Alþýðublaðið - 15.09.1988, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 15. september 1988
í bókinni „Konur og karlar á Norður-
löndum“ sem hagstofur Norðurlanda
hafa nýverið gefið út, er að finna
áhugaverðar upplýsingar um stöðu
kynjanna á flestum sviðum þjóðfé-
lagsins.
HJAFNSTAÐA
A NORÐURLÖNDUNI?
I niðurstöðum hagstofa
Norðurlanda um jafn-
stöðu kynjanna á Norður-
löndum kemur m.a. fram
að tveir af hverjum
þremur opinberum starfs-
mönnum i Danmörku,
Finnlandi og Svíþjóð eru
konur, en tveir af hverjum
þremur starfsmanna hjá
einkaaðilum eru karlar.
Jafnstaða kynja á öllum
sviöum þjóöfélagsins er
orðiö viöurkennt markmiö á
Norðurlöndunum fimm, Dan-
mörku, Finnlandi, (slandi,
Noregi og Svíþjóö. Með jafn-
stöðu er átt viö, aö konur og
karlar hafi sömu réttindi,
skyldur og möguleika til aö
— hafa starf og vera efna-
lega sjálfstæö
— gæta heimilis og barna
— taka þátt í stjórnmálum,
stéttarfélögum og öörum
þáttum samfélagsins.
Til aö geta unniö aö settu
marki er nauösynlegt aö vita
hvernig staöan í þjóðfélaginu
er nú og hver þróunin hefur
veriö. Til þess þarf tölulegar
staöreyndir. Hagstofur
Noröurlanda hafa tekið hönd-
um saman og á þeirra vegum
hefur verið safnað tiltækum
upplýsingum til aö bera
saman stööu kynjanna á
Norðurlöndum.
Jafnstaða hefur bæöi
mælanlegt og ómælanlegt
gildi. í bókinni „Konur og
karlar á Noröurlöndum" er
lögö áhersla á aö skoða
stöðu kynjanna á sem flest-
um sviðum þjóöfélagsins að
því marki, sem hún veröur
mæld í tölum, og leiða í Ijós
aö hve miklu leyti jöfnuður
ríki milli kynjanna. Meö
töflum, myndum og skýr-
ingartexta er reynt aö bregða
upp mynd af lifi og starfi
kvenna og karla á Norður-
löndum og draga fram þaö
sem er líkt og ólíkt á þessum
löndum.
Bókin „Konur og karlar á
Noröurlöndum" gefur til
kynna aö á engu þjóðfélags-
sviöi sé hlutur kvenna og
karla oröinn nokkurn veginn
jafn. Þrátt fyrir nokkrar breyt-
ingar er samfélagiö ( stórum
dráttum enn tvískipt. Þetta á
viö um öll löndin.
ÍBÚAR
íbúafjöldinn á Noröurlönd-
um hefur sem næst tvöfald-
ast frá því um aldamótin slö-
ustu. í Noregi og þó einkum
á íslandi er útlit fyrir aö fólki
haldi áfram aö fjölga, jafnvel
eftir aldamót. Á hinum
Norðurlöndunum eru hins
vegar horfur á aö fólki fækki
l byrjun næstu aldar. Minni
fæðingartfðni ásamt lengri
meöalævi en áöur hefur haft
áhrif á aldurssamsetningu
þjóöanna. Hlutfall barna og
unglinga af mannfjöldanum
fer minnkandi um leið og
hlutfall aldraöra eykst. Fjöl-
skyldur verða æ minni, óvígö
sambúö hefur færst I vöxt og
hjónaskilnuðum hefur
fjölgað. Um þaö bil sjöunda
hver móöir meó börn á fram-
færi er einstæð, en aðeins
2-4% feöra.
HEILSUFAR
Meöalaldur fólks á Norður-
löndum er mjög hár. Þaó er
aðeins í Japan sem hann er
lengri. Meðalævi kvenna er
lengri en karla og er munur-
inn mestur I Finnlandi, 8 ár,
en minnstur á íslandi, fimm
og hálft ár, en þar er meðal-
ævin lengst. Heilsufari
kvenna og karla er að ýmsu
leyti ólíkt farið. Karlar deyja
fremur en konur af völdum
hjarta- og áeöasjúkdóma, ill-
kynjaðra æxla og slysfara.
Hins vegar er tíöni hjarta- og
æðasjúkdóma hærri meóál
kvenna en karla. Tíðni
krabbameins er mismunandi
hjá konum og körlum.
Krabbamein I brjóstum og
kynfærum er algengt hjá kon
um en krabbamein I öndunar-
færum og meltingarfærum
algengt hjá körlum.
NÝTING TÍMANS
Rannsóknir sem fyrir liggja
um þaö hvernig fólk ver tíma
sínum, gefa til kynna, aö á
öllum Norðurlöndum verji
karlar meiri tlma til launaðrar
vinnu en konur, en þær verji
meiri tíma til ólaunaörar
vinnu. Þegar á heildina er
litið er vinnutimi kynjanna
svipaöur, en hann ræðst m.a.
af aldri, hjúskaparstöðu og
barnafjölda. Karlar hafa aö
meðaltali heldur meiri frítíma
en konur.
MENNTUN
Konur og karlar hafa sömu
möguleika á aö mennta sig,
en mikill munur er á því
hvernig þau hagnýta sér þá.
Val kynjanna á námsbrautum
er kynbundið en þaö hefur
aftur áhrif á verkaskiptingu
kynja á vinnumarkaði. Á
þetta viö öll Norðurlönd. Eftir
9 ára grunnskóla halda flestir
nemendur áfram námi viö
framhaldsskóla. Þar hefur
nemendum fjölgað mikiö á
undanförnum árum. I fram-
haldsskólunum hneigist
hugur kvenna meira að bók-
námsgreinum en karla aö
raungreinum. í starfsnámi
kemur kynskiptingin enn
skýrar fram. Konur eru I
meirihluta I námi sem lýtur
að þjónustu, uppeldi og
umönnun, en karlar I meiri-
hluta I námi á sviöi frumfram-
leiðslugreina, iönaöar og
tækni. Á háskólastigi er
fjöldi kvenna og karla svip-
aður. Þar er námsval kynj.
anna og mismunandi. í heil-
brigðisgreinum, kennaranámi
og hugvlsindum eru konur í
miklum meirihluta, en karlar
hins vegar I tækni og raun-
vísindum.
ÓLAUNUÐ STÖRF
Upplýsingar um umfang
ólaunaöra starfa fást einkum
meö rannsóknum á því hvern-
ig fólk ver tima sínum I heild.
Hins vegar er ekki til nein
viðurkennd aöferö til að meta
gildi slíkra starfa. Heimilis-
störf eru enn sem fyrr aö
mestu leyti I höndum kvenna,
en þeim konum fækkar stöð-
ugt sem eru eingöngu heima-
vinnandi. Eru þær hlutfalls-
lega flestar I Noregí en
fæstar I Finnlandi. Hluti
heimilisstarfa er viðhald hús-
næðis o.þ.h. sem karlar sinna
I ríkara mæli en konur, en
mun skemmri tíma er varið til
þess en annarra heimilis-
starfa. Jafnræði kynja við
heimilisstörf virðist vera
mest I Svlþjóð.
LAUNUÐ STÖRF
Miklar breytingar hafa átt
sér staö á vinnumarkaöi á
síöustu áratugum. Meö auk-
inni atvinnuþátttöku kvenna
hefur mannaflinn vaxiö og
samsetning hans breyst. Eru
konur nú tæpur helmingur
mannaflans samanborið viö
um þriðjung áriö 1960. At-
vinnuþátttaka kvenna á aldr-
inum frá tvítugu til eftirlauna-
aldurs, var lengst af mest I
Finnlandi, en er nú mest I
Svíþjóð, 83%, og minnst I
Noregi, 73%. Atvinnuleysi
hefur almennt bitnað meira á
konum en körlum. Hlutastörf
eru mun algengari meðal
kvenna en karla. Um fjórar af
hverjum tlu konum I launuðu
starfi í Danmörku, íslandi og
Svíþjóð vinna innan við 3b
tíma á viku, um fimm af tiu I
Noregi en innan viö tvær af
hverjum tíu I Finnlandi.
Aðeins 5% norrænna karla
vinna hlutastörf.
Á öllum Noröurlöndunum
er vinnumarkaöurinn tvískipt-
ur í kvenna- og karlastörf. Um
eöa innan við 10% kvenna og
karla eru I störfum þar sem
nokkuð jafnt er af báðum
kynjum. Starfssvið kvenna er
gjarnan aó veita þjónustu
eöa annast um fólk en karla
aö annast um veraldlega
hluti.
Tveir af hverjum þremur
opinberum starfsmönnum I
Danmörku, Finnlandi og
Svíþjóð eru konur, en karlar
tveir af hverjum þremur
starfsmanna hjá einkaaðilum.
LAUN OG TEKJUR
Konur hafa yfirleitt lægri
laun en karlar. Launabiliö
milli kynjanna hefur minnkaö
smám saman hjá faglærðum
og ófaglæröum I iönaði (fisk-
vinnsla meðtalin á íslandi) og
eru konur nú meö á bilinu
77% (Finnland) til 93% (ís-
land - aöeins ófaglæröir) af
launum karla. Þar sem konur
eru I miklum meirihluta eru
launin lægst. Laun I iönaði
eru hæst I Danmörku en
lægst á íslandi.
Tekjumunur kvenna og
karla hefur fariö minnkandi
en er þó enn verulegur. Á
heildina litiö er tekjubilið
svipaö I Danmörku, Finnlandi
og Svlþjóö en þar hafa konur
um 70% af tekjum karla. í
Noregi er hlutfalliö 60% en
lægst á íslandi, 50%.
Ástæöur þessa tekjumunar
felast m.a. I misjafnri skipt-
ingu vinnutlma kvenna og
karla milli launaös og ólaun-
aðs starfs, en þó ekki síst I
lágum launum I svokölluðum
„kvennastörfum" svo og í
lægri launum kvenna en
karla yfirleitt.
UMÖNNUN BARNA
Fæöingarorlof er mismun-
andi I löndunum, lengst I Sví-
þjóö, eitt ár, en styst á ís-
landi, 4 mánuðir. Feöur geta
skipt barnsburðarleyfi meö
mæörum, en aðeins í Svíþjóö
á þaö við allan tímann. Leyfi
fyrir foreldra til aö gæta
sjúkra barna er lengst I Sví-
þjóð, allt að 60 dagar á barn
á ári, en styst á íslandi 7
dagar á ári. Framboð af dag-
vistarrými er fjarri því aö vera
fullnægjandi. Er ástandið
best í Danmörku en lakast á
íslandi.
FRÍTÍMI
Að meöaltali hafa karlar
meiri frltíma en konur. Mun-
urinn er minnstur I Dan-
mörku en mestur I Finnlandi.
Konur og karlar verja frítím-
anum á ólíkan hátt og einnig
er munur milli landanna á þvf
hvernig fólk ver tómstundum
sínum. Karlar hneigjast meira
aö íþróttum, en konur meira
aö menningarmálum en
karlar. Konur lesa meira, en
karlar horfa meira á sjónvarp
en konur.
VALD
Karlar sitja á mun fleiri
valdastólum en konur, og
gildir einu hvert litiö er I
þjóðfélaginu. Þótt konur hafi
haft atkvæðisrétt og kjör-
gengi í yfir 60 ár vantar enn
mikiö á aö jöfnuöi kynja sé
náö á þjóðþingum, fylkis-
þingum og í sveitarstjórnum.
Þær eru nú þriöjungur full-
trúa á þjóðþingum Noröur-
landaað undanskildu íslandi
þar sem fimmtungur þing-
manna eru konur. Á öllum
Noröurlöndum nema Svíþjóð
hefur nú verið lögfest aö
vinna eigi aö þvl aö jafna
stööu kynja I opinberum
nefndum, stjórnum og ráö-
um, en hlutur kvenna þar er
hæstur I Danmörku og
Noregi, 31%, en lægstur á
íslandi, 11%. í trúnaðarstörf-
um stjórmálaflokka, laun-
þegasamtaka og innan
embættismannakerfisins
gætir áhrifa kvenna minna
eftir því sem trúnaðarstöð-
urnar eru valdameiri.