Alþýðublaðið - 24.12.1988, Blaðsíða 4

■A
Kirkjan er í þessum skilningi þjóðar-
athvarf sálusorgari vonsvikinnar
þjóðar sem býr við þröngan kost, and-
lega og líkamlega.
flokksins. Samstaða segir:
Við höfum heyrt loforð áður,
að minnsta kosti fjórum sinn-
um í djúpum kreppum hefur
alþýðunni verið lofað en
efndirnar hafa ekki komið. Af
hálfu almennings í landinu
bera menn ekki traust til
þess flokks sem leikið hefur
þjóðina svona grátt. Þeir
segja enn fremur: Við erum
tilbúnir til viðræðna við
stjórnvöld og erum vitaskuld
reiðubúnir til að reyna að
skapa þjóðarsátt um átak út
úr þessum vitahring, en við
gerum það ekki sem hlekkj-
aðir menn, við krefjumst
þess að það verði komið á fé-
lagafrelsi I landinu. Ekki bara
til að stofna stéttarfélög,
heldur til aö stofna hvers
konar félög sem menn óska,
að lokum þar með talið
stjórnmálaflokka og að fram
Jón Baldvin lagði i
ferð sinni blóm-
sveig á gröf
óþekkta hermanns-
ins i Varsjá. Fyrir
aftan hann grillir i
Bryndísi og til
vinstri er Arnór
Hannibalsson sem
var túlkur í ferðinni.
Jón Baidvin og
Bryndís ásamt sér-
legum leiðsögu-
manni borgaryfir-
valda í Kraká.
fari frjálsar kosningar."
— Var ad einhverju leyti
komið inn á þetta i viðræðum
þínum við Jaruzelski og hina
forystumennina?
„Þessi mál ræddi ég aðal-
lega við Rakowsky forsætis-
ráðherra og hjá honum var
það sjónarmið ríkjandi að
hinar efnahagslegu umbætur
yrðu að koma fyrst. Hann
segir að hungraður og reiður
maður sé ekki þannig skapi
farinn að hann vilji leggja á
sig skapandi átak. Að raun-
sæið bjóði að Pólverjar geti
ekki tekið þá áhættu að
skapa pólitískt upplausnar-
ástand. Það sem ráðherrann
er að segja er ósköp einfalt,
þrátt fyrir austur-evrópskt
dulmál. Hann er að segja að
Perestrojkan fyrir austan
valdi þvl að Rússar muni ekki
leggja stein í götu okkar
efnahagslegu umbóta, þeir
vita að allt sovéska heims-
veldið er komið í algjört öng-
stræti hvað varðar skipan
efnahagsmála. Sllkar umbæt-
ur eru því I samræmi við
Perestrojku Gorbachevs. En
þegar farið er út fyrir þau
mörk og talað um félaga-
frelsi, tjáningarfrelsi, marg-
flokkakerfi og lýðræði er ekki.
þar með sagt að gatan sé
greið. Þetta er vandinn I sam-
skiptum stjórnvalda og Sam-
stöðu. Stjórnvöld segja: Viö
komumst ekki lengra. Sam-
staða segir: Við komumst
ekkert áfram — nema því að-
eins að við fáum þetta
frelsi."
KAÞÓLSKA KIRKJAN
ER ÞJÓDARATHVARF
- Þú ræddir einnig við
Orzulik, erkibiskupinn í
Varsjá, fulltrúa kaþólsku
'/.Laugardagut-^'^deséitiböFMðSS
Það þýðir í reynd að formúlusósía-
lisminn er gjaldþrota. Það eru í raun-
inni ekki kommúnistar sem boða þessa
stefnu — þetta eru má segja traustir
hœgri kratar!
þótti mikiö til Jaruzelski
koma. Hann er harðgreindur,
ákaflega mildur í framkomu,
íhugull maðursem hagaði
orðum sínum á þann veg, að
það fór ekkert á milli mála að
hann gerir sér nákvæmlega
grein fyrir því í hvaða stöðu
Pólland er og hvað sé innan
þess ramma sem mögulegt
er fyrir leiðtoga Póllands.
Hann nýtur þess í umtali Pól-
verja að hann er viðurkennd-
ur föðurlandsvinur. Hann
ávann sér það heiðursorð á
strfðsárunum fyrir frækilega
frammistöðu sem óbreyttur
hermaður. Hann nýtur þess
nú, hvað sem að öðru leyti
má segja um hlutverk og
ábyrgð Kommúnistaflokksins
á örlögum Póllands."
FLEIRI SKIP OG
FLEIRI FISKAR
- Hvað bar helst á góma
þegar rætt var um miMiríkja-
viðskipti Póllands og ís-
lands?
„í þeim efnum vakti eink-
um athygli mína sú galvaska
fullyrðing utanríkisviðskipta-
ráðherrans að það ætti að
vera unnt á næstu þremur ár-
um að allt að fimmfalda við-
skipti landanna. Þau eru nú
um það bil 13 milljónir doll-
ara eða sem nemur 1% af
heildarútflutningi okkar.
Þessi viðskipti hafa verið í
nokkuð föstu fari í mörg ár
og byggjast einkum á tvennu.
Við flytjum fiskmjöl til Pól-
lands sem þeir nota í
skepnufóður í sínum land-
búnaði og þeir smíða fyrir
okkur skip og annast viðbald
skipa. Þessi viðskipti hafa
verið hvað viðskiptajöfnuðinn
varðar okkur íslendingum
fremur hagstæð, en það hef-
ur hins vegar verið að snúast
við á síðustu árum.“
— Á hvern hátt taldi hann
þá unnt að fimmfalda við-
skiptin?
„Hann vakti athygli á því
að pólskur skipasmiðaiðnað-
ur ætlaði sér að halda velli,
hann væri vel samkeppnis-
fær um verð og yrði byggður
upp tæknilega með hlutdeild
og innflutningi á tækni frá
grannþjóðum. Hann spurðist
fyrir um hvort ekki væri að
vænta verulegrar endurnýjun-
ar á skipastóli íslands á
næstunni. Ég gerði honum
grein fyrir því hvernig þau
mál stæðu. Til þess að
greiða fyrir slíkum viðskipt-
um benti hann á að í umbóta-
áætluninni væri gert ráð fyrir
talsvert mikilli aukningu á
neysluvarningi í Póllandi,
ekki hvað síst á matvælum.
Hann gerði sér því vonir um
að á næstu árum myndi
skapast forsendur fyrir aukn-
um innflutningi á fiskafurð-
um, en viöurkenndi þó um
leið að fyrst í stað yrðu Pól-
verjar ekki samkeppnisfærir
um það verð sem í boði væri
á Vesturlöndum. En að á
þessum undirstöðum væri
hægt að byggja upp aukn-
ingu viöskipta. Allt þetta færi
þó eftir því hvort aðrar þjóðir
hættu að blða átekta og að
sjá til hvað gerðist í Póllandi
eða hvort þær gripu tækifær-
ið til að koma á vettvang í
Póllandi, bæði með fjármagn
og tækni til starfrækslu í
landinu. Þetta skiptir sköpum
um hvort vel tekst til eða
ekki.“
mönnum að heyra að að þeir
hefðu áhyggjur af viðbrögö-
um sovétmanna og að stuðn-
ingur gæti verið af Norður-
iöndum i þeim efnum?
„Að sjálfsögðu tala pólskir
valdhafar af mikilli varkárni
um samskipti sin við Sovét-
ríkin. Þegar þeir eru hins veg-
ar að lýsa áhuga sínum á
samskiptum við Norðurlönd
eru þeir auðvitað um leið að
vísa til þess að Póllandi hef-
ur verið settar mjög þröngar
skorður í samskiptum við
önnur ríki á tímabilinu eftir
stríð. Sem dæmi má nefna
pólska skipasmíðaiðnaðinn.
Pólverjar hafa byggt upp um-
fangsmikinn skipasmíðaiðn-
að. Grundvöllur hans er aukn-
ing þungaiðnaðar í stríðslok,
sérstaklega stáliðnaðar. Á
seinni árum hafa vestrænar
þjóðir nánast lokað skipa-
smiðaiðnaði sínum, hann
hefurekki verið samkeppnis-
fær við smíðar Asíuþjóöa og
fleiri. Þetta á við um Svía,
Breta og nú síðast Vestur-
Þjóðverja. Pólverjar hafa af
þessum sökum ákveðið að
halda áfram umfangsmiklum
skipasmíðaiðnaði. En á hinn
bóginn er dæmi um erfiðleik-
ana þar að þeir hafa ákveðiö
að loka Lenln skipasmíða-
stöðinni. Þetta hefur verið
gagnrýnt erlendis sem póli-
tísk ákvörðun um að loka
þessu sterkasta vígi hinnar
frjálsu verkalýðshreyfingar
Samstöðu. Auðvitað er ekkert
hægt að fullyrða um hvort
þau sjónarmið hafi ekki ráðið
miklu, en hitt er staðreynd að
þessi iönaður Pólverja, þar
sem Lenfnstöðvarnar eru þær
stærstu, hefur búið við mjög
harða kosti af hálfu Rússa."
— Á hvern hátt hafa þeir
gripið þar inn i?
„Pólverjar hafa framleitt
skip; herskip, meiriháttar
flutningaskip og úthafsskip
fyrir Rússa úr innlendum hrá-
efnum, en allt er lltur að
tækninni og innréttingunum
hafa þeir orðið að kaupa af
Kirkja Heilagrar
Mariu i Kraká er frá
14.-15. öld. Það voru
bræöur sem
byggðu kirkjuna og
sáu um sinnhvorn
turninn.
Myndir: Helgi
Ágústsson.
HLEKKJAÐIR RÆÐUM VIÐ
EKKI ÞJÓÐARSÁTT
- Þú ræddir einmitt við
Mazowiecki i ferðinni, einn
nánasta samstarfsmann Lech
Waiesa í Samstöðu. Hver er
afstaða Samstöðu til boðaðra
efnahagslegra umbóta?
„Ég ræddi mjög stuttlega
við Walesa í París, en átti
þess ekki kost að ræða við
hann í Póllandi. En
Mazowiecki ræddi ég ítarlega
við og viðhorf Samstöðu er,
að það er ríkjandi neyðar-
ástand í Póllandi. Að mörgu
leyti hefur veriö um afturför
að ræða I efnahagslegu tilliti
og þarf ekki að fara víða til
að sjá það. Þarna er veruleg-
ur vöruskortur, allt er lýtur að
tækni er úrelt og þjóðin er
sokkin f skuldir þrátt fyrir
hagstæðan vöruskiptajöfnuð
á síðustu árum. Efnahagslífið
er á brauðfótum. Það sem
fulltrúi Samstöðu lagði
áherslu á er aö framgangur
þessara efnahagsumbóta,
sem teljast góðar svo langt
sem þær ná, er algjörlega
kominn undir því hvaða póli-
tisku forsendur verða skap-
aðar. Að þessum umbótum
verður ekki komið á „ofan
frá“ af einhverri tæknikrata-
elítu innan Kommúnista-
kirkjunnar. Hvaða augum lit-
ur kirkjan á þetta ástand og
hlutverk sitt i þeim efnum?
„Ég átti hálfrar annarrar
stundar viðtal við erkibiskup-
inn og þær viðræður voru af-
ar fróðlegar og upplýsandi.
Eftir þær skiltíi ég betur
hvers vegna það er sem
kaþólska kirkjan er slík
fjöldahreyfing í Póllandi. í
vonbrigðum sínum og von-
leysi hefur þessi þjóð leitað
til kirkjunnar, sem sátta-
semjara, fyrst og fremst
vegna þess að hún er að
boða einhver önnur verðmæti
en það andlega tros gyllivona
og skrums sem felst í opin-
berum áróðri kommúnista.
Kirkjan er i þessum skilningi
þjóðarathvarf, sálusorgari
vonsvikinnar þjóðar sem býr
við þröngan kost andlega og
líkamlega. Kirkjan segir hins
vegar skýrum orðum: Við er-
um ekki stjórnmálaflokkur,
það er ekki okkar að taka af-
stöðu til eða prútta um
tæknilegar lausnir í efna-
hagsmálum. Það er þeirra
sem þjóðin á með réttu að
kjósa sér til forystu. Kirkjan
segist þess vegna vilja
stuðla að sáttum milli stjórn-
valda og fulltrúa þjóðarinnar
og telur Samstöðu vera virk-
asta og stærsta aðilann að
slíkum samræðum. Kirkjan
segir: Við munum setjast að
þvi borði sem áheyrnarfulltrú-
ar. Hitt er svo annað mál, að
af orðum biskupsins mátti
ráða að hann teldi vonlaust
að koma slíkum viðræðum á
nema að stjórnvöld viður-
kenni í verki hvílíka ábyrgð
þau bera á mistökum fortíðar
og lærðu af því með því aö
viðurkenna i eitt skipti fyrir
öll félagafrelsi í Póllandi, við-
urkenni Samstöðu áður en
viðræður byrja og viðurkenni
nauðsyn raunverulegs lýð-
ræðis, ekki gervilýðræðis."
— Sýndist þér að hinir
Pólsku ráðamenn væru lík-
legir til að stíga einhver slík
skref, létu þeir í veðri vaka að
þeir hefðu sjálfir áhuga á
þessu burt séð frá afstöðu
sovétmanna?
„Rakowsky forsætisráð-
herra var í 16 ár ritstjóri
Politika, hins pólitíska mál-
gagns flokksins. Hann hefur
um leið verið málsvari þeirra
breytinga sem f fortlðinni átti
að koma á, en urðu að engu.
Þetta veldur þvl að þó aö
hann sé góður greinandi á
ástandið þá varð þess vart að
menn treystu þvl ekki að
hann færi með raunveruleg
völd eða að hugur fylgdi
máli. Það verður að koma I
Ijós. Ég neita því ekki að mér
Vesturlöndum fyrir harðan
gjaldeyri. En síðan eru þessi
skip seld í vöruskiptum við
Rússa, oft á tíðum fyrir inn-
flutning á olíu og gasi og
þess háttar, á tilbúnum
verðum. Því hefur þessi út-
flutningsgrein veriö rekin
með bullandi halla."