Tíminn - 24.03.1968, Blaðsíða 7

SUNNUDAGUR 24. marz 1968
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb) Andrés Krlstjánsson, Jón Helgason og IndriBi
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson Aug-
lýsingastjóri: Steingrtmuj Gíslason Ritstj.skrifstofur 1 Eddu-
húslnu, simar 18300—18305 Skrifsofur: Bankastræti 7 AJ-
greiSsiusímí: 12323 Auglýsingasími: 19523 Aðrar skrifstofur,
simi 18300, Áskriftargjald kr 120,00 á mán. Innanlands — í
lausasölu kr 7.00 eint. - Prentsmiðjan EDDA h. f.
Islenzk stóriðja
_ Fyrir Alþingi liggja nú tvö frumvörp um að gera
Áburðarverksmiðju ríkisins að hreinni ríkiseign, en eins
og kunnugt er, er verksmðjan rekin af hlutafélagi, sem
er sameign ríkisins og einkaaðila, en ríkið á þó meiri-
hluta hlutafjárins. Annað þessara frumvarpa er flutt af
Framsóknarmönnum, en hitt af Alþýðubandalagsmönn-
um. Þriðja frumvarpið mun einnig hafa verið lagt fyrir
viðkomandi þingnefnd, en það er undirbúið að landbún-
aðarráðherra. Það mun einnig stefna 1 þá átt að gera
Áburðarverksmiðjuna að hreinni ríkiseign. í umræðum
í þinginu hefur líka komið í ljós, að allir flokkar eru
sammála um þá meginstefnu, að hlutafélagsrekstrinum
á Áburðarverksmiðjunni verði hætt og hún gerð að
hreinni ríkiseign, lfkt og Sementsverksmiðjan. Sennilega
verður þessari breytingu á starfsgrundvelli Áburðar-
verksmiðjunni hrundið 1 framkvæmd áður en hafizt verð-
ur handa um hinar ráðgerðu stækkun hennar.
Rökin fyrir þessari breytingu eru ekki sízt þau, að
eðlilegt sé að stórfyrirtæki ,eins og Sementsverksmiðjan
og Áburðarverksmiðjan, er njóta eins konar einokunar-
aðstöðu, séu í höndum ríkisins og þannig tryggt, að þau
lendi ebki -í höndum einkaaðila, er hagi rekstrinum í
samræmi við sérhagsmuni sína.
í sambandi við þessi tvö stóriðjufyrirtæki, Áburðar-
verksmiðjuna og Sementsverksmiðjuna, er ekki úr vegi
að minnast þess, að rúm 30 ár eru liðin síðan Framsókn-
armenn hófu baráttuna fyrir stofnun þeirra. Það var í
tíð fyrri vinstri stjómarinnar á árunum 1934—38. Þær
rannsóknir, sem Sigurður Jónasson gerði þá að frum-
kvæði Hermanns Jónassonar, leiddu í ljós, að rekstur
slíkra fyrirtækja ætti fullan rétt á sér hérlendis. Eftir
að Framsóknarmenn komust aftur í stjórn eftir styrjöld-
ina, tókii þeir þennan þráð upp aftur og hrintu 1 fram-
kvæmd byggingu þessara fyrstu stóriðjufyrirtækja á ís-
landi. Víða var þá vart nokkurrar andstöðu, eins og
vænta mátti, og er skemmst að minnast þess, að það var
um skeið helsta ádeiluefni núv. ríkisstjórnar á síðari
vinstri stjómina, að hún hefði gert þjóðina of skulduga
með því að taka erlend lán til Sementsverksmiðjunnar
og síðari Sogsvirkjunarinnar!
Þessi trö stóru mannvirki, Áburðarverksmiðjan og
Sementsverksmiðjan, hafa fullkomlega sannað, að ís-
lendingum er ekki um megn að reisa og reka ýms stór-
iðjufyrirtæki. Því ber að halda áfram á þessari braut.
Eitt nærtækasta og sjálfsagðasta verkefnið, sem bíður
framundan, er að ríkið taki til vandlegrar athugunar að
reisa olíuhreinsunarstöð, en í kjölfar hennar myndi geta
risið hér upp ýms efnaiðnaður. Þar sem fyrirtæki eins
og olíuhreinsunarstöð fengi hér einskonar einokunarað-
stöðu, þyrfti rekstri hennar að vera háttað á líkan hátt
og rekstri Sementsverksmiðjunnar og Áburðarverksmiðj
unnar. Þá er og tímabært, að ríkið láti athuga vel mögu-
leika til vinnslu á efnum úr sjó. Sitthvað fleira má nefna
slíkra verkefna, þótt því verði sleppt að sinni.
Núverandi ríkisstjórn virðist ekki sjá, að hér geti þrif-
izt önnur stóriðja en sú, sem er í höndum útlendinga.
Slíkt getur átt rétt á sér innan vissra takmarka. En það
á ekki að gera menn sljóa fyrir því að efla íslenzka
stóriðju. Það hefur núv. ríkisstjórn óumdeilanlega verið.
Hún vanmetur fullkomlega gamla málsháttinn, að sjálfs
er höndin hollust.
TÍMINN
JAMES RESTON:
Stjórnmálakerfi Bandaríkjanna
starfa á ný með eðlilegum hætti
Árangurinn af sigri McCarthys og unga fólksins í New Hampshire.
Eftirfarandi grein Restons
birtist í „The New York
Times“ síðastl. miðvikudag.
Þá var reiknað með því,
eins og kemur fram í grein-
inni, að Nelson Rockefeller
myndi gefa kost á sér tU
framboðs. Síðan hefur það
gerzt, að Rockefeller hefur
lýst yfir því, að hann sæk-
ist ekki eftir framboði, en
muni þó gefa kost á sér, ef
flokksþingið æskir þess.
Hann sagðist jafnframt
myndi gera grein fyrir
viðhorfi sínu tU helztu dæg-
urmála. Þannig er Rocke-
feUer óbeint í kjöri, þótt
hann taki ekki þátt í próf-
kosningunum. Hann mun
telja þessa leið vænlegri tíl
árangurs en beina baráttu.
Með því að gera grein fyrir
skoðunum sínum, mun hann
hafa beint og óbeint áhrif
á kosningabaráttuna f sam-
ræmi við það, sem Reston
ræðir um í grein sinni.
ÞAÐ, sem niú er að gerast
í bandarískum sfjórnmálum,
er mjög æsandi. Loksias á að
fara að segja okkur afdráttar-
laust, hvernig þjóð okkar á að
vera og hvernig sambúð henn
ar við aðra hluta heimsins á
að vera háttað. Menn eru fam
ir að gefa k»st á sér til fram-
boðs við forsetakjörið, jafnvel
þó að Kkurnar séu gegn þeim.
Þeir sækja á með rökræður
við álhrifamiklar aðstæður, sem
knýja fólk til að hlusta. Þetta
er ný og óvenjuleg framvinda,
sem vekur voair.
Fyrir sfeömmu var miállum
alveg þveröfugt farið. Lýðrœð-
ið, — þessi sveigjanlega og
djarfa beiting samvinnnliipra
gáfna, — var ekki virkt. Kenne
dy og Rockefeller — fulltirúar
tveggjia ágætustu ættanna í
bandarískum stjómmálum, —
héldu að sér höndum og þótt-
ust hivergi ætla nærri að boma.
Romney virtist á góðri leið
með að færa sönaur á, að hug-
rekki og siðferðisstyrkur væri
áihrifalaust ef ekki beinlámis
skoplegt. Johnson og Nixon,
óvinsælustu stjórnmálaleiðtog-
ar þjóðarónnar, höfðu í hönd-
um sínum tögl og hagldir allr-
ar stanfsemi hins almenna lýð-
ræðis.
MEÐ þessu er sagan þó
hvergi nærri öil sögð. Um
1970 verður meira en helm-
ingur þjóðarinnar undir 25 ára
aldri, en hinir ákveðnustu ungu
leiðtogar í hiáskólunum störf-
uðu lengst af utan stjómmála-
kerfisins sjálfs, og vom sýai-
lega sannfærðir um, að hefð-
bundnar stjórnmálarökrœður
væm vita gagnslausar.
Mikið vatn hefir til sjávax
runnið síðan að kröfugangan
til Pentagon var faria í fyrra.
Unga fólkið, sem studdi Mc-
Cantihy, starfaði ekki eimungis
innan stjórnmálakerfisins í for
kosningunum í New Hamps-
hire, heldur tók stjórn þess
og starfrækslu beinláais í sín-
MCCARTHY
lagði ekki starf ungmenmsnna
og hreif þá ekki einu sinni
í byrjun. Þeir hrifu hann og
svo futrðulega fór, að þeir
sýndu og sönouðu um leið, —
ammað hivort vásvitandi eða ó-
sjálfrátt, sem er öllu senni-
legra, — hvað við er átt með
orðumum „sveigjanleg og djörf
beitiing samvinnulipra gáfna“
Þetta sýnir svart á hvítu, að
ena lumir gamla lýðræðisiþok-
am á afli og töfrum, jafmvel
á þessari hundingjiaöld.
ÞETTA er hið markverðasta
af því, sem er að gerast.
Stjómmáilakerfið var hætt að
starfa með eðliiegum hætti,
en er að byrja að starfa á
ný. Torteystasti vandimn, sem
við okkur blasti, var efcki vill-
an, sem hefir hent ofckur í
Vietnam eða borgirnar hér
heima. Og haan var ekki fólg-
inn í því, að við höfðum sam-
tímiis lent í heraaðar- kym-
þátta- og gjaldmiðlis-öngþveiti,
heldur hinu, að við höfum
mámuð eftir mámuð verið svipt
ir þeirri lýðræðisldst að brjóta
okfcur braut út úr öngþveit-
inu með umræðum, rökleiðsl-
um og skýrgreinirigu.
Ekkert þeirra mála, sem nú
eru erfiðust viðfangs, er utaa
viðráðamarka oikkar, hvorki
etyrjöldin, borgirnar nú gull-
æðið. Vera má, að við getum
ekki sigrað þessa erfiðleika ti'l
fulls, en við geturn varizt þtí
að þeir ógmi öryggi lýðveldis-
imis. Mest er undir því komið.
hvort við getum aftur öðlazt
náðargjöf neiðariegra rök-
ræðna, getum orðið heiðarleg
og eihlæg að nýju og treyst
sem em andvígir ríikjandi
stefmu, ganga fram fyrir
skjöldu og segja, hvers vegrna
þeir eru það, hvort stjórnmála
leiðtogar okkar hætta á sárs-
auka rökræðnanna og jafnvel
ósigursims. Og það er meira
æsandi en allt annað, að þetta
virðist einmitt vera í þana veg
inm að gerast.
ÞEIR höfðu forgönguna,
Gene McCarthy, sem vamm í
New Hampshire, og Rommey
fyOkisstjóri. Meiri áhætta var
fyrir Kennedy en nokkurm
aanan mamn að taka af skar-
ið, en hann gekk lobsins fram,
og Rockefeller átovað einnig
að tatoa þátt í baráttunni. Ef
til vill er stefna þessara
manma röng. Ef til vill tapa
þeir allir. Bfalaust kljúfa þeir
flokka síma í baráttumni, ea
við fáum þó að mimmsta bostí
heiðarlegar og harðvitugar rök
ræður um málin og manmvail-
ið, megimstefnur og forgangs-
atriði, og hin óþreyjufullu ung
mpnni verða virtoir þátttakead-
ur í átötounum.
Við þessar aðstæður ættum
við að geta bomizt að raum
um, hvers konar þjóð við eig-
imlega erum. Við höfum rúm-
an tíma í þessari kosmimgabar-
áttu. Við höfum sjónvarps-
toerfi, sem flytur stooðanir sér-
hvers deiluaðila til allra borga,
úthverfa, eyja, voga, dala og
þorpa í öllum Bandaritojunum,
og að síðustu verður stefna
frambjóðendanaa metin,
mamnigerð þeirra og mannkost
ir.
JOHINSON forsetí stendur
við stjómvölimn í Hvíta húsinu
og nýtur þeirra forréttinda að
hafa framkvæmdavaldið í sín-
um höndum og ráða yfir upp-
lýsingunum. Hanm getur að-
hafzt, en andstæðimgar hams
verða að láta sér nœgja að
tala og gagnrýna. Hin mikil-
væga nýjung er í því félgin,
að allir helztu stjórnmálaleið-
togamir eru nú þátttakendur
í starfsemi lýðræðisias. John-
son, Nixon, Rockefeller, Kenne
dy, McCarthy og Wallace fá
tækifæri til að bera vitni, og
sérhver einstaklingur, sem að-
gang hefir að útvarpi eða sjón
varpi, fær tækifæri tíl að hlusta
og dæma um aðalmálin og
menuina.
Þessu var ekki til að dreifa
fyrir örfáum vikum. Með ein-
hverjum furðulegum hætti hef
ir óheillahneigð atburðarásar-
ianar, trumbusláttuir dagblað-
anna, uggur þjóðarinnar, og
þó ef til vill sérstaklega hin
skýrmæltu og gáfuðu ung-
menni og samvizka og metn-
aður stjórnmálaleiðtoga okkar
gjörbreytt baráttunni í for-
setakosnimgunum allt i eiau.
Bngimn veit með vissu,
hvernig þetta hefir gerzt. öll-
um er þó ijóst, að kosninga-
baráttan er nú orðiri allt önn-
ur en húa var fyrir einum
mánuði, og einhvern veginn
gædd miklu meiri heiðarleika i
og vongleði.
ar hendur. McCartby skipu- hvert öðru, hvort mennirnir.