Alþýðublaðið - 25.04.1989, Blaðsíða 3

Þriðjudagur 25. apríl 1989
3
Sokkni sovéski kqfbáturinn:
UFRIKIÐ TALIÐ I OVERIILEGRI HÆTTU
Greinilegur hagsmunaárekstur milli ríkja Atlantshafsbandalagsins
um áherslur í afvopnunarmálunum, segir varnarmálaráðherra Noregs
Norsk hermálayfirvöld hafa komist að þeirri
niðurstöðu að óveruleg hætta stafi af hinum
sokkna sovéska kafbáti á V-Barentshafi út af
Noregsströndum. Að litil hætta sé á því að geisla-
virk efni komist út í umhverfið og að þótt svo færi
væri áhættan lítil á þessu dýpi þar sem hreyfing
sjávar er óveruleg, efnin myndu bindast öðrum
efnum á sjávarbotni og vart berast i fæðukeðj-
una á grunnsævi fyrr en að iöngum tíma liðnum
og þá í hættulitlu magni. Slys þetta og umræðan
um það hefur á hinn bóginn ýtt undir ágreining
milli rikja Atlantshafsbandalagsins um tilhögun
afvopnunarmála, þar sem þjóðverjar og önnur
Miðevrópuríki vilja koma þungamiðjunni þaðan
og yfir í skipin og kafbátana og þar með á og í Atl-
antshafið.
í Noregi hefur verið birt-
ur úrdráttur úr leynilegri
skýrslu öryggismálastofn-
unar norska hersins frá
1986, þar sem fjallað er um
mögulegar afleiðingar af
siglingum kjarnorkukaf-
báta við strendur Noregs.
Skýrslan sjálf er enn trún-
aðarmál, en Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkis-
ráðherra gat þess í ræðu
sinni um utanríkismál í
gær að norsk yfirvöld
hygðust gera skýrsluna op-
inbera á næstunni. Sér-
staklega var fjallað um
áhrif af slysum eins og því
er sovéskur kafbátur sökk
út af Noregi nýverið.
í forgrunni úttektar
stofnunarinnar eru áhrifin
fyrir fólk og umhverfi af
því ef geislavirk kjarn-
orkuefni berast í hafið og
dreifast og í úrdrættinum
hefur sérstaklega verið
miðað við tegundina
„Mike“, en það var slíkur
kafbátur sem sökk út af
Noregi um daginn.
Skýrslan byggir að vísu
að mestu á upplýsingum
um kafbáta af vestrænni
fyrirmynd, en bætt hefur
verið við vitneskju um
sér-sovéska hönnun. Sov-
éskir bátar hafa nær und-
antekningarlaust tvo
kjarnakljúfa og tvöfaldan
skrokk. Bæði fyrir vestan
og austan er um að ræða
margfaldan öryggisbúnað i
kerfinu til að hindra dreif-
ingu á geislavirkum efnum
út fyrir kafbátinn. í
stærstu dráttum eru fjórir
tæknilegir „múrar“ sem
þurfa að hrynja áður en
efnið fer út.
Fyrsti múrinn er „hylk-
ið“ utan um kjarnaofninn.
Annar múrinn er grunn-
kerfið sem innifelur m.a.
þrýstitank, hitaleiðara,
dælur og rör. Þriðji múr-
inn er það hlífðarkerfi sem
umlykur kerfið allt. Fjórði
múrinn er síðan hinn tvö-
faldi skrokkur kafbátsins.
Sprenging vegna
bruna útilokuð__________
í skýrslunni er talin
óveruleg hætta á því að
óhapp — af þessu tagi —
leiði til þess að efnin bræði
sig í gegnum ofninn. 1
verstu tilfellum er talið
mögulegt að „hylkið“ utan
um efnið verði fyrir skaða
og í slíku tilfelli er talið
mögulegt að 10-15% efnis-
ins komist út í umhverfið,
miðað við að aðrir múrar
bresti þá einnig. Þetta er
talinn fjarlægur en ekki
útilokaðurmöguleiki. Með
öðrum orðum er taldinn
óverulegur möguleiki á því
að geislavirk efni berist i
umhverfið.
Það er enn fremur talið
að notkun sovétmanna á
blýi í kælikerfi kjarnaofns-
ins kunni að virka sem
raunverulegur fimmti múr-
inn gegn leka.
Norski herinn telur
þannig litlar líkur á út-
breiðslu geislavirks efnis í
hafið, en í skýrslunni er
samt sem áður fjallað um
afleiðingar þess ef slikt
gerist og í úrdrættinum er
sérstaklega tekið tillit til
staðsetningar „Mike“ kaf-
bátsins nýsokkna. Hann er
á 1500-1600 metra dýpi. Ef
10-15% af kjarnaefninu
berst út úr kafbátnum eru
straumar á þessu dýpi
þannig, að efnið myndi að
líkindum þjappast saman í
massa við botninn og liði
langur tími þar til hluti efn-
isins bærist í fæðukeðjuna
á grunnsævi.
Ekki er sagður minnsti
möguleiki á því að kjarn-
orkusprengjurnar í kaf-
bátnum taki upp á því að
springa, jafnvel þótt
kjarnaofninn brenni.
Plutonium efnið mun
hins vegar fyrr eða síðar
komast í snertingu við sjó
og þá leysast upp í honum
á löngum tíma, bindast
öðrum efnum sjávarins,
falla á sjávarbotninn og
bindast þar efnum og hlut-
um. Hreyfingin á sjávar-
botninum er mjög lítil á
þessu dýpi og áhættan fyr-
ir fæðukeðjuna um leið tal-
in hverfandi.
Ágreiningur ríkja
Atlantshafsbanda-
lagsins
Þótt hættan á stórfelldu
umhverfisslysi sé á þann
hátt talin lítil sem engin
hefur óhappið sem sovéski
kafbáturinn lenti í óhjá-
kvæmilega beint augum
manna í ríkara mæli en oft-
ast áður að umferð kafbáta
á þessum slóðum. Varnar-
málaráðherra Noregs,
Johan Jörgen Holst, hefur
lýst yfir áhuga sínum á því
að gera tvíhliða samning
við Sovétríkin um ferðir
kjarnorkuvopnaskipa og
kafbáta, svipað og stór-
veldin hafa rætt um. Stór-
veldin hafa viðrað bann á
kjarnorkuvopnum í kaf-
bátum, nema langdrægar
kjarnaflaugar, sem þýddi
að kafbátar stórveldanna
þyrftu ekki að sigla nálægt
ströndum hvors annars.
Holst hefur lýst yfir vilja
sínum til að gera samning
við sovétmenn um öryggis-
ráðstafanir hvað Noregs-
strendur varðar.
Yfirlýsing Holst hefur
ýtt undir ágreining sem
kraumað hefur undir með-
al ríkja Atlantshafsbanda-
lagsins. Þjóðverjar hafa
ólmir viljað draga úr
vopnabúnaðinum hjá sér
og beina Iangdrægum
kjarnorkuvopnum til skip-
anna og kafbátanna í og á
hafinu. Þetta þýðir óhjá-
kvæmiiega að þungamiðja
mögulegra átaka færðist
meir en fyrir er út á Atl-
antshafið. Holst viður-
kennir þennan ágreining í
viðtali við Arbeiderbladet
12. apríl síðastliðinn og
segir að hagsmunaágrein-
ingurinn sé greinilegur í
þessum efnum.
Engin slys hjá könum
Jón Baldvin Hannibals-
son utanríkisráðherra lét
þess getið í ræðu sinni í gær
að ekki væri vitað um nein
óhöpp hjá bandaríska sjó-
hernum sem ógnað hafa
óbreyttum borgurum eða
náttúrulegu umhverfi og
að aldrei hafi átt sér stað
kjarnorkuslys á þeim 35
árum sem kjarnorkuknúin
skip hafa verið í notkun. „í
samtali mínu við sendi-
herra Sovétríkjanna á ís-
landi fyrr í mánuðinum
óskaði ég eftir hliðstæðri
greinargerð Sovétmanna,
sem því miður hefur enn
ekki borist“.
FRÉTTIN BAK VIÐ FRETTINA
ÞINGMENN í FÍLABEINSTURNI?
Þaö er ekki gæfulegt ástand í þjóömálaumræö-
unni þegar stjórnmálamenn skilja ekki hvað þeir
eru að segja, fréttamenn skilja ekki þær fréttir
sem þeir flytja og almenningur botnar þá að
sjálfsögðu ekki upp eða niður i því flóði sem hellt
er yfir hann á hverjum degi í formi frétta. Þetta
virtist vera nokkuð samhljóða álit þeirra sem
fram komu í Mannlega þættinum í sjónvarpinu
siðastliðið sunnudagskvöld. En er það nokkur
furða þótt allir séu orðnir ruglaðir í ríminu í þess-
um efnum. Endalaust er tönglast á orðum sem
segja ákaflega lítið um það sem að baki býr.
Daglega er í fréttum
minnst á vísitölu bygginga-
kostnaðar, lánskjaravísi-
tölu, framfærsluvísitölu,
framlegð, skilvirkni,
rekstrargrundvöll, mis-
gengi svo ekki sé nú minnst
á atvinnustig og þjónustu-
stig. Einu sinni var talað
um að atvinnuhorfur væru
góðar eða slæmar. Nú er
atvinnustigið hátt eða lágt.
Áður þurftu fyrirtæki
stundum að draga úr þjón-
ustu þegar að kreppti. Nú
heitir það að þjónustustig-
ið t'ari lækkandi. Þannig
mætti lengi telja.
Ekki við pólitíkusa
eina að sakast__________
í þeirri yfirþyrmandi
efnahagsumræðu sem hér
stendur yfir frá morgni til
kvölds og hefur gert lengur
en elstu menn muna eru
stjórnmálamenn mjög
áberandi eðli málsins sam-
kvæmt. Það virðist því
liggja beinast við að kenna
þeim um það að umræðan
skuli fara fram á jafn tor-
skilnu máli og raun ber
vitni. eg hefi kynnst mörg-
um ágætum mönnum úr
öllum flokkum og verð
þess ekki var að þeir tali
eða túlki sinar skoðanir
með öðrum orðum en allur
almenningur þegar rætt er
urn daginn og veginn. En
þegar sumir þeirra eru
komnir í ræðustól á þingi
eða í fjölmiðla verður oft
erfitt að henda reiður á
hvað þeir eru að segja.
Málfarið verður upphafið
og ýmis ný hugtök verða
til.
Ég er mjög efins um að
þarna séu þeir að nota
orðalag sem þeim er í raun
eiginlegt. Miklu frekar eru
þeir að segja beint hvað
hafi staðið í síðustu skýrsl-
unum sem þeir fengu í
hendur frá hinum sérfræð-
ingnum eða þessum. Efna-
hagsspekingum virðist
erfitt að beita íslenskunni
rétt eða tala venjulegt mál
sem allir skilja. Þeir vefja
mál sitt inn i umbúðir orða
og hugtaka sem eru okkur
sauðsvörtum almúganum
framandi. Sama má segja
um ýmsa talsmenn hinna
og þessara hagsmunasam-
taka og fyrirtækja. Stund-
um er engu líkara en þeir
séu að burðast við að þýða
yfir á íslensku það sem þeir
hugsa á ensku. Og það étur
hver orðskrípin upp eftir
öðrum.
Hluti þessa vandamáls
stafar af því að hér eru fjöl-
miðlar endalaust að kalla
menn til viðtals uin efna-
hags- og þjóðmál án þess
að viðkomandi hafi nokk-
uð nýtt að segja frá deg-
inum áður. í örvæntingu
reyna þeir því að búa það
sem þeir sögðu í gær í nýj-
an búning með enn frekari
umbúðum og málalenging-
um. Innihaldið er ekki
neitt.
Þjóðarsálin á méti
þingmönnum?___________
Ég hlusta stundum á
Þjóðarsálina á Rás 2 og
hliðstæðan þátt á Bylgj-
unni. Hlustendur hringja
inn á stöðvarnar og létta á
hjarta sínu um hvaðeina
sem þeim er efst í huga.
Margir eru bullukollarnir í
þessum hópi sem hafa ekk-
ert fram að færa en eru að
fullnægja einhverri þörf til
að láta á sér bera. Inn á
milli koma svo hinir
skemmtilegustu menn og
konur og þá ekki síst fólk
utan af landi. Eitt hefur
mér fundist áberandi í
þeim þáttum sem ég hef
hlustað á. Það er sýknt og
heilagt verið að skamma
alþingismenn. Þetta sé há-
launaður forréttindahópur
sem ekki geri neitt af viti og
ætti helst að fækka þeim
um að minnsta kosti helm-
ing. Stundum er þetta stutt
með þeim rökum að þeir
dóli bara þarna við Austur-
völl og viti ekkert um líf og
„Nú eru þingmenn auðvitað mismiklir verkmenn eins og
annað fólk. En þetta sífellda nöldur út í þingheim og ríkis-
stjórn svo ekki sé minnst á beinar svíviröingar og persónu-
legar skammir út i einstaka þingmenn á ekki rétt á sér nema
fylgi þá málefnaleg gagnrýni,11 segir Sæmundur Guðvins-
son m.a. í grein sinni.
störf venjulegs fólks í land-
inu.
Nú eru þingmenn auð-
vitað mismiklir verkmenn
eins og annað fólk. En
þetta sífellda nöldur út í
þingheim og ríkisstjórn svo
ekki sé minnst á beinar sví-
virðingar og persónulegar
skammir út í einstaka þing-
menn á ekki rétt á sér nema
fylgi þá málefnaleg gagn-
rýni.
Mér finnst hins vegar
ekki ólíklegt að hluti af
þessu jagi í garð þingsins
stafi einfaldlega af því að
þeir tala alltof oft til fólks
í gegnum fjölmiðla og þá í
anda þessa hvimleiða sér-
fræðingavaðals í stað þess
að tala beint við fólk. Og
gefa almenningi kost á að
spyrja og fá hreinskilin
svör. Það er hlálegt að nú á
tímum þegar fréttir af AI-
þingi hafa líklega sjaldan
verið jafn fyrirferðarmikl-
ar í fjölmiðlum skuli bilið
milli kjósenda og þing-
manna stöðugt vera að
breikka. Okkur er orðið
nokk sama hvort halli á
fjárlögum ríkisins er tveir
milljarðar eða sjö því þetta
er ekki sett í samhengi við
okkar daglega líf.
Ekki bara fyrir__________
kosningar________________
Það urðu ýmsir til að
fetta fingur út í sameigin-
leg fundahöld formanna
Alþýðuflokks og Alþýðu-
bandalags. Mér finnst að
þetta framtak hafi verið til
fyrirmyndar og mættu
fleiri fara að þeirra dæmi.
Þarna gafst fólki tækifæri
til að ræða við þessa
stjórnmálaforingja beint
og milliliðalaust og spyrja
þá spjörunum úr. Að vísu
halda stjórnmálamenn oft
fundi í hinum og þessum
félögum viðkomandi
flokka. Þar mæta nokkrir
dyggir stuðningsmenn og
hlýða andaktugir á boð-
skapinn, fá sér kaffi og
fara svo heim.
Fyrir kosningar fyllast
þingmenn og aðrir fram-
bjóðendur hins vegar mikl-
um áhuga á að hlera ofan í
landslýð og flykkjast þá á
vinnústaði og ræða við
fólkið. Þar er hinu og þessu
lofað ef viðkomandi mað-
ur eða hans flokkur fær
atkvæði sem flestra. Það
vill hins vegar fara svona
og svona með efndirnar.
Því ekki að stíga oftar
niöur til fólksins og ræða
við það á venjulegu máli og
segja því beint hvað hafi
áunnist og hvað hafi mis-
farist? Sumir þingmenn
hafa kvartað undan því i
ntín eyru að þeir geti ekki
sótt skemmtistaði vegna
þess að þar séu þeir jafnan
umsetnir af góðglöðu fólki
sem vilji ræða þjóðmálin.
Vafalaust er það satt og
rétt. En staðreyndin er sú,
að þrátt fyrir allt nöldur út
í þingið er mikill áhugi á
stjórnmálum og því eðli-
legt að fólk grípi hvaða
tækifæri sem gefst til að
spjalla við þá sem eru í
fararbroddi. Gefið okkur
bara fleiri tækifæri.
SÆMUNDUR
GUÐVINSSON