Alþýðublaðið - 15.02.1989, Síða 3

Miðvikudagur 15. febrúar 1989
3
FRÉTTASKÝRING
FELLUR STJÓRNIN Á
LÁNSFJÁRLÖGUNUM?
Talið er líklegt að hluti Borgaraflokksins
bjargi frumvörpunum um efnahagsráðstafan-
ir auk bráðabirgðalaganna i gegnum neðri
deild, en á morgun ræðst hvort flokkurinn
leggur til að lánsfjárlögin verði felld.
Nú styttist óðum sá tími
sem ríkisstjórnin hefur til
að tryggja sér meirihluta í
Neðri deild Alþingis. Hún
þarf ekki að hafa áhyggjur
af bráðabirgðalögunum og
að líkindum ætti hún að
sleppa í gegn með frum-
vörp efnahagsaðgerðanna
frá því í síðustu viku. Við
önnur stórmál eru sett
spurningamerki og má
búast við því að fyrst reyni
á lánsfjárlögin í því sam-
bandi. Meirihluti fjárhags-
og viðskiptanefndar Efri
deildar skilaði frá sér
nefndaráliti ásamt breyt-
ingatillögum í gær og er
málið sett í aðra umræðu
hjá deildinni á föstudag.
Verður stjórninni
leyft að lifa?_________
Á morgun mun Júlíus
Sólnes, fulltrúi Borgara-
flokksins, taka ákvörðun
um afstöðu til lánsfjárlag-
anna. Hann hefur verið er-
lendis undanfarna daga en
kemur heim í dag. Miklu
máli skiptir fyrir ríkis-
stjórnina hvaða afstöðu
Borgaraflokkurinn tekur,
hvort hann fylgir meiri-
hluta stjórnarflokkanna
eða hvort hann tekur af-
stöðu með minnihlutanum
og leggur til að frumvarpið
verði fellt. Ef frumvarpið
verður síðar fellt í Neðri
deild eru dagar ríkisstjórn-
arinnar taldir, enda fjár-
lögin sjálf þá orðin mark-
laust plagg. Samkvæmt
okkar heimildum er talið
öllu líklegra að Júlíus leggi
til að frumvarpið verði fellt
og að hann skili sérstöku
minnihlutaáliti eða stilli
sér upp með sjálfstæðis-
manninum Halldóri Blön-
dal. Það er þó alls ekki víst
og er nú beðið eftir heim-
komu Júlíusar með
óþreyju.
Virðast menn nokkuð
sammála um að ríkis-
stjórnin þurfi að taka upp
viðræður við Borgara-
flokkinn á ný, ætli hún sér
að lifa mikið lengur, enda
nær hjáseta Aðalheiðar
Bjarnfreðsdóttur og Óla Þ.
Guðbjartssonar ekki út
fyrir hið óendanlega. Þau
tvö eru enn ákveðnir tals-
menn þess að Borgara-
flokkurinn taki upp stjórn-
arsamstarf með stjórnar-
flokkunum núverandi og
fleiri þingmenn flokksins
hafa ekki gengið frá þess-
um möguleika dauðum.
Ágreiningurinn er enn fyrir
hendi og djúpstæður í
þessu máli og hefur meðal
annars áhrif á endanlega
afstöðu flokksins til láns-
fjárlaganna.
Sami grauturinn,
sagði Július
Bráðabirgðalögin eru
sem fyrr segir talin í höfn.
í Neðri deild munu að öll-
um líkindum sitja hjá þau
Aðalheiður og Óli og í Efri
deild gerir Guðmundur
Ágústsson að líkindum
slíkt hið sama, þótt meiri-
hluti ætti að vera tryggur
þar. Meiri óvissa er um
mögulegan stuðning við
frumvörp ríkisstjórnarinn-
ar vegna efnahagsaðgerð-
anna sem ákveðnar voru
fyrir rúmri viku. Þetta eru
ein 6 frumvörp um breyt-
ingar á lögum um stjórn
efnahagsmála og fleira,
um Seðlabanka íslands,
um viðskiptabanka, um
sparisjóði, um verðlag,
samkeppnishömlur og
óréttmæta viðskiptahætti
og á vaxtalögum. Sam-
kvæmt okkar heimildum
er fátt t þessu sem lykil-
menn í Borgaraflokknum
vilja láta brjóta á og eru
þeir þvi líklegir til hjásetu,
þeir hinir sömu þingmenn
og „bjarga* bráðabirgða-
lögunum.
Þegar lánsfjárlögin voru
tekin til umræðu í efri deild
22. nóvember síðastliðinn
tóku Júlíus Sólnes og Guð-
mundur Ágústsson til máls
um málið. Júlíus sagði
Július Sólnes ræðir við Óla Þ. Guðbjartsson. í dag
kemur Július frá Brussel og tekur ákvörðun: Á að
leggja til að lánsfjárlögin verði felld? Mynd: E.ÓI.
meðal annars að frumvarp-
ið væri í engu frábrugðið
frumvarpinu frá árinu
áður- sem Borgaraflokkur-
inn greiddi atkvæði gegn.
Júlíus gagnrýndi eins millj-
arðs króna erlenda lántöku
Landsvirkjunar og 900
milljón króna lántöku
Blönduvirkjunar, 250
milljón króna lántöku
hitaveitna og milljarðs
króna lántöku Byggða-
stofnunar og Fram-
kvæmdasjóðs. Hann gagn-
rýndi skerðingu á tekju-
stofnum RÚV, skerðingu á
Jöfnunarsjöði sveitarfé-
laga og á framlögum til
vega- og samgöngumála og
vildi umfram allt draga úr
ýmsu því sem ríkið hefur
sett í gang.
Fjárlögin verða þá
einskis virði___________
Guðmundur Ágústsson
minnti menn á hversu áríð-
andi lánsfjárlögin væru.
„Án þessa frumvarps eru
fjárlögin einskis virði, en
ríkisstjórnin hefur ekki
þingmeirihluta í Neðri
deild til að fá þetta frum-
varp samþykkt.... ef þetta
frumvarp verður fellt í
Neðri deild er allt fjárlaga-
dæmið út úr kortinu".
Guðmundur sagði frum-
varpið byggt á afar veikum
grunni, en á hinn bóginn
lýsti hann sig sammála
fjármálaráðherra um þá
stefnumótun að takmarka
mjög heimildir til fjárfest-
ingalánasjóða og banka-
stofnana til að taka erlend
lán.
Af þessum ummælum
að dæma virðist Borgara-
flokkurinn hafa ýmislegt
útá lánsfjárlögin að setja
— þau verða ekki sam-
þykkt af honum óbreytt.
Þær breytingatillögur sem
meirihluti fjárhags- og við-
skiptanefndar hefur lagt
fram snúast einvörðungu
um breyttar forsendur, en
ekki um mikilvæga stefnu-
breytingu. Margrét Frí-
mannsdóttir ritari nefnd-
arinnar vildi ekki tjá sig
um efnislegt innihald
breytingatillagnanna, en
staðfesti að þær gætu ekki
talist róttækar, heldur
væru þær aðallega breyt-
ingar vegna breyttra for-
sendna í efnahagsmálum
frá því frumvarpið var lagt
fram. í óbreyttri mynd er
gert ráð fyrir 4,7 milljarða
lántöku opinberra aðila
innanlands, en í heild eru
lántökur allra aðila áætl-
aðar rúmlega 30 millj-
arðar.
FRIÐRIK ÞÓR
ÞflNKflB
ORKA, HERGÖGN
OG HAGKVÆMNI
„Gallinn er sá, að þegar uppbyggingartimabili er
lokið, myndast vandræðaðstand. Vandræðin eru af
þeirri stærðargráðu, að Suðurlandsumdæmið er
lamað, Húnvetningar eru Blöndulausir og það sem
mestu skiptir: Verktakabransinn, verkfræðiskrif-
stofurnar og opinbera apparatið er berskjaldað,"
segir Örn O. Jónsson m.a. i grein sinni um orku og
hagkvæmni.
Orkufrekur iðnaóur
liefur á margan hátt álíka
efnahagslega þýðingu fyrir
okkur Islendinga og her-
gagnaframleiðsla í iðn-
væddu löndunum. Það er
ekki sjálf framleiðslu-
afurðin sem skiptir mestu
máli heldur tilurð hennar.
„Herinn er kjörvið-
skiptavinur iðnaða.ins,
milljörðum er dælt í hag-
kerfið án þess að verið sé
að þrátta um kostnað og
verð á einstökum verkefn-
um“ (Baran og Sweezy).
Skriðdrekar hafa ekki
efnahagslega þýðingu
(nema hægt sé að selja þá
úr landi) heldur hernaðar-
lega og pólitíska. Þegar bú-
ið er að byggja þá hafa þeir
þann einn tilgang að drepa
fólk (reyndar má segja að
hernaðarlegt vald eða hót-
unin um beitingu hafi hag-
ræna þýðingu, en það er
önnur saga). Margir geta
aftur á móti orðið sótríkir
á að byggja skriðdreka.
Hergagnaframleiðsla
heldur uppi atvinnu
Kenningin um samspil
hernaðar og iðnaðar er vel
þekkt í félags- og hagfræði
og menn eins og C. W.
Mills, Baran og Sweezy og
M. Kidron unnu á sínum
tíma þekkt verk uni hlut-
verk hergagnaframleiðsl-
unnar. Hergagnafram-
leiðsla hefur að þeirra mati
það hagræna hlutverk að
tappa af hagkerfinu, fá
hjólin til að snúast án þess
að þensluáhrifin séu of
mikil vegna þess að afurð-
irnar breytast ekki í eigin-
lega nytjahluti. Hergagna-
framleiðsla er þá aðferð
ríkisvaldsins til að halda
uppi atvinnu.
Hagkerfið hefur verið
gírað inn á stóriðju eða
orkufrekan iðnað og eins
og fram kom í framtíðar-
sýn verkfræðings fyrir
u.þ.b. 10 árum eigum við
íslendingar að vera orðnir
fullfærir um að virkja árið
1990, hafa þekkinguna og
eiga tækin og tólin. Annar
verkfræðingur, sem nú er -
frammámaður í steinsteypu-
geiranum, sá jafnvel fyrir
sér að byggja þyrfti kjarn-
orkuver við Ölfusárósa til
vetnisframleiðslu upp úr
aldamótum vegna þess að
vatnsorkan væri þá full-
nýtt.
Hvað tekur við að
uppbyggingu lokinni?
Gott og blessað. Gallinn
er aðeins sá að uppbygg-
ingartímabilið er það sem
skiptir máli, þegar því er
lokið myndast vandræða-
ástand. Vandræðin eru af
þeirri stærðargráðu að
Suðurlandsundirlendið er
lamað, Húnvetningar eru
Blöndulausir og það sem
mestu skiptir; verktaka-
bransinn, verkfræðistof-
urnar og opinbera apparat-
ið eru berskjölduð. Við
slíkar aðstæður verða
helguvíkur, kringlur og
flugstöðvar til, svo ekki sé
minnst á allt húsnæðið í
Skeifunni, við Suðurlands-
brautina og þar sem lóð er
að hafa.
Orkufrekur iðnaður er
m.ö.o. skynsamlegur þar til
að gangsetningu kemur,
rétt eins og hergagnaiðnað-
urinn, og veitir vel. Nú er
ekki verið að halda því
fram að það sé til óþurftar
að framleiða ál. Alfram-
leiðslan og flest sem henni
viðkemur tengist úrvinnslu
í öðrum löndum. Málið er
að allur sá mannafli, sá
tækjakostur sem fór í upp-
bygginguna er álfram-
leiðslunni óviðkomandi.
Þeim fjölgar sem þurfa á
uppbyggingunni að halda
og þá getur verið að hag-
kvæmniathuganir séu
teygðar lítillega. Virkjun
verður að taka við af virkj-
un. Norðmenn lentu í
ámóta vandræðum með
olíuna og voru farnir að
nýta olíu á svæðum sem
litlar líkur voru á að stæði
undir sér ef áhættan var
tekin með í reikninginn.
Hann eru þeir að borga
núna.
Áframhaldandi
uppbygging
stóriðju nauðsynleg
Það má svo sem segja að
áframhaldandi uppbygg-
ing stóriðju sé nauðsynleg
úr því sem komið er. Það er
til umframorka og jafnvel
þó bæta þyrfti hressilega
við núverandi orkufram-
leiðslu er talið að stóriðjan
myndi ekki sama „klon-
dækástand" og á árum áð-
ur. Aðstæður eru orðnar
aðrar.
Nú er tækifærið. Er
sagt. Rétt eins og rökin fyr-
ir stóriðjunni á sínum tíma
voru þau að kjarnorkan
væri að gera vatnsorkuna
úrelta þá er nú sagt að ál-
verðið sé það hátt að nú sé
okkar síðasta tækifæri.
Reyndar er talið að það
lækki aftur eftir tvö til þrjú
ár, en það er sama því þá
erum við komin af stað.
Kjarni málsins er nefnilega
sá að það er ekki orkuverð-
ið sem skiptir mestu máli,
heldur að verktakabrans-
inn og þeir sem honum
tengjast hafi nóg að gera.
Vilji erlendir aðilar leggja í
áhættuna þá erum við til.
Guðmundur G. Þórar-
insson hefur oft bent á þá
staðreynd að við eigum nú
þegar skuldlausar virkjan-
ir og þeim fari fjölgandi.
Hin hliðin á því máli er að
um heimingur erlendra
skulda er tilkominn vegna
orkuuppbyggingarinnar.
Ef það er rétt, sem er hald
margra, að orkusalan hafi
ekki staðið undir sér (og
þar er Járnblendið ekki i
neinu aukahlutverki, jafn-
vel þó landsmenn eigi þar
meirihluta), þá má segja að
stóriðja sé í versta falli um-
fangsmesti skyldusparnað-
ur þjóðarinnar. Með því að
niðurgreiða orku til stór-
iðju (ef það er þá rétt) hef-
ur okkur tekist að safna
eignum í virkjanaformi til
eignar og afnota fyrir af-
komendur okkar. Dásam-
legur pollíönnuhugsunar-
háttur!