Alþýðuflokkurinn vill að vinnumarkaðurinn verði lagaður
að því að taka frekari mið af þörfum fjölskyldunnar en nú er,
með hóflegum og sveigjanlegum vinnutíma.
Efling húsnœðislánakerfis
Efla þarf núverandi húsnæðislánakerfi og festa það 'í sessi
því fjármögnun þess er ótrygg. Stefnt verði að því að jöfnuð-
ur komist á í inn- og útlánum húsnæðiskerfisins svo það geti
sjálft staðið undir eigin skuldbindingum. Markmið húsnæð-
iskerfisins á að vera það að hægt verði að fullnægja eðlilegri
lánaþörf á hverjum tíma, og að greiðslubyrði fjölskyldna
vegna húsnæðisöflunar verði ekki óeðlilega mikill hluti af
ráðstöfunartekjum fjölskyldunnar.
Áhersla verði lögð á aukið valfrelsi í húsnæðismálum,
bæði séreignarskipan og félagslegar lausnir. Alþýðuflokkur-
inn vill hrinda í framkvæmd áætlun um byggingu kaupleigu-
íbúða, sem reistar verði að frumkvæði sveitarfélaga eða fé-
lagasamtaka, en með fjárhagslegum stuðningi ríkisvaldsins.
ítrekaðar kannanir sýna að þörf fyrir leiguhúsnæði hefur
vaxið mikið eftir að verðtrygging lána var tekin upp og eftir
hækkun raunvaxta. Alþýðuflokkurinn telur að kaupleigu-
kerfið eigi að sníða að þörfum ungra fjölskyldna og eldra
fólks sem vill minnka við sig húsnæði.
Sérstakt átak verði gert til þess að leysa húsnæðisvanda
aldraðra og öryrkja. Oeðlileg skuldabyrði þeirra sem urðu