Alþýðublaðið - 11.04.1989, Qupperneq 3

Þriðjudagur 11. apríl 1989
3
Sovéskur kjarnorkukafbátur sökk 180 mílur suðvestur af Bjarnarey:
Sovéskur kafbátur svipadur og sá er sökk sl. föstudag.
Litlar líkur á geislaleka
Norðmenn œtla að halda áfram stöðugum mcelingum þar
sem kafbáturinn sökk. Sovétmenn segja að áhöfninni hafi
tekist að slökkva eld íkjarnaofni. Talið er að 42 úr áhöfninni
hafi látist.
Almannavarnir ríkisins
Fyrsta aðvörun kl.
Sovéskur kjarnorkukaf-
bátur sökk á alþjóðlegu sigl-
ingasvæði um 180 sjómílur
suðvestur af Bjarnarey um
klukkan 15 á föstudag. Um
klukkan tíu um morguninn
hafði eldur komið upp í
kjarnaofni bátsins, en eftir
því sem sovésk stjórnvöld
segja tókst áhöfninni að
slökkva eldinn áður en bát-
urinn sökk. Fyrstu geisla-
mælingar sem norsk stjórn-
völd liafa látið gera benda til
þess að geislaleki hafi ekki
átt sér stað fyrst eftir að kaf-
báturinn sökk. Því bendir
flest til að mengunarslys
hljótist ekki af, a.m.k. ekki
næstu árin.
Samkvæmt upplýsingum
Sovétmanna létust 42 þegar
kafbáturinn sökk, en Sov-
éska fréttastofan Tass segir
að 69 manns hafi verið í á-
höfninni.Báturinn er af gerð-
inni Mike og er einn nýjustu
gerða kafbáta sovétmanna.
Hann var smíðaður árið 1984
og er 110 metrar á lengd,
6.400 tonna og kjarnaorku-
knúinn. Slíkir bátar eru gerð-
ir til að flytja stýriflaugar til
árása á skotmörk bæði á sjó
og í landi.
Kafbáturinn sökk á dýpi
sem er meira en 1500 metrar.
Norska geislavarnareftirlitið
hygst halda áfram rannsókn-
um á svæðinu þó fyrstu mæl-
ingar gefi ekki tilefni til að
ætla að leki hafi komist að
ofninum. Báturinn er á al-
þjóðasiglingasvæði, þannig
að réttur Sovétmanna til
bátsflaksins er ótvíræður.
Um helgina var haft eftir
norskum sérfræðingi um víg-
búnaðarmál Sovétmanna, að
af þeirra hálfu yrði allt gert
til að ná flakinu upp, því í
bátnum væri töluvert af nýj-
um búnaði sem Sovétmenn
vildu framar öllu koma í veg
fyrir að kæmust í hendur
Nato-ríkjanna.
Norskar eftirlitsstöðvar
heyrðu ekki neyðarkall frá
bátnum og eftir að norsk
yfirvöld fréttu af slysinu af-
þökkuðu Sovétmennirnir að-
stoð. Þegar norsk Orion
herflugvél sveimaði yfir slys-
staðnum voru enn fjöldi úr
áhöfninni í sjónum í baráttu
við sjó og kulda. Samkvæmt
fréttum norskra fjölmiðla
virtist sem ekki hefðu verið
nógu margir björgunarbátar
um borð og var bátum kastað
úr sovéskum herfluvélum
sem komu á vettvang.
„Það var ekki fyrr en
klukkan rúmlega hálf eitt
sem við fréttum af þessu ,“
sagði Örn Egi sson fulltrúi
hjá Almannavörnum ríkisins
í samtali við Alþýðublaðið í
gær. Fyrstu upplýsingar um
kafbátinn bárust almanna-
vörnum frá Landhelgisgæsl-
unni, sem vaktar neyðarsíma
Almannavarna um kvöld og
helgar. Rétt á eftir var liaft
samand frá dómsmálaráðu-
neytinu, sem er fagráðuneyti
almannavarna.
„Að sjálfsögðu eru til
áætlanir, sem erfitt er að
greina frá í stuttu máli,“
sagði Örn. Almannavarnir
eru í sambandi við allar þær
opinberu stofnanir sem lið-
sinni geta veitt ef slys gerast í
líkingu við það sem varð er
kafbáturinn sökk suðvestur
af Bjarnarey.
Eftir að fréttir bárust fóru
fulltrúar Almannavarna í
stjórnstöð og fylgdust með
allan næsta sólarhring. Al-
mannavarnir sáu videoupp-
töku frá Scan-News upp úr
kl. 1.00 Þar komu fram sömu
upplýsingar og komu frá
Gæslunni, þegar hún aðvar-
aði vaktmann Almanna-
varna. Forstöðumaður
Geislavarna ríkisins var á
sama tíma í sambandi við
Geislavarnir í Noregi.
— Má eitthvað læra af
þeim viðbrögðum sem voru
af hálfu íslenskra stjórnvalda
á föstudag?
„Já, út af fyrir sig má segja
það. Eftir því sem haft er eft-
ir utanríkisráðherra í Morg-
unblaðinu hafði hann vitn-
eskju um þetta mál upp úr
klukkan 18.00. Við fengum
hins vegar ekki að vita fyrr en
Utanríkisráóuneytið sendi
í gær frá sér athugasemd
vegna frétta af sovéska kaf-
bátnum:
„Utanríkisráðuneytið vill í
tilefni þeirra frétta sem flutt-
ar hafa verið um sovéska kaf-
bátinn er sökk í gærdag
vest-suðvestur af Bjarnarey
undan störnd Norður-Nor-
egs, taka það fram, að það
hafði þegar samband við
sovésk, norsk og bandarísk
stjórnvöld með beiðni um að
hálf eitt
eftir miðnætti," sagði Örn.
„Samkvæmt þeini upplýs-
ingum sem nú liggja fyrir
þurfunt við ekki að hafa
áhyggjur í dag. Ef þetta hefði
verið vá sem verið nær okkur
og öðruvísi eðlis hefði þarna
glatast mikill tími.“
íslenskum stjórnvöldum
yrðu látnar i té sem fyllstar
upplýsingar um tildrög og
hugsanlegar afleiðingar
þessa slyss. Auk þess eru
Geislavarnir ríkisins í beinu
sambandi við Geislavarnir
Noregs.
Nákvæmar upplýsingar
um umfang slyssins og hvers
eðilis það er liggja enn ekki
fyrir, en þær verða látnar ut-
anríkisráðuneytinu í té um
leið og það verður.“
Utanríkisráðuneytið gerir
athugasemdir við fréttaflutning
Strax beðið
um nákvæmar
upplýsingar
HOCKNEY HORN I HORN
ÞANKAR A ÞRIDJUDEGI
Teppaframleiðandi i þýska bænum Hameln
hefur nýlega fengið þekkta listamenn og arki-
tekta til að hanna fyrir sig teppi. það er í sjálfu
sér ekki frétt. Fjölmargir listamenn, þar á með-
al Erró, hafa unnið ,,tölvuteppi“ fyrir banda-
risk fyrirtæki og teppahönnun ætti að vera inn-
an verksviðs arkítekta. Framtak þýska fyrir-
tækisins er merkilegt fyrir tvennt. Fram-
kvæmdastjórinn, Peter Littmann, fékk lista-
mennina til að vinna eftir leikreglum teppa-
framleiðslu og þannig að hægt væri að bjóða
teppin á almennum markaði.
Eitt af 11 teppamynstrum David Hockneys. „Frægir lista-
menn eru yfirleitt tortryggnir á tilboð um fjölfjöldun á verk-
umsinum. Listamenn, og þar er Salvador Dali liklega þekkt-
asta dæmið, hafa eyðilagt sig á offramleiðslu. Þegar upp
komst að búið var að breyta honum i „þrykksmiðju" á gam-
als aldri féllu önnur verk hans i verði,“ segir Örn. D. Jónsson
m.a. i grein sinni.
Teppaframleiðandi í
þýska bænum Hameln hef-
ur nýlega fengið þekkta
listamenn og arkítekta til
að hanna fyrir sig teppi.
Það er í sjálfu sér ekki
frétt. Fjölmargir lista-
menn, þar á meðal Erró,
hafa unnið „tölvuteppi"
fyrir bandarísk fyrirtæki
og teppahönnun ætti að
vera innan verksviðs arkí-
tekta. Framtak þýska fyrir-
tækisins er merkilegt fyrir
tvennt. Framkvæmda-
stjórinn, Peter Littmann,
fékk listamennina til að
vinna eftir leikreglum
teppaframleiðslu og þann-
ig að hægt væri að bjóða
teppin á almennum mark-
aði.
Frægir listamenn eru yf-
irleitt tortryggnir á tilboð
um fjölföldun á verkum
sínum. Listamenn, og þar
er Salvador Dali líklega
þekktasta dæmið, hafa
eyðilagt sig á offram-
leiðslu. Þegar upp komst
að búið var að breyta hon-
um í „þrykksmiðju“ á
gamals aldri féllu önnur
verk hans í verði. Offram-
leiðslan gekk jafnvel svo
langt að hægt var að kaupa
grafíkmyndir hér á landi á
„góðu verði“ þrátt fyrir
hressilega álagningu.
Langur vegur er frá graf-
ík til teppagerðar. Lipp-
mann sem er safnari auk
þess að vera framkvæmda-
stjóri gerði sér von um að
fá til liðs við sig þrjá lista-
menn og þrjá arkítekta.
Hann hafði samband við
níu manns í byrjun því
hann reiknaði með neitun
frá einhverjum. Honum til
mikillar furðu samþykktu
allir en þeir eru: David
Hockney, Michael Graves,
Arato Isozaki, Sol LeWitt,
Natteo Thun, Gerhard
Richter, Matthias Ungers,
Hans-Ulrich Bitsch og
Sam Franchis. Útkoman
eru 24 mynstur í 45 lita-
samsetningum.
Verkefnið fólst ekki í
endurprentun á verkum
meistaranna heldur áttu
þeir að hanna mynstur sér-
staklega til teppagerðar.
Leikreglurnar voru nokk-
uð strangar. Mynstrið átti
að geta notið sín jafnvel þó
aðeins væri miðað við einn
fermetra og að fullu á fjór-
um fermetrum. Lista-
mennirnir áttu m.ö.o. að
gera símynstur.
Listamennirnir gerðu
kröfur á móti eins og
vænta mátti. Hockney
krafðist þess að líkt væri
nákvæmlega eftir pensil-
förunum, Sam Francis
vildi láta „sletturnar“ hjá
sér sjást og Lichtenstein
vildi nota skjannahvítan
lit, sem yfirleitt er ekki tal-
inn hæfa í teppum. Lista-
mennirnir tóku verkefnið
alvarlega. Hockney lagði
fram átta mynstur umfram
þau þrjú sem beðið var um
og voru fjögur þeirra valin
og í heild er útkoman
áhugaverð, fjölbreytnin
mikil og sérstaða hönnuð-
anna kemur vel fram.
Teppin eiga að fara á al-
mennan markað eins og
áður sagði. Hér er því um
hreina iðnaðarvöru að
ræða. Það hefði þótt saga
til næsta bæjar ef virtustu
listamenn samtímans væru
að hanna „venjulegar“
vörur. En tímarnir breyt-
ast. List er orðin almenn-
ingseign. Listamenn eins
og Hockney eru ekki að-
eins þeirra sem hafa áhuga
á listum heldur allra. í Evr-
ópu keppast borgirnar við
að setja upp söfn fyrir nú-
tímalist þannig að hörgull
er nú á verkum vissra lista-
manna sem „þurfa“ að
vera á góðum nútímasöfn-
um. Ef söfnin eru túrista-
gildrur þá heppnast veiðin
dável því fólk flykkist í
skoðunarferðir.
Með nokkurri einföldun
má segja að teppahönnun
listamannanna brúi endan-
lega bilið milli hámenning-
ar og lágmenningar. Bil
sem allt frá upphafi iðn-
væðingar hefur verið ill-
brúanlegt. Ástæðan er
ekki eingöngu breytt af-
staða listamannanna né
breyttar neysluvenjur þó
hvorutveggja leiki lykil-
hlutverk. Iðnþróunin hef-
ur sitt að segja. Tæknilegir
möguleikar nútímans
bjóða upp á nánast hvaða
útfærslu sem er. Nú skiptir
mestu máli hverjar kröf-
urnar eru og hvaða leik-
reglum er fylgt. Tæknin
sem slík stendur ekki í vegi
fyrir nýsköpun spurningin
snýst um hagkvæmni og
markað.
Teppahönnun níumenn-
inganna gefur tvennt til
kynna. í fyrsta lagi hefur
hönnun fengið aukið gildi
og í öðru lagi þá verður
samspil iðnframleiðslu og
fjölmiðluna æ mikilvæg-
ara.
Forsvarsmenn þeirra
stórfyrirtækja sem keppa á
heimsmarkaðnum telja nú
almennt að vörur þeirra
verði að vera í fyrsta eða
öðru sæti samkeppninnar.
Neytendur verða að þekkja
vörurnar það vel að þeir
tengist þeim böndum, helst
tilfinningaböndum. Þann-
ig hafa kólarisarnir keppst
um að skapa sér áru m.a.
með því að fá til liðs við sig
poppstjörnur. Michael
Jackson, Tina Turner og
David Bowie eru Pepsifólk
á meðan Withney Houston
og Aretha Franklin syngja
í Kók.
Stærstu fyrirtækin sem
geta nælt sér í slíka liðs-
menn og fylgt liðssöfnun-
inni eftir með tilheyrandi
kynningu. Littman hefur
aftur á móti tekist að tengj-
ast annarri deild fjölmiðla-
heimsins, heimi listanna.
Listaheimurinn er brota-
brot af kólaheiminum, en
það er heimur gæða, virð-
ingar og verðlagningar.
Um tíma var teppafram-
leiðsia nokkur hér á landi,
en sú iðngrein hefur orðið
undir í samkeppninni. Ála-
foss framleiðir ennþá gólf-
teppi en framleiðslutæknin
til þeirrar iðju er orðin
bæði gömul og úr sér geng-
in. Aftir á móti hefur
værðarvoðaframleiðslan
staðist aðför heimsmark-
aðarins. Möguleikar okkar
erlendis liggja i sérstöðu,
ímyndaðri eða raunveru-
legri. Framleiðslutæknin
hefur náð því stigi í iðn-
væddu löndunum að hún
er ekki lengur afgerandi
samkeppnisþáttur. All -
flestir geta framleitt gæða-
_ vörur ef vilji og skilningur
er fyrir hendi. Átökin snú-
ast um hugvitssamar út-
færslur; vel ígrundaðar
ímyndir.