Tíminn - 21.12.1967, Qupperneq 7

FTMMTUDAGUR 21. desember 1»67.
TÍMINN
19
Erlingur Davíðsson, ritstjóri:
Grundar-ormurinn
er sloppinn út
Vetrarmynd frá Hólum.
meiri þekkingar en flestir aðrir
atvirmuvegir. Búskaipur lands-
manna er yfirleitt orðinn mikill
viðskipta'búiskapur, gagmstætt því
sem áður var. Umisetning bús
skiptir ekki aðeins hundru'ðum
búsunda króna á ári Jieldur mill-
jónum á stærstu búunum. Bóndian
Stefán Guðmundsson kennari.
(t-jósmynd: E.D.)
þarf því einnig að vera vel að sér
í viðskiptamálum.
í búskapnum krefjast oær ó-
teljandi spumingar úrlausna og
er þeim mörgum vandsvarað.
Bóndinn, sem lítur yfir tún sitt
á vori, verður að ákveða hvað
hann ber á, auk húsdýraáburðar-
ins og hive mikið af hverri teg-
und. Hann verður að þekkja gras-
ið, sem hann gengur á og helztu
eiginleika þess, fóðurþörf búipen-
ingsins og hversu henni verður
fullnægt á hagkvæmastan hátt, og
hann verður að beita kunniáttu
sinni í vali lífgripa. Alit eru þetta
í raun og veru visindastörf í
sjáifu sér. Þau verða a.m.k. að
miklu leyti að byggjast á hald-
góðri þekkingu. Búfræðingarnir
fá „nasasjón" af margvíslegu efni
í skólunum, en meðal þeirra, sem
iþeir hafa hvað rnest gagn af, er
að læra að ntofæra sér margs kon
ar þekkingu af þeim niðurstöðum
tilrauna og vísinda, sem á hverj-
um tíma liggja fyrir í skýrslum
og samihæfa það eigin búskap. í
skólanum þjáifast þeir einnig í
félagsstörfum og hafa daglega fyr
ir augum stórt og myndarlegt bú
í góðri sveit. Ekbert starf eða
a.m.k fá, veita dugmiklum og gáf-
uðum mönnum fjölþættari við-
fangsefni en búskapur, og engin
störf meiri alhliða þnoska. Þar er
náttúran sjiálf hinn mikli kennari.
Gróðurmoldin og gróðurinn Mta
ekki lögmálum pretta og svika,
eiins og sumt annað í okkar þjóð-
félagi, ekki heldur húsdýrin. Sam-
skiptin við gróður og dýr verða
að vera heiðarleg og á þann hátt
einan bera þau ávöxt og veita
lífshamingju. Landibúnaðurinn er
vanmetinn í þjúðfélagi okkar um
iþessar mundir, en á því mun
iverða milri.l breyting innan tíðar.
Sagan segir okkur, að engin þjóð
Ihefur til lengdar haldið uppi vax-
andi og blómlegri menningu, án
þess að slrilja þýðingu landbúnað-
ins, og án virðingar fyrir strjál-
býÚ. Gildir þetta bæði um efna-
(hags- og menninganmáiL Við eig-
um stórt og lítt numið land. Það
er okkar mesti auður og þar
blunda enn hini.r dýrmætustu
möguleikar þjóðarinnar þrosk-
andi og verðug viðfangsefni dug-
miklu fólki, körlum og konum-
Hólasveina ekki síður en annarra.
EJ).
Einkennileg atvik eru að spinna
mikla sögu í Eyjafirði. Sú saga
hófst með því að kaunum hlað-
inn, danskur fjósamaður, vistaðist
hjá hreppstjóranum á Grund sum
arið 1966 og flutti með sér hingað
til lands búfjársjúkdóminn hring
orm (Ihringskyrfi). Þetta er húð-
veiki, sem sveppir valda og naut-
gripir eru mjög næmir fyrir, ann
ar búpeningur getur einnig tekið,
svo og fólk. Innan skamms tíma
hafði veiki þessi lagt undir sig
gripina í Grundarfjósi og til ná-
grannanna barst hún einnig von
bráðar, ennfremur á tvo bæi í
Höfðahverfi í Grýtubakkahreppi,
austan Eyjafjarðar eða samtals
níu bæi. Þannig var málum komið
er veikin var að fullu greind um
mánaðamótin okt—nóv. fyrir
rúmu ári síðan. Bændur landsins
stóðu þá frammi fyrir þeirri hættu,
að veikin breiddist út, minnugir
sárrar reynzlu af þeim innfluttum
búfjársjúkdómum, sem hingað
hafa áður borizt.
Fyrir meira en 30 árum kom
þessi sami sjúkdómur til landsins
en var þá útrýmt á röggsaman
hátt með niðurskurði. Landsmenn
stóðu í sömu sporum á haustnótt
um 1966 og þeir höfðu staðið árið
1933. Nú, eins og þá, tóku yfirvöld
in málið í sínar hendur enda var
slíkt ekkert einkamál viðkomandi
bænda við Eyjafjörð, heldur hið
alvarlegasta vandamál bænda-
stéttarinnar og þjóðarinnar allr-
ar.
Gefin var út ströng reglugerð
um meðferð á öllu kviku og dauðu
viðkomandi svæði, ennfremur á-
kveðið að lækna veikina. í sumar
voru svo settar upp varnargirðing-
ar um öll sýktu býlin, sérstakur
tnúnaðarmaður ráðinn til að gæta
girðinganna. Og það féll í hlut
annars eyfirzka héraðsdýralæknis
ins að vinna að lækningunum.
Eins og hér greinir, skyldu öðr-
um ráðum beitt nú, en gert var
1933, þegar hringormaveikin var
yfirunnin að fullu eftir þeim einu
öruggu leiðum, sem þekktar voru
þ. e. niðurskurði.
Ég skrifaði nokkrar blaðagrein-
ar um málið, benti á hina geig-
vænlegu hættu fyrir landbúnaðinn
sem af veDrinni stafaði, og lagði
til að niðunskurði væri beitt. Norð
lenzk bændasamtök gerðu marg
ar skorinorðar samþykktir, sem
hnigu í sömu átt, aílar miðaðar
við þá aðferð, sem leiddi til
fullrar útrýmingar.
Yfirdýralæknir hafði lýst því
yfir, að lækning myndi trauðla
takast, enda er ekkert afgerandi
læknislyf til gegn veiki þessari.
Hann taldi einnig mikla hættu á,
að veikin breiddist út ef ekki yrðu
notaðar hinar róttækustu aðferðir.
Þetta álit yfirdýralælknis skýtur
mjög skökku við alla meðferð
málsins: lækningakák og girðing-
ar. Frá upphafi var ekki nema
um tvær leiðir að velja: Að láta
veikina ráða eigin ferðum um
landið og tryggja sér varanlega ból
festu, sem landlægur sjúkdómur
— eða snúast strax til varnar með
niðurskurði; Yfirvöldin brugðust
og völdu þa leiðina, sem yfird'ýra
læknir hafði áður varað við, lækn
ingaleiðina.
Ég hef áður gert grein fyrir
því, hvernig reglugerð og fyrir-
mæli varðandi veikina voru lítils
virt og brotin, ekki aðeins nokkr-
um sinnum, heldur daglega. Ekki
er þörf á að endurtaka það hér.
En framkvæmdin var í flestu á
þann veg, að til háðungar var.
Á síðasta hausti stóðu málin
þannig, að fyrr á árinu höfðu tvær
kindur sýkst, síðar fjórir hestar
og ennfremur yfir 20 manns.
Hringormaveikin var ennþá á
flestum bæjum hinna sýktu svæða.
Hinn 10. september var fyrirskip
að að lóga öllu sauðfé tveggja
bænda pg hafði fé þeirra verið í
girðingum í sumar, kindurnar
tvær voru úr þeirri hjörð. Mán-
uði síðar var fyrirskipað að lóga
einnig öllu sauðfé þeirra bænda,
sem ekki voru þegar sauðlausir, á
nefndum svæðum. Ennfremur
hestum.
Marga furðaði á því, að nær
heilbrigður stofn skyldi leiddur á
blóðvöllinn, þar sem sauðfé var,
en þar fannst engin sjúk kind þeg
ar lógað var — en sýktur stofn
þ. e- kýrnar, látinn lifa. Þessi hálf-
niðurskurður var því kák eitt og
þannig í heild að farið, að fuUkom
ið rannsóknarefni má kallast.
Alger niðurskurður alls búpen-
ings á hinum sýktu bæjum var
hins vegar svo sj'álfsagður, að ann
að átti ekki að koma til greina nú
í haust. Nógu lengi hafði það dreg
izt.
Fyrsta sögukafla um Grundar-
orminn lauk nú fyrir nokkruni dög
um með þeirri frásögn héraðsdýra
læknis, að Grundarprmurinn sem
ekki virðir girðingar og fyrirmæli,
væri sloppinn út og hefði tekið
sér aðsetur í nágrannafjósi, —
utan hins sýkta Grundarsvæðis,
sem svo hefur verið kaUað. — Þeg
ar þessar línur eru ritaðar eru
niðurstöður rannsókna á sýnishorn
um frá tíunda sýkta bæ ekki fyrir
hendi, en trauðla þarf að efa, að
sjúkdómsgreining héraðsdýralækn
is sé rétt, svo vel þekkir hann nú
orðið veiki þessa. Staðfesti vís-
indaleg rannsókn þetta álit héraðs
dýralæknisins, hafa enn hörmu-
leg tíðindi að höndum borið. Þá
verður ekki lengur á móti því
mælt, að lækningarnar hafi mis-
tekizt og Varnir gegn útbreiðslu
einnig. Valdamennirnir í Grundar
ormsmálinu standa nú eins og illa
gerðir hlutir eða misheppaðir
menn frammi fyrir þjóðinni. En
hinn erlendi vágestur hefur sigr-
að í fyrstu umferð, og ógnar nú
bændastéttinni.
Samkvæmt fyrri reynslu gæti
maður látið sér detta í hug, að nú
yrði, af ráðamönnum syðra, gripið
tU þess ráðsins að skera niður féð
á hinum ný-sýkta bæ og prentuð
viðbótar-reglugerð, en sjúku kýrn
ar látnar lifa. Það væri eftir oðru
Bændur þeir, sem búa innan
gaddavírsgirðinga með sína sjúku
gripi eru illa settir. Eflaust hafa
þeir fljótlega gert sér ljóst, að bú-
skapur þeirar, undir slíkum kákað
gerðum, sem viðhafðar voru, var
vonlítill. Þeim var bannað að ala
upp kálfa til viðhalds kúastofnin-
um, bannað að selja hey og nú f
haust bannað að eiga sauðfé og
hross. Bústofn þeirra hefur því
verulega dregizt saman. Þeir voru
óheppnir að nýr búfjársjúkdómur
skyldi nema land hjá þeim, og
hafa þeir ekki annað til saka ur.n
ið. Hvers eiga þeir að gjalda, að
ekki skuli gert annað af tvennu
Framkvæmdur niðurskurður þess
búpenings, sem enn er eftir eða
veikinni sleppt lausri í algerri upp
gjöf. Nágrannaþjóðir okkar verja
árlega miklú fé til þess að verja
ósýkt svæði í sínum löndum, enda
telja þær til mikils að vinna, því
hringormaveikin vaidi bændum ár-
lega miklu fjárhagslegu tjóni, þai
sem Mn hefur náð að festa rætur.
Hér á landi er um það að ræða, að
ráða niðurlögum veiikinnar á að-
eins örfáum bæjum og er valið þvi
auðvelt.
Sjálfsagt óttast bændur, sem
þegar búa við hringormaveikina,
að þeim muni vart sómasamlega
bættur skaði af niðurskurði alls
búpenings. Sá ótti ætti að vera
ástæðulaus, og á auðvitað að bæta
þeim afurðtjón að fullu, þegar til
þess kemur. Því fyrr, sem niður
skurður fer fram, þess betra, ann-
ars dregst búskapurinn saman og
verður að hokrj, innan girðins-
anna.
Ég vil nú enn einu smni minna
bændur landsins á, að haida vöku
sinni í þessu máli. Þeir verða að
knýja fram raunhæfar aðgerðir og
það strax. Það eru síðustu forvöð
Senn eru liðnir 14 mánuðir síð
an yfirvöldin tóku það verkefni í
sínar hendur að berjast við ný-
innfluttan búfjársjúikdóm —
Grundarorminn, sem ógnar nú
allri landsbyggðinni. Baráttan hef
ur verið háð á þann veg, að hún
var frá upphafi vonlaus, enda
ekki lík því að vera alvörubar
átta. Enn er sýkillinn ræktaður í
fjósunum og varnirnar brostnar.
Framhald á bds. 22.
Nokkrir húsmunir Hólasveina.
Hverjir viija bera ábyrgS á því, aS fslenzki kúastofninn hljóti þau örlög,
sem meSfylgjandi mynd af hringormaveikum grip, ber meS sér — og
nú vofir yfir —?