Alþýðublaðið - 06.09.1989, Side 3

Miðvikudagur 6. sept. 1989
3
e SKOTMARKID
Haukur Halldórsson, formaöur Stéttarsambands bœnda:
Erfitt að draga úr
útgjöldum rikisins
eftir
Kristján
Kristjánsson
— Þú rœddir mikið um
það í þirmi rœðu á þingi
Stéttarsambandsins að nú
vœri mikilverðast að lœkka
verð á hefðbundinni land-
búnaðarframleiðslu til
neytenda. Hvaða leiðir sjá-
ið þiö til þess?
,,Þær eru ýmsar. i fyrsta
lagi teljum við að það sé al-
ger tvískinnungur að
leggja söluskatt á matvæli
og endurgreiða hann svo.
Við teljum að hverfa eigi frá
því og þegar virðisauka-
skatturinn verður tekinn
upp eigi hann að verða sem
lægstur á innlend matvæli.
Við minnum á það að EB er
búið að ná samstöðu um
það núna að hann skuii
hvergi verða hærri en 9%
1992. Og í sumum löndum
er hann enginn. Með öðr-
um orðum. Við teljum að
öllum ráðum eigi að beita
til að ná söluskatti og virð-
isaukaskatti út úr fram-
leiöslukostnaði. Þetta er
það fyrsta. í öðru lagi sé
hægt að skoða lækkun á
kjarnfóðurgjaldi, aðstöðu-
gjöld megi lækka í nokkr-
um tilfellum. Við erum með
uppsöfnunarkerfi í sam-
bandi við aðstöðugjöldin
og sem dæmi getur sama
varan verið komin með að-
stöðugjald 7 sinnum þegar
hún kemur á borðið hjá
neytandanum. Á móti fær
innflutt vara kannski einu
sinni aðstöðugjald þegar
hún kemur út úr búð. Þarna
teljum við að megi endur-
skoða tekjustofna sveitarfé-
laga varðandi aðstöðu-
gjöldin þannig að þau komi
aðeins einu sinni á vöruna,
elllegar að þau verði inn-
limuð í virðisaukaskattinn.
Þetta er eitt atriði sem þarf
út. Svo höfum við reyndar
talið að meiri hagræðingu
þurfi að ná í vinnsluna og
að sjálfsögðu á það sama
við gagnvart bóndanum,
þar er ýmislegt sem má
nýta betur og hagræða."
— Það kemur fram í
ályktun þingsins að reistar
skuli skorður við frekari
uppbyggingu eða byggingu
verksmiðjubúa. Hvers-
vegna?
„Verksmiðjubú bjóða
hættunni heim, t.d. varð-
andi úrgang ýmiss konar
menguð efnasambönd sem
frá þeim berast. Þannig að
það sem þjóðir eru að gera
í dag er að setja reglur um
stór verksmiðjubú á þann
hátt að menn verða að
sýna fram á að nægilegt
landrými sé til að dreifa úr-
ganginum á. Það hefur
nefnilega sýnt sig að sá líf-
ræni áburður sem frá þess-
um búum berst dugar að-
eins í litlum mæli á stórt
landflæmi. Menn eru farnir
í dag að endurskoða ýmis-
legt í dag með tilliti til
þessa. Sjúkdómahætta er
líka mikil og ef sjúkdómar
koma upp í stórum búum
þá er áfallið yfirleitt gríðar-
legt.“
— Þannig að þið setjið
þetta fram vegna umhverf-
issjónarmiða?
„Já, umhverfis- og holl-
ustuverndarsjónarmiða."
— Þið talið mikið um að
ekki megi raska samkeppn-
isstöðu búgreina. Ríkis-
stjórnir megi hvorki gera ol
mikið né oflítið á þeim vett-
vangi. Hvernig kemur þetta
heim og saman við útsölu á
kindakjöti. Er hún ekki slík
röskun?
„Jú hún getur verið
dæmi um það. Þessvegna
höfum við alltaf sagt að við
erum ákaflega óhressir
með það ef niðurgreiðslur á
lambakjöt eru 8% eitt árið
en kannski 30% næsta ár.
Það er voðalega erfitt að
stefna á framleiðslu í takt
við markaðinn þegar
ástandið er svona. Við vilj-
um að stjórnvöld séu ekki
að kúvenda í reglum, ýmist
kjarnfóðurgjald í dag og
ekki á morgun eða niður-
greiðslur upp og niður.
Þetta er ómögulegt rekstr-
arumhverfi ef svo má
segja."
— Attu þá við með öðr-
um oröum að betra vœri að
hafa eina fasta reglu sem
gildir án tillits til þess hvað
markaðurinn tekur?
„Nei, við segjum náttúr-
lega að menn verði alltaf
að vera sér meðvitaðir um
hvað menn eru að gera.
Auðvitað eru þetta bara
tæki en það er eins og fleira
á íslandi. Sveiflur öfganna
á milli koma fram í fleiri
greinum. Við teljum auðvit-
að að mikil birgðasöfnun í
lambakjöti og stórfelldar
útsölur skapi síðan ófyrir-
sjáanlega erfiðleika í öðr-
um kjötgreinum. Það lokar
enginn augunum fyrir því.
Miklu skynsamlegra væri,
eins og í flestum okkar ná-
grannalöndum, að menn
gætu aðeins spáð í framtíð-
ina.“
— Cœtu bœndur aðlag-
að verö og framboð að
markaði á einhverjum til-
teknum tíma eins og staðan
er í dag?
„Þetta með verðið er
mjög mikilvæg spurning og
ég vil að sjálfsögðu að við
reynum að aðlaga fram-
boðið að eftirspurninni. En
hún fer auðvitað eftir verð-
inu. Síðan ef við tölum um
verðsamkeppni við önnur
lönd þá er það þannig að ef
við myndum njóta hlið-
stæðrar fyrirgreiðslu og
önnur lönd veita sinni
framleiðslu, þá er svar mitt
já. En menn skoða þetta
aldrei. Það er bara tekin
einhver vara á einhverjum
stað og hún borin saman
við íslenska vöru, án þess
að nokkuð sé útskýrð verð-
myndun hinnar erlendu
vöru."
— Þannig að fyrirgreiðsl-
an er aðalatriðið?
„Já, ég myndi segja að
rekstrarumhverfið væri
það. Við lifum hér ekki í
Haukur Halldórsson, formaður Stéttarsambands bænda er í
Skotmarki að þessu sinni, að nýafstöðnu þingi samtakanna.
Hann ræðir meðal annars hugmyndir bænda um búvörusamn-
ing, leiðir til að ná niður vöruverði og segir m.a. að það muni
verða erfitt miðað við stefnu i mörgum öðrum löndum, að
draga úr kostnaði ríkisins vegna landbúnaðarkerfisins á ís-
landi.
einangruðum heimi og ef
menn eru að bera saman
verð þá verða menn líka að
bera saman aðstæður. Það
er min skoðun að búvara,
eins og svo margt annað
hér, verði ýmissa hluta
vegna frekar dýrari en ann-
arsstaðar. Það er margt sem
þar kemur til. Ég held hins-
vegar að hún eigi að geta
verið hollari og heilnæmari
að meðaltali heldur en sú
vara sem er fyrst og fremst
seld á milli landa. Við meg-
um aldrei missa sjónar á
gæðunum í þessari um-
ræðu.“
— Annað, mjög sam-
tvinnað þessari umrœðu,
eru þau byggðastefnuáhrif
sem landbúnaðurinn hefur.
Veröa menn ekki að fara að
horfast í augu við það að
eðlilegra sé að landbúnað-
urinn lagi sig aö aðstœðum
í landinu en aðstœðurnar
að honum?
„Ég er sámmála þvi að
eðlilegt sé að landbúnaður-
inn verði að taka mið af
landgæðum á hverjum
stað. Ef á hinn bóginn verið
er að spyrja að því hvort
hagkvæmt sé fyrir þjóðina
að leggja landbúnað niður,
að öllu leyti eða í einstök-
um sveitum þá er ég ekki
viss um það. Ég er reyndar
viss um að í stöðunni í dag
er það ekki hagkvæmt.
Menn verða þá að fara í ein-
hverja vinnu sem ekki er
þjónusta heldur verðmæta-
skapandt og það er þess-
vegna háð ýmsum lögmál-
um. Það borgar sig náttúru-
lega ekki að setja menn á
atvinnuleysisbætur og t.d.
má nefna að á Norðurlandi
hefur fækkað um 400 árs-
verk í landbúnaði. Þeim
var mætt með u.þ.b. 200 í
frumframleiðslu þannig að
þeim fækkaði í heild um
helming. En geti menn
fengið vinnu við frumfram-
leiðslu í stað þeirra starfa
sem niður falla í landbún-
aði er þetta annar hand-
leggur."
— Þið lýstuð því yfir á
þinginu að þið vilduð
skipulag á öllum greinum
landbúnaðarframleiðslu,
bœði í framleiðslu og sölu.
Hversvegna? Heldur þetta
ekki frekar uppi verði held-
ur en að lœkka það hugs-
anlega ef samkeppni fengi
að ríkja?
„Ef menn skoða þetta í
okkar nágrannalöndum,
meira að segja hjá þeim
þjóðum þar sem verðið er
hvað lægst, þá er um svona
skipulag þar að ræða. Með
ákveðinni skipulagningu
og aðhaldi getum við feng-
ið vöruna á lægstu verði.
Ég leyni því ekkert að sú
hækkun sem verður á
vöruverðinu frá framleið-
enda til neytenda er of mik-
il að mínu mati. Eftir því
sem minna skipulag er á
þeim hlutum þurfa virðist
varan hækka meira. Þetta
sýnir reynslan og það virð-
ist þurfa ákveðna skipu-
lagningu á þessum lið og
það eru eiginlega engir
aðrir en bændurnir sem
geta sinnt þessu því á þeim
brennur hinn gullni meðal-
vegur að selja sem mest á
sem hagstæðustu verði fyr-
ir þá.“
— Ef við víkjum aðeins
að umrœðunni um nýjan
búvörusamning. Þið eruð
stífir á að hann þurfi að
gilda til aldamóta?
„Nei, nei. Það sem viljum
fyrst og fremst fá með bú-
vörusamningi er skýr
stefnumörkun stjórnvalda
einhver ár fram í tímann.
Og í raun og veru lögðum
við fram í umræðum að frá-
gengið magn væri bara eitt
ár — þ.e. 1992—93. Síðan
færum við fram á það sem
við köllum markaðsteng-
ingu og áframhaldandi
samningur breyttist á
grundvelli undangenginna
ára. Við höfum nefnt næstu
þrjú ár. Um leið og við telj-
um eðlilegt að markaðs-
tengja með þessum hætti
viljum við fá ákveðna
stefnu hjá stjórnvöldum í
landbúnaðarmálum.
Vegna þess að um leið og
samningurinn er markaðs-
tengdur getur stjórnin haft
sölumagnið í hendi sér.
Með niðurgreiðslum, með
söluskatti, með skatti á að-
föngum og fleiru. Þetta á
ekki bara við um verðpóli-
tíkina heldur líka stefnuna í
innflutningsmálum. Það
hlýtur því að vera eðlilegt
hjá okkur að segja um leið
og við samþykkjum mark-
aðstengdan samning,
stjórnvöld mega ekki raska
öllum forsendum frá einum
tíma til annars."
— Telur þú að það séyfir-
höfuð möguleiki að létta af
skattgreiðendum einhverj-
um af þeim byrðum sem
framlag ríkisins til land-
búnaðarins hefur óneitan-
lega verið á undangengn-
um árum?
„Ja, það er þessi blessaði
samanburður sem kemur
aftur. Á meðan nágranna-
þjóðir okkar nota hærra
hlutfal! en við gerum held
ég að það verði voðalega
erfitt. Hinsvegar er mikið
verið að reyna að vinna að
á alþjóðlegum vettvangi að
reyna að ná samkomulagi
að reyna að draga úr al-
mennri niðurgreiðslu á bú-
vöru. Ég veit ekki hvernig
það muni ganga. Það er
stefna svo margra þjóða að
allir eigi rétt á tiltölulega
ódýrri og góðri matvöru.
Það þýðir lítið að státa sig
af góðu heilbrigðiskerfi ef
við byrjum ekki á því að
vera með fyrirbyggjandi
aðgerðir sem m.a. felast í
heilbrigðu fæði. Þessu
megum við ekki kasta í
burtu enda er þetta sú
stefna sem uppi er í alþjóð-
legu samhengi nú sem
stendur. Ef að menn draga
verulega úr niðurgreiðsl-
um, búvörurnar verða látn-
ar kosta það sem kostar að
framleiða þær þá verða
þær ekki lengur tekjujafn-
andi og þá geta menn spurt
sig hvort þá eigi frekar að
niðurgreiða menntun og
heilbrigðisþjónustu. Þetta
er það sem mér hefur fund-
ist umræðuna hér skorta
mest. Við erum t.d. mjög
fylgjandi heilbrigðis- og
maruieldisstefnu sem heil-
brigðisráðherra hefur sett
fram og viljum vinna að
henni en ekki gegn. En það
þýðir líka að við flytjum
ekki inn vöru á kostnað
innlendrar landbúnaðar-
framleiðslu sem ekki falla
að þessari stefnu."