Alþýðublaðið - 31.05.1989, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 31. maí 1989
5
FRÉTTASKÝRING
„Hlutverk verkalýðsfélaganna
yrði að tryggja almenn réttindi
og gæta hagsmuna gagnvart
rikisvaldi og samtökum atvinnu-
rekenda en launþegar myndu
sjálfir semja beint viö fyrir-
tækin," skrifar Bjarni Sigtryggs-
son í fréttaskýringu sinni um
nýjar hugmyndir um vinnu-
markað og kjarasamninga.
Þegar við ræðum um
vinnutíma er okkur venjulega
efst i huga lengd vinnuvik-
unnar, og þá kannski hvort
vinnutimi hefjist klukkan átta
eða níu á morgnana. Þetta
hefur okkur orðið æ tamara
eftir því sem samfélag okkar
hefur likst þvi sem er í hinum
hefðbundnu iðnríkjum, iðn-
ríkjum fjöldaframleiðsiunnar,
eins og við þekkjum úr
næsta austri og vestri.
Meðal vinnusálfræðinga
og forvigismanna i atvinnu-
rekstri í Evrópu og Bandaríkj-
unum hafa hins vegar átt sér
stað á undanförnum árum all-
miklar umræður um það
hvort ekki sé orðið tímabært
að breyta hinum fastmótuðu
reglum um vinnutíma, bæði
til að koma til móts viö nýjar
þarfir atvinnuveganna og
eins og ekki síður til móts
við nýjar þarfir millistéttar-
innar. Lítum aðeins á þaö
hverjar þessar þarfir eru:
Með nýjum þörfum at-
vinnuveganna er átt við það
að vaxandi samkeppni, fyrst
við iðnfyrirtæki og nú síðar
við þjónustugreinar, frá nýj-
um iðnríkjum austurlanda
hefur hróflað við uppbygg-
ingu atvinnuveganna. JMú er
orðin þörf meiri sveigjanleika
og snarpari viðbragða við
breyttu umhverfi.
BREYTTAR ÞARFIR Á
VINNUMARKAÐI
Þróunin er í heildina litið, í
átt frá einhæfri fjöldafram-
leiðslu, i átt að sérhæfðri
framleiðslu eftir þörfum ein-
stakra kaupenda. Það má
oröa það sem svo að fram-
leiðandinn verði að laga sig
að þörfum kaupandans, í
stað þess að geta framleitt
óbreytt og óhindrað og látið
kaupandann laga sig að þörf-
um framleiðandans. Þess
vegna þarf að vera hægt að
grípa til snöggs vinnuálags
þegar þörf gerir fyrirvaralaust
vart við sig, og eins þarf að
vera hægt að losa bundið
vinnuafl til að minnka fastan
kostnað þegar lítið er að
gera. Hinn bundni vinnutími
hækkar fasta kostnaðinn og
breytir fyrirtæki úrtígrisdýri í
risaeðlu, svo notað sé líking-
armál dýrafræðinnar. Þörf
fyrirtækjanna verður því í
vaxandi mæli fyrir skamm-
tímavinnuafl, verkefnaráðn-
ingar og sveigjanlegan vinnu-
tíma.
En hvernig getur þetta
samræmst þörfum þeirra
sem selja þekkingu sína,
færni og tima? Það er að ger-
ast á þann hátt, að hin svo-
Byltingarstund upprunnin í vinnusamningum?
FRJALS VINNUTIMI
OG FRJÁLS LAUN!
nefnda millistétt í hinum rót-
grónu iðnríkjum Vesturlanda,
og reyndar er Japan að bæt-
ast i þann hóp, hefur öðlast
flest það sem var eftirsóknar-
vert fyrir mannsaldri síðan.
Öryggi, góða afkomu, mennt-
un, frítima til að sinna hugð-
arefnum og flest þau lífs-
þægindi sem bjóðast. Þar
með hafa skapast nýjar þarf-
ir, — þarfir fyrir að notfæra
sér þá aðstöðu og þann mun-
að sem þegar hefur áunnist.
SABBAT-ÁR í TÍSKU?
Þetta má meðal annars sjá
í þvi, að nú færist í vöxt að
menntað fólk taki sér ársleyfi
frá ævistarfi sínu til að fara
utan, nema eitthvað nýtt og
leitast við að skapa sér nýja
lífsfyllingu. Þetta gerist oft-
ast eftir að börn eru komin
velá legg og efnahagur er
traustur. Á erlendum málum
nefnist þetta gjarnan
„sabbat-árið“. Heitið er feng-
ið úr gyðingdómi, en sjöunda
hvert ár skyldi vera eins kon-
ar hvíldarár, þegar akrar voru
látnir óplægðir og skuldu-
nautar voru leystir undan
greiðslum. Staðgreiðslukerfi
skatta hefur til dæmis gert
slikt hvildarár auðveldara i
reynd hér á landi, en vinnu-
samningar hafa enn sem
komið er ekki leyft slíkt
nema með örfáum undan-
tekningum.
í LEIT AÐ LÍFSFYLLINGU
Og eftir því sem menntun
fólks og víðsýni eykst, þá vex
að sama skapi þörfin á þvi að
leita sér frekari fróðleiks og
sjálfsmenntunar. Spurningar
vakna, sem menn vilja svara
sjálfir, og hugðarefni gera
vart við sig sem nútímamann-
inn langar að sinna. Mögu-
leikar okkar til lifsfyllingar
aukast, ef við kunnum að
slaka á, og gera það sem
gyðingdómurinn boðar, að
taka okkur frí, í stað þess að
fylla allar lausar stundir meö
aukinni launavinnu til að
geta keypt fleiri fermetra,
glæsilegra innbú, stærri bila
og fleiri.
UMRÆDUR í
NÁGRANNALÖNDUM
En íslendingar eru sem-
sagt á góðri leið með að að-
lagast vinnumynstri þess
þjóðfélags sem byggir af-
komu sína á fjöldafram-
‘leiðslu. Þjóðfélag veiði-
mannsins og bóndans er á
undanhaldi hér, á sama tíma
og farið er að ræða um það i
nágrannalöndum okkar, aö
þar þurfi að innleiða i vax-
andi mæli sitthvað úr því
gamla þjóðfélagi, svo at-
vinnuvegirnir standist er-
lenda samkeppni, og laun-
þegarnir fái að njóta lífsins á
nýjan hátt.
Síðla nýliðins árs kom út í
Sviþjóð bók eftir Errki Pers-
son, fyrrum forstjóra skipa-
smiðastöðvar ( Gautaborg. í
bókinni fjallar höfundur um
vandamál þessarar iðngreinar
sem nánast hrundi á fáum ár-
um eftir olíukreppuna árin
1973 og 74. Ein af ástæðum
þess var samkeppni úr austri,
og það sem kalla mætti
sveigjanleysi á Vesturlönd-
um.
RAMMASAMNINGUR UM
VINNUTÍMA
í blaðaviðtali eftir útkomu
bókarinnar ræddi höfundur
um leiðir til þess að bæta úr
þessu með því að hefja
samninga um nýjan, sveigj-
anlegan vinnutíma í stað
hins fasta daglega tíma. Með
sveigjanlegum tíma segist
hann ekki aðeins eiga við
einhverja frjálsa tvo tíma á
dag, heldur mun stærri
sveigjanleika. Til dæmis fast-
an samning um 1500 vinnu-
stundir á ári fyrir tittekið
verð. Afhending þessara
stunda færi svo fram eftir
nánara samkomulagi, jafnvel
að mestu eða öliu leyti eftir
þörfum fyrirtækisins. Þegar
svo væri fengist kannski
greitt hærra kaup, en aftur
lægra kaup ef vinnuframlagið
væri að ósk hins vinnandi
manns.
GAGNKVÆMUR SVEIGJANLEIKI
Slíkt myndi henta mjög vel
•í viðgerðargreinum skipa-
smíðaiðnaðarins, því skip
kæmu ekki alltaf inn til við-
gerðar eftir hentugleikum
slippstöðvanna. Og með
þessu móti gætu vinnusalar,
eða launþegar, einnig haft
sjálfir áhrif á greidd laun fyrir
hverja vinnustund. Vinnu-
samningurinn gæti líka gefið
hverjum starfsmanni svigrúm
til þess að ákveða sjálfur
hversu mikiö hann eða hún
vildi vinna fyrir eitt og sama
fyrirtæki eða stofnun, en
ýmsir vildu geta leyft sér það
að vinna hluta úr árinu á öðr-
um vettvangi.
NÝTT KLUTVERK
VERKALÝÐSFÉLAGA
Með öðrum orðum, þáyrði
hlutverk verkalýðsfélaganna
á slikum vinnumarkaði meira
í bá átt að tryggja almenn
réttindi og gæta hagsmuna
gagnvart ríkisvaldi og sam-
tökum atvinnurekenda, en
launþegar myndu sjálfir
semja beint við fyrirtækin.
Framtíðarhugmyndir kannski,
en ekki útilokað aö um þær
verði meira rætt á næstunni,
enda er jafnvel þegar farið að
ræða um það að miklu leyti
hér á landi, hvort vinnustaöa-
samningar eigi ekki að fara
að koma i stað heildarsamn-
inga.