Alþýðublaðið - 04.11.1987, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 4. nóvember 1987
5
*
Októberbyltingin 70 ára
BYLTINGIN HELDUR
„Við verðum að gera brögð
andstœðinga endurskipulagn-
ingarinnar að engu, aðgerðir
þeirra sem tefja fyrir henni og
þeirra sem eru afbrýðissamir og
óþolinmóðir, “ sagði Gorba-
chjov í afmœlisrœðu sinni.
r
Urdráttur úr rœðu Mikhails Gorbachjovs, leið-
toga Sovétríkjanna sem hann hélt á hátíðafundi
fyrr í vikunni þar sem minnst var sjötíu ára af-
mœlis Októberbyltingarinnar.
f
I fyrsta hluta ræðu sinnar, sem bar
yfirsögnina „Braut Októberbyltingar-
innar, braut frumherjanna" fjallaði
sovéski leiðtoginn um hinn örlagaríka
feril, sem landið hafði fetað. „Við
eigum sameiginlega sögu,“ sagði
Gorbachjov „og henni verður ekki
aftur snúið. Við kunnum að meta sögu
okkar.
Árið 1917 sýndi að annað hvort
sósíalisminn eða kapítalisminn er
helsti kosturinn á sviði þjóðskipulags
á vorum tímum og að á 20. öldinni er
eina leiðin til að ná fram á við að gera
sósíalismann að æðsta forminu f
þjóðfélagslegri skipan.
Uppbygging nýs lífs átti sér ekkert
fordæmi og hvatti til endalausrar leit-
ar að skapandi lausn. Lenin hóf upp-
byggingu sósíalismans og hann færði
okkur mikið af nýjungum.
Tímabilið eftir andlát Leníns, þriðji
og fjórði áratugur aldarinnar, skipar
sérstakt sæti í sovéskri sögu. Þetta
voru ár þar sem unnið var mikið starf,
þar sem fólk gerði allt sem það gat.
Iðnvæðing,,samyrkjubúskapur, fjöl-
þjóða riki var fest í sessi, alþjóðleg af-
staða Sovétríkjanna var staðfest og ný
form á sviði efnahagsstjórnunar og fé-
lagsmála höfðu í för með sér afleiö-
ingar, sem náðu víða.
Ofsóknir og gerræði
Undirforystu Stalins, hélt hinn leið-
andi kjarni flokksins lenínismanum á
lofti í hugmyndafræðilegri baráttu og
mótaði stefnu og aðferðir á upphafs-
timum uppbyggingar sósíalisma
En þetta tfmabil hafði einnig (för
með sér skaða fyrir þjóðina. Fyrirskip-
anakerfi og rlkiseftirlit varð til og
skritræðið, sem Lenín varaði okkúr
við, fór vaxandi. Allt þetta hafði I för
með sér að farið var að dýrka persónu
Stalíns, ofsóknir hófust I garð lög-
legra aðgerða, gerræði þróaðist og
hreinsanir hófust á fjórða áratugnum.
Sök Stalíns og klíku hans gagnvart
flokknum og þjóðinni er þung og ófyr-
irgefanleg. Þetta er lexla fyrir allar
kynslóðir.
Þær árásir, sem nasistar hófu gegn
okkur voru þung prófraun fyrir hið
sósíalíska kerfi okkar, fjölþjóða ríki
okkar og hið sósfalíska kerfi. Við stóö-
umst þessa raun.
Hetjudáðir áranna erfiðu eftir styrj-
öldina liggja til grundvallar ávinning-
um okkar, einkum framförum á sviði
efnahags, vísinda og tækni, beislun
atómorkunnar, fyrstu geimferðunum
og batnandi llfskjörum. En það eru
nokkrir skussar, sem hafa tafið fyrir
því að sósíalisminn hafi farið inn á
nýtt stig og komist að málamiðlunum
varðandi umfangsmiklar framkvæmdir
frá því að 20. flokksþingið var haldið."
Umbreytingar
Annar hluti ræðu Corbachjov bar yf-
irsögnina „Þróun sósíalismans og þer-
estrojka" og þar er fjallað um hinar
byltingarkenndu umbreytingar, sem
eiga sér stað I Sovétríkjunum I dag.
Þar er verið að berjast gegn staönaðri
og íhaldsamri afstöðu og innleiöa ný
form I sóslalismann, sem vísindi og
tækni krefjast svo og framfarir á sviði
menntunar. Markmið endurskipulagn-
ingarinnar er að endurreisa aö fullu
hugmyndir Leníns um sósíalisma I
fræðilegu tilliti og I raun, eins og
Gorbachjov orðaði það.
Tvö meginmálefni eru brýn fyrir
endurskipulagninguna: Meira lýðræði
og róttækar efnahagsbreytingar. Djúp-
stæð skilgreining á þróun mála á
þessum sviðum var rakin I ræðu leið-
togans. Gorbachjov komst að eftirfar-
andi niðurstöðu: „Við lifum á erfiðum
tímum. Við höfum lokið meginverkefn-
unum á fyrsta stigi endurskipulagn-
ingarinnar. Hugtak endurskipulagning-
arinnar hefur skapast með tilliti til vf-
irstandandi þróunar. Nýtt pólitískt,
siöferðislegt og sálrænt andrúmsíoft
ríkir I landinu. Flokknum hefur gengið
vel að móta og efla áhuga fólksins á
málefnum samfélagsins og að skapa
forsendur fyrir verulegum breytingum
í afstöðu almennings og á tilfinning-
um hans. Breytingar til hins betra eru
augljósar á sviði félags- og efnahags-
mála. Framleiöni hefur aukist. Von er
á stórbreytingum á sviði efnahags-
mála og I landbúnaði gætir nú meiri
stöðugleika."
„Við verðum að gera brögð and-
stæðinga endurskipulagningarinnar
að engu, aðgerðir þeirra, sem tefja fyr-
ir henni og þeirra, sem eru afbrýðis-
samir og óþolinmóðir," sagði leiðtog-
inn. „Við getum ekki stokkið yfir nokk-
ur stig og fengið allt til að ganga.“
Mikhail Gorbachjov sagði að sovéska
þjóðin væri á þeirri skoðun að mikill
stuðningur af hálfu almennings við
endurskipulagninguna og skilningur á
því að þörf væri á breytingum, myndi
halda áfram að vera úrslitaþáttur í
landinu.
Reykjavíkurfundurinn
Þriðji hluti ræðunnar bar yfirsögn-
ina „Hin mikla Október-bylting og
heimurinn í dag.“ Þar sagði ræðumað-
ur að sovésk utanríkisstefna hefði
alltaf fylgt hinni almennu stefnu, sem
Lenín hefði mótað með tilliti til eðlis
sósialismans, þar sem aðaláherslan
hefði verið lögð á frið. Hinn nýi hugs-
unarháttur hefur hjálpað okkur til
þess að færa rök fyrir þörfinni á yfir-
gripsmiklu öryggiskerfi á sviði al-
þjóðavettvangs við aðstæður afvopn
unar. „Við verðum aö sýna að það er
hægt að ganga út frá þessu markmiði
og ná því,“ sagði Mikhail Gorbachjov.
Hvað varðar viðburði á alþjóðavett-
vangi, benti ræðumaður á Reykjavíkur-
fundinn með Reagan forseta í október
1986 og sagöist vonast til þess að fyr-
irhuguð undirritun sögulegs sam-
komulags um meðaldrægar og
skammdrægar eldflaugar yrði til þess
að róttækari skref yrðu tekin á þessu
sviði: „Með Reykjavlkurfundinn I huga
verður stöðugt leitað leiða til þess að
koma á verulegri fækkun strategískra
vopna, þar sem i einu og öllu er fariö
að samningnum um eldflaugavarnir.
Við búumst við að okkur verði svarað I
sömu mynt og við búumst við að
Bandarikin sýni að þau skilji mikil-
vægi þeirra tíma, sem viö lifum á.“
Kommúnismi á krossgötum
Gorbachjov sagði, að við yrðum aó
sjá hvort kapitalisminn gæti aðlagað
sig að kjarnorkuvopnalausum og
vopnlausum heimi, nýju efnahags-
skipulagi og réttlátum samanburöi á
andlegum verðmætum innatveggja
þjóðfélagskerfa.
„Stéttabarátta og aðrar félagslegar
andstæður munu hafa áhrif á þá
þætti, sem stuðla að friði," sagði
Mikhail Gorbachjov. „Ný form hreyf-
inga í samfélaginu og mótsagnir hafa
orðið til innan hins kapítaliska kerfis
á undanförnum áratugum. Þetta eru
hreyfingar, sem stefna gegn kjarn-
orkuhættunni, til varnar umhverfinu,
sem berjast gegn kynþáttakúgun og
hvers kyns óréttlæti, hreyfingar sem í
eru milljónir manna.“ Mikhail Gorba-
chjov ræddi um hina alþjóðlegu hreyf-
ingu kommúnista, sem nú er á kross-
götum.
Mikhail Gorbachjov ræddi einnig
um þá reynslu sem skapast hefur í
samskiptum milli hinna sósíalísku
landa. Þessi reynsla byggist á skilyrð-
islausu og fullu jafnrétti þjóðanna,
ábyrgð hins stjórnandi flokks gagn-
vart málefnum ríkisins. Þarna er einn-
ig gert ráð fyrir að hinum sameigin-
lega málstað sósíalismans sé sýnd
full umhyggja og virðing.
ERLENDAR BÆKUR
SVO Á JÖRÐU SEM Á HIMNI
Joseph Rykwert: The Idea
of a Town, 242 bls., Faber,
14 £
Heimildir eru um trúarat-
höfn Rómverja við val og
mörkun borgarstæða. Prest-
ur, augur, skipti himni I fjórð-
unga og templum var valinn
staður, áður en leitað var
ábendinga um, hvort stofnun
borgarinnar nyti hylli guð-
anna. Að því búnu voru borg-
armörk, sulcus primigenius,
rist með plógi, en á þeim
skyldu múrar borgarinnar
standa. Þessi helgiathöfn var
rakin aftur í ómunatíð, allt til
Etrúra, og var viðhöfð í keis-
aradæminu. Minjar hennar
birtust meira að segja f sið-
um hjarðmanna á Mið-Ítalíu
fram á miðja þessa öld. Frá-
sögn Varro af trúarathöfn
þessari þykir gleggst.
Út af helgiathöfn þessari
leggur Joseph Rykwert i bók
sinni, The Idea of a Town.
Skiptingu Templum telur
hann miðað við höfuðáttir og
af henni dregna lögn gatna I
rómverskum borgum, ýmist
samsfða eða hornréttra. Ryk-
wert ritar: „Rómverjar sem
gengu cardo, (meginstrætið
frá norðri til suðurs), vissu að
þeir fóru ás sem sól hverfist
um, og þegar þeir gengu
decumanus, (meginstrætið
hornrétt á cardo), að þeir
fylgdu gangi sólar. Alheimur-
inn og merking hans var ráð-
in af stofnunum borgarinnar
og þeir voru heima i henni.“
Vandi Rykwerts er sá, að
margar rómverskar borgir
voru lagaðar að staðháttum,
svo að skipan þeirra svarar
trauðla til helgisiða borgar-
stofnunar. Nauðsyn brýtur
hins vegar lög, og Rykwert
mun styðja mál sitt athyglis-
verðum rökum.
HJ
LJOS HIMINS
John Banville gat sér fyrir
nokkrum árum gott orð fyrir
skáldsögu um Kópernikus,
Dr. Copernicus. Þeirri hefur
hann nú fylgt eftir með ann-
arri um Kepler, sem hlotið
hefur góðar viðtökur. Banville
mun lagið að gæða vísinda-
John Banville: Kepler
Secker & Warburg, 192 bls.
menn og fræðimenn endur-
reisnarskeiðsins lífi, er við
sögur hans koma, svo sem
Tycho Brahe og fleiri og
bregða Ijósi á hugmyndir
þeirra. Hann þykir lika góður
sögumaður.